Η επιτυχής έκβαση της δικαστικής διεκδίκησής του από τη χώρα μας δεν αποτελεί μόνο ηχηρό χαστούκι σε εκείνους που εμπορεύονται παράνομους πολιτιστικούς θησαυρούς αλλά ξεκλειδώνει και «κερκόπορτες» για όλες τις χώρες που διεκδικούν κλεμμένες αρχαιότητες στις Ηνωμένες Πολιτείες.

«Η τεράστια δικονομική και ουσιαστική σημασία της απόφασης για την Ελλάδα, αλλά και για κάθε άλλη χώρα που διεκδικεί παρανόμως εξαχθέντα πολιτιστικά αγαθά της, έγκειται στο γεγονός ότι χωρίς κανένα νομολογιακό προηγούμενο το Εφετείο των ΗΠΑ έκρινε ότι οι διαφορές σχετικά με τα μνημεία που τίθενται σε δημοπρασία ή διεκδικούνται από μουσεία δεν θα εκδικάζονται από τα δικαστήρια του τόπου δημοπρασίας ή της έδρας του μουσείου, αλλά θα εφαρμόζονται ανάλογα οι σχετικές νομοθετικές διατάξεις, που στην περίπτωσή μας ορίζουν αποκλειστική διεθνή δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων», δήλωσε στον «Ε.Τ.» η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη.

Η απόφαση του αμερικανικού δικαστηρίου μπορεί να μην δημιουργεί νομικό προηγούμενο για ανάλογες υποθέσεις που εκδικάζονται σε ευρωπαϊκό έδαφος, ωστόσο, όπως επισημαίνει η κ. Μενδώνη, βοηθάει στο να δημιουργηθεί θετικό κλίμα.

Το δικαστικό θρίλερ για τη διεκδίκηση του χάλκινου ειδωλίου με μορφή αλόγου (του 8ου αι. π.Χ.) ξεκίνησε στις 14 Μαΐου 2018. Οταν, δηλαδή, εμφανίστηκε σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s στη Νέα Υόρκη, με εκτιμώμενη τιμή εκκίνησης 150.000-200.000 δολάρια. Αμέσως σήμανε συναγερμός στο ΥΠΠΟΑ και δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες για τη διεκδίκησή του, επί υπουργίας Μυρσίνης Ζορμπά. Το ειδώλιο αποσύρθηκε από τη δημοπρασία, ωστόσο οι Sotheby’s στράφηκαν κατά του Ελληνικού Δημοσίου, κίνηση που χαρακτηρίστηκε πρωτοφανής. Ηταν η πρώτη φορά που ένας οίκος δημοπρασιών κινήθηκε νομικά εναντίον μιας χώρας. Με την αγωγή τους οι Sotheby’s και οι φερόμενοι ως ιδιοκτήτες του ειδωλίου ζητούσαν να αναγνωρίσει το δικαστήριο ότι δεν υφίστανται δικαιώματα του ελληνικού κράτους επί της αρχαιότητας. Με την προχθεσινή απόφαση του Εφετείου ανετράπη η πρώτη απόφαση δικαστηρίου των ΗΠΑ και απορρίφθηκε η αγωγή του οίκου δημοπρασιών εναντίον του ελληνικού κράτους.

Για την αίσια έκβαση της υπόθεσης το Ελληνικό Δημόσιο αποδύθηκε σε αγώνα δρόμου με τη συνδρομή δικηγορικού γραφείου της Νέας Υόρκης. Στο ταξίδι της στις ΗΠΑ, τον περασμένο Αύγουστο, η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, συναντήθηκε με το βοηθό εισαγγελέα της Νέας Υόρκης Μάικλ Μπογδάνος και του παρουσίασε τα ελληνικά επιχειρήματα για την υπόθεση. Παράλληλα, η κ. Μενδώνη απηύθυνε έκκληση για στήριξη της Ελλάδας, ενώπιον της αμερικανικής Δικαιοσύνης, σε χώρες που αντιμετωπίζουν παρόμοια ζητήματα με την πολιτιστική κληρονομιά τους. Τρεις χώρες, η Κύπρος, η Ιταλία και το Μεξικό, ανταποκρίθηκαν στην έκκληση της υπουργού και κατέθεσαν στο δικαστήριο υποστηρικτικές επιστολές υπέρ της Ελλάδας.

Στην Πελοπόννησο

Πώς βρέθηκε όμως το μικροσκοπικό (με ύψος μόλις 14 εκ.) χάλκινο αλογάκι να κοσμεί το εξώφυλλο του καταλόγου της δημοπρασίας των Σόθμπις; Η πορεία που ακολούθησε προς το σφυρί του δημοπράτη είναι σκοτεινή. Στον αντίποδα, αδιαμφισβήτητη είναι η ελληνική του προέλευση, όπως μας επισημαίνει ο γνωστός αρχαιολόγος και πρώην διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Νίκος Καλτσάς. «Ανήκει στη γεωμετρική εποχή και μάλιστα τα αλογάκια αυτού του τύπου χρονολογούνται στον 8ο αιώνα π.Χ. Κατασκευάζονταν κυρίως σε εργαστήρια της Πελοποννήσου, δηλαδή στο Αργος, στη Λακωνία, στην Κόρινθο… Υπάρχουν αναθήματα αυτού του τύπου στα μεγάλα ιερά, όπως είναι της Ολυμπίας και των Δελφών», σημειώνει ο κ. Καλτσάς. Ως προς την τυπολογία του γλυπτού, επισημαίνει: «Οταν το παρατηρούμε βλέπουμε τονισμένα πόδια, ένα χαρακτηριστικό σχηματοποιημένο κεφάλι, που ουσιαστικά αποτελείται από ένα λαιμό και ένα ρύγχος και το κορμί που είναι ένα λεπτός σωλήνας. Εχει μια δομή πολύ συγκεκριμένη, που τη βλέπουμε και στα αντρικά ειδώλια που δημιουργεί ο τεχνίτης της γεωμετρικής εποχής, όπου έχουμε μια λεπτή μέση από την οποία ξεκινούν τα πόδια και ένα μικρό τριγωνάκι που είναι το κορμί. Πρόκειται για έναν τύπο αγαλματιδίου χαρακτηριστικό του ελλαδικού χώρου…».

Το χάλκινο ειδώλιο εμφανίζεται στο κατασχεθέν φωτογραφικό αρχείο, στη Σχοινούσα, των εμπόρων τέχνης και συνεταίρων Ρόμπιν Σάιμς και Χρήστου Μιχαηλίδη. Δεν είναι η πρώτη φορά που από το εν λόγω αρχείο αλιεύονται ελληνικές αρχαιότητες που εντοπίζονται να βγαίνουν στο σφυρί σε Λονδίνο και Νέα Υόρκη… Οι Σόθμπις διατείνονται ωστόσο ότι το γλυπτό πωλήθηκε σε δημοπρασία στην Ελβετία το 1967 πριν περιέλθει στην κατοχή του Σάιμς και εν συνεχεία του ζεύγους Μπαρνέτ. Οι εκπρόσωποι του υπουργείου Πολιτισμού διαβεβαίωσαν κατηγορηματικά το αμερικανικό δικαστήριο ότι «ουδέποτε είχε δηλωθεί η εύρεσή του στις ελληνικές Αρχές», αλλά και ότι «ουδέποτε είχε ζητηθεί ή εκδοθεί άδεια κατοχής ή άδεια εξαγωγής του από το έδαφος της ελληνικής επικράτειας…».

Από την έντυπη έκδοση