Ο ιστορικός καλείται να αφηγηθεί τα γεγονότα όπως πράγματι έγιναν, με αντικειμενικότητα, και να τα ερμηνεύσει με τα στοιχεία που διαθέτει. Ο αρχαιολόγος καλείται να συνδράμει, να συνεργαστεί, να αναζητήσει, να επιβεβαιώσει ή να αναιρέσει δεδομένα. «Και οι δύο επιστήμες βασίζονται στον άνθρωπο, κυρίως μέσα από τα κινητά και ακίνητα ευρήματα που έχουν διατηρηθεί στο χρόνο. Και οι δύο εξελίσσονται παράλληλα με τον άνθρωπο και ποτέ μακριά του», λέει στον «Ε.Τ.» η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας, Ευαγγελία-Βασιλική Τσώτα, και μας περιγράφει πώς μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα μία χρονική περίοδο, ένα ιστορικό γεγονός, ένα περιστατικό που διαδραματίστηκε χιλιάδες χρόνια πριν, εφόσον δεν μπορούμε να ταξιδέψουμε παρά νοερά στο χρόνο.

Με άλλα λόγια, την ιστορική αναβίωση!

Αφορμή για αυτή τη συζήτηση στάθηκε η πρώτη ιστορική αναβίωση της Μάχης των Πλαταιών ύστερα από 2.500 χρόνια, η πρώτη συνεργασία στην Ελλάδα μεταξύ της ακαδημαϊκής κοινότητας και των αναβιωτών από κάθε γωνιά του κόσμου σε μία από κοινού προσπάθεια κατανόησης της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου και προσέγγισης του ιστορικού γεγονότος. Η αρχαία Πλάταια έμελλε να μείνει γνωστή για μία συγκεκριμένη μάχη μεταξύ των Ελλήνων και των Περσών, κατά τη διάρκεια της δεύτερης περσικής εκστρατείας, που έλαβε χώρα κατά προσέγγιση στο τέλος Αυγούστου του 479 π.Χ.

Η αρχαία πόλη, ωστόσο, προϋπήρχε της μάχης και συνέχισε να υπάρχει αιώνες μετά από αυτήν. Η μακροχρόνια έρευνα στο χώρο, καθώς και οι αρχαίες και νεότερες πηγές δίνουν τα εφόδια για να αφηγηθούν οι επιστήμονες την ιστορία της και να αναβιώσουν τα γεγονότα… Από 26 έως 31 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε η πρώτη πειραματική προσπάθεια εφαρμογής ποικίλων τρόπων διάδοσης στοιχείων, που μπορούν να γίνουν κατανοητά και να αφομοιωθούν, να γίνουν βίωμα, προκαλώντας το ενδιαφέρον του κοινού κάθε ηλικίας να εμβαθύνει την επαφή του με το χώρο και το χρόνο. Η νίκη στις Πλαταιές αποτελεί μία από τις σημαντικότατες σελίδες της Ιστορίας μας γιατί εξάλειψε την περσική απειλή και οι Ελληνες πέρασαν στην αντεπίθεση μέχρι να λήξουν οι συγκρούσεις το 450 π.Χ.

«Στόχος μας είναι να δημιουργηθεί μία μικρή, νοητή χρονοκάψουλα γνώσεων και εμπειριών για να έχουμε τη δυνατότητα να καταστήσουμε τις γνώσεις μας προσβάσιμες σε όσο το δυνατόν περισσότερους αποδέκτες. Το εγχείρημα που πραγματοποιήθηκε στοχεύει, μέσα από προσεκτική έρευνα και σωστή αναπαραγωγή αντικειμένων του υλικού πολιτισμού της αρχαιότητας, να ξεκλειδώσει κάποια από τα μυστήρια του παρελθόντος», σημειώνει η κ. Τσώτα σχετικά με την εβδομάδα αναβιωματικών δράσεων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών και τον αρχαιολογικό χώρο των Πλαταιών. Και όπως φάνηκε από τη θερμή ανταπόκριση, ο στόχος επετεύχθη, και το ιστορικό ραντεβού ανανεώθηκε για το καλοκαίρι του 2024!

