Γράφει ο Λυκούργος Χατζάκος

Η επαφή μου με την αριστερά οφείλεται στην μητέρα μου. Ήταν μέλος της ΕΔΑ και της Νεολαίας Λαμπράκη. Κάποιες μέρες πηγαίναμε μαζί και αγόραζε την Αυγή (καμία σχέση, βέβαια με την σημερινή … εξελιγμένη μορφή της). Από έξω έβαζε κάποια άλλη εφημερίδα, για τα μάτια, όχι του κόσμου, αλλά του ασφαλίτη ή του ρουφιάνου· του επαγγελματία ή αυτόκλητου και εθελοντή προστάτη του Έθνους και της «καθεστηκυΐας» τάξεως. Την «επικίνδυνη» εφημερίδα την αγοράζαμε από περίπτερο εκτός γειτονιάς -αυτή η συνήθεια της είχε μείνει μέχρι και τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Άλλοτε, πηγαίναμε σε συγκεντρώσεις –ημιπαράνομες ή παράνομες μάλλον-,του σωματείου ραπτεργατών μαζί με την φίλη της την Μαρία. Εγώ, νήπιο τότε, δεν καταλάβαινα τι ακριβώς συνέβαινε, αλλά ήταν πολύ ευχάριστες δραστηριότητες αφ’ ενός, γιατί σήμαινε βόλτα και αφ’ ετέρου, γιατί υπήρχε μία αύρα «συνωμοτικής συνενοχής». Συχνά, μου σιγοτραγουδούσε τραγούδια του Μίκη, και άλλα παρόμοια, απαγορευμένα, πάντα με την υπόμνηση, ότι αυτά δεν πρέπει να τα λέμε όταν υπάρχουν ξένοι…

Κάποια μέρα, πρέπει να ήταν ’69 – ’70, τέσσερα μαύρα αυτοκίνητα έκλεισαν τον χωμάτινο δρόμο που παίζαμε μαζί με τα παιδιά της γειτονιάς και από το γωνιακό 2όροφο, το σπίτι αγαπημένων οικογενειακών μας φίλων, βγαίνει ματωμένος ο Πέτρος Σ., ο γιός του καπετάν Γιώργη φοιτητής του Χημικού, με χειροπέδες στα χέρια …
Με την μητέρα μου, κάναμε και μια «κλεφτή» βόλτα στο Πολυτεχνείο, τον Νοέμβρη του ’74, έχοντας ψωνίσει τρόφιμα και κάποια φάρμακα. Εγώ τότε, περίπου 9 ετών, αισθανόμουν υπερήφανος που με εμπιστευόταν, για κάτι πού σε κανέναν άλλο συγγενή μας δεν είχε κάνει γνωστό –γιατί «δεν πρέπει να εκθέσουμε σε μπελάδες ανθρώπους που αγαπάμε»…

Μετά την Μεταπολίτευση, στο Γυμνάσιο, μου αγόρασε τα άπαντα του Λουντέμη. Γνώρισα τα παιδιά που μετράνε τα άστρα, τις κερασιές που ανθίζουν, αλλά και τους αγγέλους με τα γύψινα φτερά. Εκεί, μέσα στις σελίδες του, ανακάλυψα την ύπαρξη της διαφορετικής αριστεράς. Της αριστεράς που απορρίπτει τον δογματισμό, της αριστεράς που ανέχεται και κατανοεί την διαφορετικότητα, της αριστεράς που δεν κατασκευάζει μονολιθικούς ήρωες, ως αυτοσκοπό, αλλά που ακόμη και όταν βασανίζεται μέχρι θανάτου, σέβεται την ανθρώπινη υπόσταση και αναγνωρίζει αξιοπρέπεια ακόμη και στους βασανιστές της· κατανοεί και προσπαθεί να αποκομίσει ό,τι καλύτερο και από το λούμπεν προλεταριάτο, το περιθώριο και να το διδάξει ήθος και δημοκρατική συμπεριφορά.

