Εκτιμάται ότι η Ευρώπη πρέπει να διαδραματίσει υπολογίσιμο ρόλο στην υποστήριξη μιας ουσιαστικής προόδου. Τόσο το επί σχεδόν μία 25ετία ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα όσο και η ασφυκτική πίεση των ΗΠΑ στο Ιράν πλησιάζουν τα σημεία καμπής, καθώς η Τεχεράνη συνεχίζει να προωθεί τις τεχνολογικές και πυρηνικές δυνατότητές της, ενώ οι Αμερικανοί επί Τραμπ απειλούν με στρατιωτική δράση, αν δεν επιτευχθεί διπλωματική λύση.

Δύσκολη υπόθεση

Η πυρηνική διπλωματία με το Ιράν δεν ήταν ποτέ εύκολη ούτε θα είναι αυτήν τη φορά. Η αντιμετώπιση των βασικών ανησυχιών σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν θα απαιτήσει την εξασφάλιση παραχωρήσεων από την Τεχεράνη που ήταν απρόθυμη να κάνει σε προηγούμενους γύρους της πυρηνικής διπλωματίας. Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία και Γαλλία (ομάδα Ε3) έχουν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο και θα πρέπει -αργότερα μέσα στο έτος- να αποφασίσουν αν θα «υποστηρίξουν» τις κυρώσεις του ΟΗΕ για το Ιράν. Οι ΗΠΑ δεν είναι σαφείς για το τι αναμένουν να εξασφαλίσουν από το Ιράν σε αυτήν την τελευταία προσπάθεια πυρηνικής διπλωματίας. Ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι θέλει να εμποδίσει το Ιράν να αποκτήσει πυρηνικό όπλο. Αυτό, από μόνο του, δεν λέει πολλά. Ολοι όσοι έχουν εμπλακεί στην πυρηνική διπλωματία με το Ιράν τα τελευταία χρόνια έχουν παρόμοια κίνητρα: να εμποδίσουν το Ιράν να αποκτήσει πυρηνικό όπλο.

Οποιαδήποτε πρόταση για πλήρη και μόνιμη διάλυση του προγράμματος δεν μπορεί να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν. Το Ιράν αρνείται εδώ και καιρό να εγκαταλείψει τις δυνατότητές του για εμπλουτισμό του ουρανίου, πόσω μάλλον το σύνολο του κύκλου των πυρηνικών καυσίμων του. Η τύχη του Μουαμάρ Καντάφι της Λιβύης μετά τη διάλυση του προγράμματος των Οπλων Μαζικής Καταστροφής είναι πάντα στο μυαλό της Τεχεράνης.

Ως συμβαλλόμενο μέρος στη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Οπλων, του 1968, το Ιράν διατηρεί το δικαίωμα να επιδιώκει ειρηνική πυρηνική τεχνολογία. Επιπλέον, οι λανθάνουσες γνώσεις που αποκτήθηκαν ως αποτέλεσμα των ιρανικών δραστηριοτήτων και της έρευνας τα τελευταία επτά χρόνια -συμπεριλαμβανομένων του εμπλουτισμού με προηγμένα μοντέλα φυγοκέντρισης και της παραγωγής μετάλλου ουρανίου- δεν μπορούν να ανατραπούν πλήρως, είτε μέσω της διπλωματίας είτε μέσω στρατιωτικών μέσων.

Καλό σενάριο

Ενα αισιόδοξο τελικό αποτέλεσμα της πυρηνικής διπλωματίας με το Ιράν θα μπορούσε να είναι μια συμφωνία που καλύπτει παρόμοιο έδαφος με το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (ΚΟΣΔ) του 2015. Οπως συνέβη και στο πλαίσιό της, η αύξηση του χρόνου του Ιράν (ο χρόνος που θα απαιτούσε το Ιράν για να εμπλουτίσει επαρκές ουράνιο για ένα πυρηνικό όπλο) και η διαφάνεια του προγράμματος θα επιτρέψουν στα ενδιαφερόμενα μέρη να εντοπίσουν μια ιρανική απόφαση οπλοποίησης και να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για την αντιμετώπιση της απειλής.