Ο όρος «δημόσια Ιστορία» εμφανίζεται στην Αμερική τη δεκαετία του 1970 και αφορά -όπως εξηγεί η αρχαιολόγος- τη μετάδοση της Ιστορίας, μια προσπάθεια να γίνει το παρελθόν προσιτό στο ευρύ κοινό. Παράλληλα, η «δημόσια αρχαιολογία» αποτελεί και ένα μέσο μεταφοράς επιστημονικής γνώσης προς τους πολίτες. «Εάν δεν γίνει κατανοητή η σπουδαιότητα όσων προστατεύεις, δεν καθίσταται δυνατή η διαφύλαξη, η προστασία ή η ανάδειξή τους. Σταδιακά αποτέλεσε ακαδημαϊκό υποπεδίο. Ενα από τα μέσα που χρησιμοποιεί είναι και η βιωματική προσέγγιση επιστημονικών θεμάτων για τη μεταφορά τους προς το κοινό», υπογραμμίζει η δραστήρια επιστήμονας και μας αφηγείται τη μορφή έκφρασης της δημόσιας Ιστορίας και αρχαιολογίας, την ιστορική αναβίωση! «Οι ρίζες της απαντώνται στις αναβιώσεις των μαχών στα αμφιθέατρα κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Η σημερινή της μορφή, ωστόσο, έχει την αφετηρία της στις αναβιώσεις για τα 100 χρόνια από τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο, τη δεκαετία του ’70. Σταδιακά ακολούθησε η Ευρώπη, στρέφοντας το ενδιαφέρον προς τη Ναπολεόντεια περίοδο. Οι ιστορικές αναβιώσεις περιλαμβάνουν αναπαραστάσεις μαχών, της ζωής των στρατιωτών στα στρατόπεδα, αλλά και της καθημερινής ζωής στις πόλεις κατά τη χρονική περίοδο των αντίστοιχων πολέμων. Κύριο μέλημα των μελών είναι η αποτύπωση της ιστορικής περιόδου με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια, όπου η αυθεντικότητα κατέχει σημαντικό ρόλο στις αντίστοιχες δράσεις», περιγράφει η κ. Τσώτα.

Και επισημαίνει πως η ιστορική αναβίωση, εδώ και δεκαετίες, αποτελεί μία δημοφιλή ψυχαγωγική δραστηριότητα, ένα ακριβό χόμπι, με χιλιάδες οπαδούς παγκοσμίως. Οι αναβιωτές αφιερώνουν προσωπικό χρόνο για την έρευνα και μελέτη ενός συγκεκριμένου ιστορικού γεγονότος ή μιας ιστορικής περιόδου, αλλά και για την προετοιμασία για τη συμμετοχή τους σε εκδηλώσεις. Αλλοτε προμηθεύονται τον εξοπλισμό από ειδικά καταστήματα ή εργαστήρια, με συχνά μεγάλο κόστος, άλλοτε πάλι τα κατασκευάζουν οι ίδιοι.

Στην Ελλάδα, ομάδες ιστορικής αναβίωσης εμφανίζονται από τη δεκαετία του ’90, ωστόσο, ακόμα και σήμερα, η ιστορική αναβίωση και οι όροι «live interpretation» (ζωντανή ερμηνεία) ή «theatrical representation» (θεατρική αναπαράσταση) είναι σχεδόν άγνωστοι στο ελληνικό κοινό. Αν και αποτελούν χρήσιμα εργαλεία μουσειολογικής, μουσειοπαιδαγωγικής και ακαδημαϊκής προσέγγισης με σκοπό τη δημιουργία και ανάπτυξη βιωματικών δράσεων, συχνά συνδέονται με κακέκτυπα ή πρακτικές νεότερων σχημάτων, που περιπλέκουν τη βιωματική μάθηση με ποικίλες κομματικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις, προσδίδοντάς τους αρνητική χροιά και στερώντας τους την ουσιαστική εκπαιδευτική και διδακτική οπτική τους. Η ιστορική αναβίωση αποτελεί ένα από τα «εργαλεία» κατανόησης του παρελθόντος, αποβλέποντας στην ιστορική παρουσίαση-αναπαράσταση και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.