Αργότερα (1976-1977), στον προθάλαμο της εφηβείας, στις εξερευνήσεις με την παρέα, στις γειτονιές της Νίκαιας, έτυχε να συναντήσω έναν νεαρό δικηγόρο, Βαλκανιονίκη αθλητή του επί κοντώ, τον Παντελή Νικολαΐδη. Μεγάλη υπόθεση και τιμή για τις γειτονιές μας, στην Β’ Πειραιά, την εποχή εκείνη να γίνει κάποιος δικηγόρος και να είναι διακεκριμένος αθλητής. Την προηγούμενη ημέρα είχε βρέξει. Οι δρόμοι χωμάτινοι ακόμη, γεμάτοι λάσπη. Θυμάμαι ένα μεσημέρι να βγάζει το σακάκι, να αφήνει τον χαρτοφύλακα σε μια άκρη και να βοηθάει έναν ηλικιωμένο παγοπώλη (ναι! πρόλαβα εκείνα τα ξύλινα ψυγεία με πάγο) να ξεκολλήσει από την λάσπη το φορτωμένο πάγο καρότσι του. Το έκανε, δίχως καμία επιτήδευση, δίχως κάμερες να απαθανατίζουν την «ανθρωπιά» του.
Στις εκλογές του 1977 ο Παντελής εξελέγη βουλευτής του ΠΑΣΟΚ. Δυστυχώς, στην διάρκεια ενός ταξιδιού, προκειμένου, να λάβει μέρος στο συνέδριο του Γερμανικού SPD, το 1978 σκοτώθηκε με την σύζυγό του, σε αυτοκινητικό δυστύχημα λίγο έξω από το Βελιγράδι.

Αυτές οι πρώτες μου παραστάσεις. Οι πρώτοι μου ήρωες και παραδείγματα στην πολιτική, εκείνοι που διαμόρφωσαν την θεώρησή μου για την ηθική της αριστεράς. Λίγα χρόνια αργότερα, στο γυμνάσιο (Ζάνειο), με αφορμή τα τραγούδια του Μίκη σε μια εκδρομή, είχα την πρώτη μου επαφή με οργάνωση που οδήγησε στην ένταξή μου!
Το 1978, άφησα το δύσκολο, αλλά δημοκρατικό Ζάννειο. Παρά το ότι ήταν πρότυπο, ήταν πραγματικά δημοκρατικό σχολείο. Ατυχώς είχε μόνο θετική κατεύθυνση και υποχρεώθηκα να αλλάξω σχολείο. Στο 36ο Λύκειο Αθήνας, εισέπραξα μια γενναιόδωρη 5μερη αποβολή. Αιτίες η διοργάνωση γιορτής του Πολυτεχνείου και η διακίνηση πολιτικών εντύπων («Θούριος» ήταν η εφημερίδα της νεολαίας του Ρήγα). Ναι, τότε η ημέρα του Πολυτεχνείου δεν ήταν αργία και η διακίνηση πολιτικών εντύπων ήταν πράξη κολάσιμη σύμφωνα με την εγκύκλιο 1010 του Υπουργείου Παιδείας.

Το ρεύμα της επικείμενης Αλλαγής, η αύρα που εξέπεμπε ο Ανδρέας Παπανδρέου με οδήγησαν στην νεολαία ΠΑΣΟΚ.

Από τότε μέχρι σήμερα πέρασε πολύς χρόνος. Ο κόσμος άλλαζε. Οι αδιαμφισβήτητες βεβαιότητες των 10ετιών ’70-’80 έπαψαν να υφίστανται.

Το διάστημα των τελευταίων 17-18 μηνών άρχισαν να καταρρίπτονται μύθοι, να αποκαλύπτονται τα αδιέξοδα ιδεοληψιών· να αναδεικνύεται η ανεπάρκεια στην διαχείριση του κράτους, η ασέβεια και τα επικίνδυνα παιχνίδια με τους Θεσμούς.

Πώς όμως, μία «πρώτη φορά αριστερά» «ελπίδα» μεταβάλλεται σταδιακά σε εφιάλτη; Πώς μπορεί να υποθηκευθεί το μέλλον της αριστεράς και κατ’ επέκταση ολόκληρου του Προοδευτικού Χώρου από ομάδες τυχοδιωκτών ή φανατικών και ιδεοληπτικών; Πώς ένα κόμμα της αριστεράς υποκύπτει σε χυδαίες σκοπιμότητες και απευθύνεται στα πλέον ταπεινότερα ένστικτα των ανθρώπων;

Η πιθανότητα κατά την οποία ο λόγος της αριστεράς θα συναντούσε και ενίοτε θα ταυτιζόταν με την ρητορική και ηθική εθνολαϊκιστικών, ακροδεξιών και πέραν, σχημάτων και ένα κόμμα της αριστεράς θα συνυπήρχε στην εξουσία με ένα ευκαιριακό συνονθύλευμα ακροδεξιών αποκλίσεων· ότι ένας φαιδρός ακροδεξιός λαϊκιστής, θα συγκυβερνούσε με έναν –έστω και κατά δήλωση- αριστερό πρωθυπουργό, προ ετών φάνταζε αδύνατη έστω και ως ακραίο σενάριο. Τι συνέβαλε, ώστε από το σημείο της ευκαιριακής συγκροτήσεως μετώπου διαμαρτυρίας, να καταλήξει στην εξ αδιαιρέτου νομή της εξουσίας;