Μία νέα συμφωνία θα μπορούσε να περιλαμβάνει, μεταξύ των άλλων διατάξεων: μείωση των επιπέδων στα οποία το Ιράν εμπλουτίζει ουράνιο, μείωση των αποθεμάτων εμπλουτισμένου ουρανίου του Ιράν, περιορισμό του αριθμού των φυγοκεντριτών που χρησιμοποιεί το Ιράν για να εμπλουτίσει και περιορίζοντας τη χρήση του Ιράν και την περαιτέρω R&D των μοντέλων φυγοκέντρισης. Ωστόσο, η εξάλειψη των μυριάδων άκρως τεχνικών ζητημάτων που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν για την επίτευξη συμφωνίας που θα αντιμετωπίσει ουσιαστικά και βιώσιμα τις βασικές ανησυχίες θα διαρκέσει μήνες, αν όχι περισσότερο.

Το Ιράν εξακολουθεί να βασίζεται στο προηγμένο πυρηνικό του πρόγραμμα ως βασική πηγή αποτροπής, ίσως περισσότερο τώρα που οι άλλες αποτρεπτικές δυνατότητές του έχουν αποδυναμωθεί. Η παροχή στο Ιράν οικονομικών κερδών που αναμένει σε αντάλλαγμα για τυχόν παραχωρήσεις θα εξακολουθεί να βασίζεται στην προθυμία του ιδιωτικού τομέα να δραστηριοποιηθεί στο Ιράν – μια σκληρή εξέλιξη υπό συνεχιζόμενες μη πυρηνικές ευρωπαϊκές και αμερικανικές κυρώσεις.

Ο Τραμπ έχει δώσει στο Ιράν διορία δύο μήνες για να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες για τον πυρηνικό του φάκελο – αν και δεν είναι σαφές τι είδους πρόοδο αναμένει να δει σε αυτό το διάστημα και πότε ξεκίνησε πραγματικά η αντίστροφη μέτρηση. Η επιβολή νέων κυρώσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για το Ιράν μετά τη λήξη της διάταξης θα ήταν εξαιρετικά απίθανη στο σημερινό γεωπολιτικό κλίμα, με τη Ρωσία και την Κίνα να ασκούν δικαιώματα βέτο.

Ως εκ τούτου, η προοπτική της πιθανής επίτευξης συμφωνίας -η οποία θα μπορούσε, μεταξύ των άλλων διατάξεών της, να περιλαμβάνει την αναστολή των κυρώσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας Ηνωμένων Εθνών- μπορεί να μετριάσει οποιαδήποτε δράση αντιποίνων. Για αυτόν τον σκοπό, η ομάδα Ε3 (Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία και Γαλλία) θα πρέπει να θέσει λογικές προσδοκίες για το τι μπορεί να επιτευχθεί πριν από τη λήξη της διάταξης των κυρώσεων αυτό το φθινόπωρο. Οι Ευρωπαίοι διαπραγματευτές έχουν δημιουργήσει εκτεταμένη εμπειρογνωμοσύνη σχετικά με τις αποχρώσεις του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος και στη διαπραγμάτευση με την Τεχεράνη. Η αμερικανική κυβέρνηση θα επωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό από την αξιοποίηση αυτής της γνώσης.

Διαφάνεια

Μία βασική προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η αυξανόμενη διαφάνεια του πυρηνικού προγράμματος. Η Διεθνής Επιτροπή για την Ατομική Ενέργεια (ΔΕΑΕ) έχει χάσει τη συνέχεια της γνώσης σχετικά με το ιρανικό πρόγραμμα. Η αποκατάσταση της βάσης των πυρηνικών δραστηριοτήτων και του εξοπλισμού του Ιράν θα είναι απαραίτητη για τυχόν σοβαρές διαπραγματεύσεις. Κάθε ενδιάμεση συμφωνία θα πρέπει -κατ’ ελάχιστον- να συνεπάγεται ιρανική επιστροφή στις διατάξεις επαλήθευσης και παρακολούθησης που περιλαμβάνονται στο αρχικό ΚΟΣΔ.