Εκείνος και άλλοι τρεις αρχαιολόγοι, παραμονές της Μικρασιατικής Καταστροφής, πήραν την εντολή να εγκαταλείψουν τη Σμύρνη. Εκτοτε γεννήθηκε μια ιστορία γεμάτη με μυστικά, υποθέσεις και τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη για διάσωση του παρελθόντος, η οποία αποκαλύφθηκε το καλοκαίρι του 2022, όταν το θραύσμα, ύστερα από έναν αιώνα, εντοπίστηκε στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ) από την αρχαιολόγο δρ Χρυσάνθη Τσούλη.

Στο πλαίσιο της δράσης «Αθέατο Μουσείο», όπου άγνωστα αντικείμενα στο ευρύ κοινό αφηγούνται τις άκρως ενδιαφέρουσες περιπέτειές τους, το μαρμάρινο θραύσμα που παραδόθηκε από τη στρατιωτική διοίκηση στον Λάσκαρη έχει τοποθετηθεί στην κεντρική αίθουσα του Βωμού του κορυφαίου αρχαιολογικού μουσείου της χώρας και διηγείται τη «Μόνη της ζωής του Αφροδίτη».

«Πρόκειται για έναν μαρμάρινο κορμό που χρονολογείται τον 1ο αι. π.Χ. και ενδέχεται να ανήκει στον τύπο της αναδυόμενης Αφροδίτης. Την παρέδωσαν στον Λάσκαρη στρατιωτικοί, αναφέροντας ότι προέρχεται από την Προύσα. Ωστόσο, το γεγονός ότι έφτασε από την Προύσα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι βρέθηκε εκεί λόγω των συνθηκών πολέμου», λέει στον «Ε.Τ. ο αρχαιολόγος δρ Κώστας Πασχαλίδης, που έχει επιμεληθεί τη δράση με την αρχαιολόγο δρα Χρυσάνθη Τσούλη, και μας αναφέρει στοιχεία που αποκαλύφθηκαν από την έρευνα.

Η ιστορία περιλαμβάνει τον αυτόχειρα Νικόλαο Λάσκαρη, ο οποίος εκείνη την περίοδο υπηρετούσε στο Τμήμα Αρχαιοτήτων Σμύρνης και επιπλέον τρεις αρχαιολόγους και ισάριθμες αρχαιότητες που ταξίδεψαν στην Αθήνα, παρά την αυστηρή οδηγία ότι καμία αρχαιότητα δεν πρέπει να φύγει από τη Σμύρνη. «Παραμονές της Μικρασιατικής Καταστροφής, τέσσερις αρχαιολόγοι έφυγαν και τέσσερα αντικείμενα κατατέθηκαν στα μουσεία της Ελλάδας, στο ΕΑΜ και στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο», εξηγεί ο κ. Πασχαλίδης και σχολιάζει ότι η επιλογή των αντικειμένων από τους αρχαιολόγους φαίνεται σχεδόν συμβολική, «σαν μια σιωπηρή συμφωνία μεταξύ τους». Σε αυτήν ακριβώς τη σκέψη αναπτύσσεται η παρούσα έκθεση της «Μόνης της ζωής του Αφροδίτης», που πλέκει την προσωπική ιστορία του νεαρού Λάσκαρη με το αγαλμάτιο.

Σύμφωνα με τα τεκμήρια της εποχής, οι αρχαιολόγοι Ευστράτιος Παρασκευαΐδης, Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης και Νικόλαος Λάσκαρης εργάζονταν στο Τμήμα Αρχαιοτήτων Σμύρνης με στόχο να περισυλλέγουν, να διασώζουν, να κατατάσσουν και να αποθηκεύουν αρχαιότητες, αλλά και να δημιουργούν εκθεσιακές ενότητες, λειτουργώντας σαν μια αρχαιολογική υπηρεσία υπό συνθήκες πολέμου. «Ταξίδεψαν σε ολόκληρη τη ζώνη, ακολουθώντας τον ελληνικό στρατό και καταγράφοντας ανασκαφές και αρχαιότητες. Υπάρχουν φωτογραφίες από τα οδοιπορικά του Λάσκαρη και του Κουρουνιώτη με στρατιώτες στα βάθη της Ανατολίας», μας περιγράφει ο κ. Πασχαλίδης και μας αποκαλύπτει ότι «ο Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης φέρνει από τη Σμύρνη το “Προσφυγάκι”, που απεικονίζει ένα παιδί, ενώ ο ίδιος είχε καημό που ήταν άτεκνος». Και σε αυτό το σημείο «ξεκινάει η μυθοπλασία», ανακαλώντας ιστορικά γεγονότα από το τελευταίο επεισόδιο της ζωής του Λάσκαρη, του αφανούς αρχαιολόγου, έναν αιώνα μετά τον θάνατό του.

Μετά την Καταστροφή της Σμύρνης, ο Λάζαρης εργαζόταν στο ΕΑΜ. «Τη Δευτέρα 3 Νοεμβρίου 1924 φτάνει στο Μουσείο. Στις 12.15 παίρνει το τρένο από την πλατεία Λαυρίου για το Μαρούσι, στο σπίτι του, και καταλήγει στο δωμάτιό του, όπου αυτοκτονεί. Ηταν 23 ετών», σημειώνει ο κ. Πασχαλίδης. Η υπόθεση καλύφθηκε εκτενώς από τον Τύπο της εποχής. Σε ένα γράμμα που άφησε στον πατέρα του μιλούσε για «μια ζωή βουτηγμένη στη στεναχώρια και τη λύπη. Η Αφροδίτη που είχε διασώσει από τη Μικρά Ασία παρέμεινε το μοναδικό του σύμβολο ομορφιάς απέναντι στη θλίψη που τον καταδίωκε», σχολιάζει ο κ. Πασχαλίδης. Για σχεδόν 100 χρόνια το θραύσμα της Αφροδίτης έμεινε ξεχασμένο σε αποθήκες. Στο εκθεσιακό σύνολο παρουσιάζονται επίσης σπάνιες φωτογραφίες από την περιοδεία Ελλήνων αρχαιολόγων και στρατιωτών σε αρχαιότητες της Μικράς Ασίας, καθώς και το χειρόγραφο επιστημονικό πόνημα «Μορφαί ιερέων επί αρχαίων μνημείων», του αφανούς έως σήμερα, αλλά σπουδαίου επιμελητή του Τμήματος Αρχαιοτήτων Σμύρνης, που σώζεται στο αρχείο του ΕΑΜ.

Info

«Η μόνη της ζωής του Αφροδίτη» παρουσιάζεται στην Αίθουσα του Βωμού (αίθ. 34) έως τη Δευτέρα 24 Φεβρουαρίου 2025. Στις 8, 12, 22, 25/1 και 19, 23/2 αρχαιολόγοι του Μουσείου υποδέχονται τους επισκέπτες στον χώρο της έκθεσης και συνομιλούν μαζί τους για την πλούσια γλυπτική παράδοση των αρχαίων εργαστηρίων της Μικράς Ασίας και για το περιπετειώδες χρονικό του Τμήματος Αρχαιοτήτων Σμύρνης (1919-1922).

Πληροφορίες: 2132144856.