ΗΡΘΑΝ ΑΠΟ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΜΕ ΔΙΚΑ ΤΟΥΣ ΕΞΟΔΑ

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας αποδέχθηκε την πρόταση συνεργασίας με τη Διεθνή Ομάδα Αναβίωσης «Hoplologia» για τη σειρά δράσεων με αφορμή την επέτειο των 2.500 χρόνων από τη Μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.), τον Ιούλιο του 2022. Πάνω από 100 αναβιωτές, μέλη των ομάδων Hoplologia, Phalanx, The Plataeans, Athena Promakhos, UK Hoplite Association, Colección Museográfica de Gilena, Gentes Danubi, Virtus-Arete, Somatophylaques και Rhesidae δήλωσαν συμμετοχή.

Οι αναβιωτές μας ταξίδεψαν από τον Καναδά, τις ΗΠΑ, την Αγγλία, τη Γαλλία, την Αυστραλία, τη Φινλανδία, τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ισπανία, τη Νορβηγία και την Ελλάδα, αναλαμβάνοντας εξολοκλήρου τα έξοδα όχι μόνο μετάβασης, διαμονής και διατροφής, αλλά και του εξοπλισμού τους.

«Για να μπορέσουν οι επισκέπτες να γνωρίσουν από κοντά εκφάνσεις της καθημερινής ζωής στην αρχαιότητα, και ειδικότερα κατά την Αρχαϊκή και Κλασική περίοδο, έγιναν παρουσιάσεις-ομιλίες τόσο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών όσο και στο στρατόπεδο των αναβιωτών στον αρχαιολογικό χώρο Πλαταιών», περιγράφει η κ. Τσώτα.

Η έναρξη των παρουσιάσεων ξεκίνησε την Τρίτη 26 Ιουλίου με θέμα «Αρχαία Ελληνικά Παιχνίδια». «Τα παιχνίδια έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση κατά την αρχαιότητα, εκτός από την απλή διασκέδαση», εξηγεί η αρχαιολόγος και μας περιγράφει τι συνάντησαν οι επισκέπτες των δράσεων: πώς παίζονταν η πλαταγή, το άθυρμα, η χαλκή μυΐα, τα πενέλιθα, αλλά και πώς συνεχίζουν να παίζονται κάποια από αυτά, όπως το παιχνίδι με πεσσούς και τριοδίν, δηλαδή την τρίλιζα!

 Αθηναϊκό δικαστήριο

Η δεύτερη παρουσίαση ήταν αφιερωμένη στο «Αθηναϊκό δικαστήριο». «Με ακριβή αντίγραφα, οι μικροί και μεγάλοι μας επισκέπτες έθεσαν μία συζήτηση στο δικαστήριο και φυσικά έπρεπε να ψηφίσουν σε ψηφοδόχο κάλπη, να γίνει η καταμέτρηση και να ανακοινωθεί η απόφασή τους», περιγράφει η κ. Τσώτα. Οι «Γυναίκες στην Αρχαία Ελλάδα» ήταν η τρίτη κατά σειρά θεματική. Με τη χρήση ενδυμάτων προερχόμενων από την πλούσια θεματολογία των παραστάσεων στην αγγειογραφία και τη γλυπτική, βοήθησαν το κοινό να κατανοήσει τη θέση και το ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία και τον οίκο, καθώς και να γνωρίσει τις ονομασίες και την ορολογία που συναντάμε συχνά στους μουσειακούς χώρους.