Είναι, αυτή, η αριστερά που σημάδεψε την εφηβεία μας; Που πιστέψαμε ότι μαζί της γινόμαστε καλύτεροι; Και είναι ανανεωτική μία αριστερά, η οποία διαχειρίζεται την εξουσία ιδιοτελώς, διχαστικά και αντιδημοκρατικά, σχεδόν στα όρια του ολοκληρωτισμού;

Εύκολες απαντήσεις, σε σύνθετα ερωτήματα δεν υπάρχουν…
Ίσως, η ιστορική αναδρομή στην συγκρότηση και εξέλιξη του Συριζα βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τις αιτίες.

Η πολυπολικότητα του νέου παγκόσμιου περιβάλλοντος και η εξέλιξη του καπιταλισμού δημιούργησαν νέα δεδομένα και έφερε την αριστερά και τις σοσιαλιστικές-σοσιαλδημοκρατικές παρυφές της σε αμηχανία. Δεν βρήκε έγκαιρα απαντήσεις για την εξέλιξη του λαϊκού, προοδευτικού κινήματος στην νέα πραγματικότητα, την οποία η κλασική μαρξιστική θεώρηση δεν μπορούσε να αναλύσει και να ερμηνεύσει επαρκώς. Εξ αιτίας αυτού του αιφνιδιασμού, μεγάλο τμήμα, αντιμετώπισε την Παγκοσμιοποίηση ως «Αρμαγεδώνα». Αυτό είναι το σημείο συνάντησης με τον εθνικισμό, τα νεοναζιστικά κινήματα· αρνούμενη την Παγκοσμιοποίηση, δηλαδή την πραγματικότητα, κατέφυγε σε εξορκισμούς. Έτσι, έγινε δυνατή η όσμωση με τις γνωστές αντιλήψεις περί συνομωσιών που, υποτίθεται, εξυφαίνονται σε κάποια σκοτεινά κέντρα (κυρίως Εβραϊκά, Μασονικά, Εβραιο-μασονικά κ. ά). Και το μεν ΚΚΕ, είχε την δογματική της καταφυγή, η «άλλη», όμως, αριστερά δεν είχε αναπτύξει την ιδεολογική και πολιτική της άμυνα.

Το αδιέξοδο που αντιμετώπισε, κατέστησε δυσχερή την προσαρμογή· προσαρμογή που θα επέτρεπε να τεθεί επικεφαλής στον αγώνα για μια άλλη Παγκόσμια κοινωνία, πραγματικά των πολιτών. Το ανανεωτικό και σύγχρονο κομμάτι της συνέπραξε ή απορροφήθηκε από σοσιαλδημοκρατικούς σχηματισμούς. Ένα άλλο τμήμα της οδηγήθηκε στην περιθωριοποίησή ως κίνημα διαμαρτυρίας και άρνησης. Η Αριστερά, έχασε την ευκαιρία να βρεθεί εμπρός από τις εξελίξεις, να διευρύνει την επιρροή της και να ηγηθεί κινήματος για δημιουργία μηχανισμών ελέγχου της νέας μορφής εξουσίας και δυνάμεων, με έμφαση στις δημοκρατικές και ουμανιστικές αξίες.

Είναι διαφορετικό να πεις, «θέλω μια άλλη παγκόσμια κοινωνία και όχι αυτή των αγορών», από το να λες «δεν θέλω την παγκόσμια κοινωνία».

Στην Ελλάδα, το τμήμα, το οποίο συμβάδιζε με τις εξελίξεις, απορροφήθηκε σε μεγάλο ποσοστό από το ΠΑΣΟΚ του Κώστα Σημίτη. Ως απάντηση σε αυτό, η τότε ηγεσία του ΣΥΝ, αντέταξε την δημιουργία του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς, στον οποίο συνετάχθησαν ομάδες αριστεριστών και άλλων, ακραίων τάσεων, που μέχρι τότε βρισκόταν στο περιθώριο της πολιτικής σκηνής. Οι μετέπειτα εξελίξεις (2010) και η δημιουργία σχημάτων, όπως η ΔΗΜΑΡ και το ΠΟΤΑΜΙ, δημιούργησε όρους για την αποχώρηση και του υπολοίπου κεντροαριστερού τμήματος από τον ΣΥΡΙΖΑ.

Στην χώρα μας η ανανεωτική αριστερά προέκυψε από αντιπαράθεση μεταξύ της ηγεσίας του ΚΚΕ, η οποία βρισκόταν στο εξωτερικό (μην λησμονείται ότι το ΚΚ ήταν παράνομο μέχρι το 1974) και εκείνων που παρέμεναν εντός του Ελλαδικού χώρου, δηλαδή, του Γραφείου Εσωτερικού της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος. Στην 12η Ολομέλεια, τον Φεβρουάριο του 1968, ανέκυψε το πρώτο ρήγμα και εξεφράσθη ανοικτά πλέον, η διαφωνία για την αντιμετώπιση της δικτατορίας και την στάση που το κόμμα τηρούσε έναντι αυτής καθώς και η διαφορά για την αξιοποίηση της ΕΔΑ την οποία οι του εσωτερικού κλιμακίου θεωρούσαν ότι είχε εξελιχθεί σε κόμμα της (κέντρο)αριστεράς και θα έπρεπε ακηδεμόνευτη να ακολουθήσει ανεξάρτητη πορεία, κάτι που το εξωτερικό κλιμάκιο δεν δέχονταν, επ’ ουδενί. Τον Αύγουστο του ιδίου έτους, με την εισβολή των Σοβιετικών τεθωρακισμένων στην Πράγα, ερρίφθη ο κύβος και επήλθε η διάσπαση. Δημιουργείται το ΚΚΕ εσωτερικού με πρώτο Γραμματέα τον Μπάμπη Δρακόπουλο. Στο αξίωμα αυτό, τον διαδέχθηκαν οι Γιάννης Μπανιάς και Λεωνίδας Κύρκος.
Ας μην σπεύσει κανείς να υπεραπλουστεύσει και να αποδώσει σε μια φτηνή υπόθεση διαχείρισης εξουσίας, αλλά και αυτό, ήταν μια σημαντική παράμετρος.

Την 10ετία ’60-’70 μέχρι και τα πρώτα χρόνια του ’80, τα Κομμουνιστικά κόμματα των Σ. Καρίγιο στην Ισπανία, Ενρίκε Μπερλίγκουερ στην Ιταλία και του Γαλλικού Κ.Κ. υπό τον Ζωρζ Μαρσέ, συνιστούσαν το block των Ευρωκομμουνιστών, με σαφείς διαφοροποιήσεις και αποστάσεις από την ολοκληρωτική οπτική του Σοβιετικού Κ.Κ. Το Κ.Κ.Ε. εσωτερικού στην Ελλάδα, εντάχθηκε σε αυτήν την ομάδα.

Στα τέλη της 10ετίας του ’80 (1987) ο Λεωνίδας Κύρκος, με έναν πυρήνα στελεχών, κατενόησαν την ατελέσφορη εμμονή της ύπαρξης των τίτλων «κομμουνιστικό» σε ένα σχήμα που ισχυριζόταν ότι ήταν η ανανεωτική, η ευρωπαϊκή αριστερά. Στο 4ο Συνέδριο του κόμματος απεφασίσθη η συγκρότηση της ΕΑΡ (Ελληνική Αριστερά), στην οποία το κόμμα αποφάσισε να προσχωρήσει εξ ολοκλήρου με τον τίτλο και τα σύμβολά του. Στην κίνηση αυτή εντάσσονται και ανένταχτοι της αριστεράς, όπως π.χ., ο προερχόμενος από το ΠΑΣΟΚ Λάζαρης και ο Ν. Μπίστης.
Ο Γιάννης Μπανιάς με μειοψηφία στελεχών, κυρίως από την νεολαία -μεταξύ αυτών και οι γνωστοί πλέον, Αλέκος Φλαμπουράρης, Νίκος Φίλης, Πάνος Σκουρλέτης, Νίκος Βούρτσης, Στέλιος. Παππάς, Θεανώ Φωτίου, κυρίως προερχόμενα από την νεολαία του κόμματος- δημιούργησαν το ΚΚΕ εσωτερικού-Ανανεωτική Αριστερά…
Η συγκρότηση του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ της ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ, με την συμμετοχή και του ΚΚΕ (1989), έφερε σε επαφή τμήματα της ΕΑΡ και άλλων όμορων τάσεων με τους «ορθοδόξους» του Περισσού. Το 1991το ΚΚΕ παίρνει διαζύγιο από τον ΣΥΝ και στο αμέσως, επόμενο συνέδριό του, οι ανανεωτικοί ηττούνται και ομάδα κορυφαίων στελεχών (Γ. Δραγασάκης, Π. Λαφαζάνης, Μ. Ανδρουλάκης, Μ. Δαμανάκη κ. ά.), αποχωρούν και προσχωρούν στον ΣΥΝ, ο οποίος έκτοτε μετεξελίχθηκε σε πολιτικό σχηματισμό που φιλοδοξούσε να εκφράσει την ανανεωτική αριστερά. Όμως, παρά το γεγονός ότι ευάριθμη ομάδα στελεχών διέθεταν την απαιτούμενη συγκρότηση και Ευρωπαϊκό προσανατολισμό (Λ. Κύρκος, Γρ. Γιάνναρος, Μ. Παπαγιαννάκης, Μ. Ανδρουλάκης), υπήρχε μεγάλος αριθμός μελών και στελεχών, των οποίων η θεώρηση δεν απείχε κατά πολύ από εκείνη, της ολοκληρωτικής, αριστεράς. Δια λόγων, εκφραζόταν διαφοροποίηση από το μοντέλο της ΕΣΣΔ, αλλά, ούτε η μέθοδος ούτε ο πυρήνας του ιδεολογήματος απείχαν ουσιαστικά, όπως επί παραδείγματι, ήταν το «αριστερό ρεύμα». Σε κάθε περίπτωση, ο Σοβιετικός «τύπος» διαχείρισης της εξουσίας ήταν παρών, πιο χαλαρός μεν, αλλά πάντοτε υπαρκτός ως προς την άσκηση του κρατικού ελέγχου και τον ρόλο του κόμματος στην οποτεδήποτε και αν αυτό, κληθεί να ασκήσει εξουσία. Σε κάθε περίπτωση, απείχε από την ευρωπαϊκή αντίληψη για την δυτικού τύπου, φιλελεύθερη δημοκρατία.