Τα «Αρχαία ελληνικά αγωνίσματα», όπως ο δρόμος, το πένταθλο, το άλμα, ο δίσκος, η πάλη, οι αρματοδρομίες, παρουσιάστηκαν στην τέταρτη κατά σειρά παρουσίαση-βιωματική. Οι επισκέπτες είχαν τη δυνατότητα να δοκιμάσουν, σύμφωνα με τους κανόνες του αθλήματος, ποια ήταν η κατάλληλη στάση του σώματος για να γίνει ρίψη δίσκου ή εκκίνηση στο αγώνισμα του δρόμου. Ποιοι είχαν κατά την αρχαιότητα δικαίωμα συμμετοχής, τι συνέβαινε στα γυμνάσια και πώς κάποια από αυτά τα αθλήματα συνεχίζουν έως και τις μέρες μας να είναι δημοφιλή, ήταν μερικά από τα ερωτήματα που αναλύθηκαν.

Μία μέρα πριν την ιστορική αναβίωση, οι επισκέπτες είχαν τη δυνατότητα να ακούσουν την εξιστόρηση της «Μάχης των Πλαταιών». Πώς ξεκίνησε, ποιοι έλαβαν μέρος, γιατί θεωρείται ιστορική μάχη. «Μέσα από την αφήγηση και την παρουσίαση ιστορικών χαρτών, το κοινό γνώρισε την αρχαία τοπογραφία της περιοχής που διεξήχθη η μάχη και ποιες είναι οι πληροφορίες που αντλούμε από τις γραπτές πηγές και τα αρχαιολογικά ευρήματα. Στο πρόγραμμα ξεχώρισε μία παράσταση θεάτρου σκιών με θέμα την ομώνυμη μάχη, όπου επιχειρήθηκε η παρουσίαση και η σύνδεση της αρχαιότητας σε μία μορφή θεατρικής απόδοσης, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά το 1890, όπου και τροποποιείται το περιεχόμενο της θεματολογίας», αναφέρει η αρχαιολόγος, και κλείνοντας μας περιγράφει τη βιωματική παρουσίαση που ήταν αφιερωμένη στους «οπλίτες» στο χώρο της ιστορικής αναβίωσης.

«Η πραγματοποίηση των διάφορων δράσεων της αναβίωσης έδωσε την ευκαιρία σε ακαδημαϊκούς συμμετέχοντες αναβιωτές να πραγματοποιήσουν και πειράματα επί του πεδίου για την καλύτερη προσέγγιση και κατανόηση της πολεμικής πρακτικής. Στο πλαίσιο αυτό, κατά τη διάρκεια της αναβίωσης της μάχης πραγματοποιήθηκε ένα επιστημονικό πείραμα με τη χρήση συσκευής μέτρησης της πίεσης που ασκούνταν κατά τη διάρκεια του “ωθισμού”, μίας κλασικής τακτικής της οπλιτικής φάλαγγας», σημειώνει, και επισημαίνει πως η εβδομάδα ιστορικής αναβίωσης δεν περιλάμβανε μόνο δράσεις για την επιμόρφωση του κοινού. Οι αναβιωτές αποκτούν τις πρακτικές γνώσεις τους σε σχέση με τον εξοπλισμό τους μέσω της παρατεταμένης χρήσης τους.

Κι όπως υπογραμμίζει η αρχαιολόγος κ. Τσώτα, «οι τακτικές κινήσεις μονάδων στο πεδίο, στις σκληρές αλλά αυθεντικές συνθήκες του ελληνικού καλοκαιριού, αποτυπώθηκαν και καταγράφηκαν, ώστε να αποτελέσουν κοινό τόπο γνώσης και μετέπειτα πιθανής αντιπαράθεσης μεταξύ της επιστημονικής κοινότητας».

Ειδήσεις σήμερα