Σημαντικός σταθμός για την εξέλιξη του χώρου, υπήρξε η δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ, όταν ανέλαβε την ηγεσία του ο Αλαβάνος και η αποχώρηση ομάδων στελεχών και μελών προς το ΠΑΣΟΚ. Αυτό έδωσε την δυνατότητα σε μια σειρά από αριστερίστικες ομάδες να «εισβάλουν» στον πολιτικό σχηματισμό και αυτός, από σχήμα ανανεωτικής αριστεράς, να μετατραπεί σε κόμμα ριζοσπαστικής αριστεράς γεγονός που επέτρεψε απροσχημάτιστα, πλέον, την ανάπτυξη ολοκληρωτικής αντίληψης. Αυτό, γιατί ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ ούτε ανανεωτική είναι ούτε, καν, ίσως αριστερά.

Ο σημερινός Συριζα και ο ίδιος ο Τσίπρας, , ανοίγουν μέτωπα μόνο και μόνο, για να πούν κάτι. Για μια ατάκα αυτοϊκανοποίησης και προς τέρψη των απεγκεφαλισμένων οπαδών. Συντηρούν την παράνοια που καλλιεργήθηκε από το 2010 και μετά, ευτελίζουν και καταρρακώνουν την ηθική της αριστεράς. Ενεχυριάζουν και καταστρέφουν κάθε προοπτική και της αριστεράς και της χώρας.

Σήμερα, ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται εγκλωβισμένος μεταξύ ιδεοληπτικών εμμονών αριστερίστικης προέλευσης και καιροσκοπικών επιθυμιών. Διαπιστώνει καθημερινά τα αδιέξοδα που δημιούργησε η καλλιέργεια απατηλών προσδοκιών, πέρα από κάθε λογική. Το βέβαιο είναι ότι δίχως ένα τμήμα του, δεν μπορεί να ευδοκιμήσει καμία πρωτοβουλία ανασυγκρότησης του Προοδευτικού Χώρου (κεντροαριστερά). Ευνοήτως, στην εκδοχή αυτή δεν περιλαμβάνονται κομμάτια αριστερίστικου προσανατολισμού ή ομάδες των οποίων κίνητρο συγκρότησης ήταν και παραμένει, ο αμιγής καιροσκοπισμός. Αυτό όμως, προϋποθέτει γενναία αυτοκριτική, πραγματική βούληση αλλαγής και τόλμη υπέρβασης. Αλλιώς, η Νέα Δημοκρατία και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, θα προβάλουν ως ο μόνος προοδευτικός και μεταρρυθμιστικός πόλος και η ανισορροπία στο πολιτικό σύστημα θα συνεχίζει να υφίσταται, προδιαγράφοντας γκρίζο –τουλάχιστον- το μέλλον της χώρας και ημών των πολιτών της.