Μας δίδαξαν ότι η καταπάτηση του Νόμου και της Δικαιοσύνης, η απώλεια του μέτρου, δηλαδή των κανόνων συμπεριφοράς και Δικαίου συνιστά Ύβρη και αν ο ένοχος κερδίσει προς στιγμή, τότε η Αρά βαραίνει πάνω του και στους απογόνους του και νομοτελειακά η Άτις, που έρχεται με την Νέμεση, θα τον πλήξει, ώστε να επέλθει Κάθαρση.

Γράφει ο Λυκούργος Χατζάκος 

Η Δικαιοσύνη είναι ο κύριος προορισμός του ανθρώπου, και αποτυπώνεται στο εσωτερικό του με την αίσθηση του καθήκοντος και στο κοινωνικό σύνολό με τον Νόμο. Έτσι, κάθε έγκλημα ή ασέβεια -είτε προς τους Θεούς είτε προς τους ανθρώπους-, απαιτούν τιμωρία των ενόχων ή των απογόνων τους προκειμένου να αρθεί η κατάρα και να επανέλθει η κανονικότητα. Προκειμένου οι Ερινύες να τραπούν σε Ευμενίδες.

Σήμερα, εμείς, μέλη μια σύγχρονης κοινωνίας, έχουμε θεωρητικά εξελίξει το δικαιοδοτικό μας σύστημα και η τιμωρία των ενόχων δεν επέχει θέση εκδίκησης, αλλά, αποτελεί εργαλείο σωφρονισμού και επανένταξης των παραβατικών μελών στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Αυτό βέβαια θεωρητικά. Γιατί το σωφρονιστικό σύστημα κάθε άλλο παρά τον σκοπό της καταγωγικής του αιτίας επιτελεί. Δίχως πολλά λόγια, τρανή απόδειξη αυτού του ισχυρισμού είναι το γεγονός ότι 65%-70% των αποφυλακισθέντων θα επιστρέψουν στην φυλακή, αν όχι εξ αιτίας τέλεσης βαρύτερων εγκλημάτων, τουλάχιστον για ίδιες αιτίες.

Η καταδίκη λοιπόν και ο εγκλεισμός στην φυλακή, λαμβάνει μέγεθος προληπτικής πράξης –στερώ την ελευθερία κάποιου, άρα και την δυνατότητα να διαπράξει κάποιο έγκλημα- ή ικανοποιεί απλά και χυδαία τα εκδικητικά μας αισθήματα. Δεν ισχυρίζομαι ότι το έγκλημα πρέπει να παραμένει ατιμώρητο. Κάθε άλλο, ίσως και για ορισμένες κατηγορίες να υπάρχει ανάγκη αυστηροποιήσεως και των ποινών και των συνθηκών κράτησης. Όμως, η κράτηση αυτή, θα πρέπει να προσβλέπει σε ουσιαστικά αποτελέσματα, μιας και η στέρηση της ελευθερίας ενός ανθρώπου είναι ύψιστη τιμωρία, ίσως και σε ορισμένες περιπτώσεις ηπιότερη ποινή από τον θάνατο.

Για να έχει αποτέλεσμα όμως, αυτό το μέτρο οφείλει το σωφρονιστικό σύστημα να υπηρετεί τον σκοπό του. Και αυτό, δυστυχώς, είναι δύσκολο και όχι απλό θέμα και βεβαίως, δεν αφορά μόνον στις πολιτικές και επιστημονικές μεθόδους και εφαρμογές. Απαιτείται και μία γενικότερη αντίστοιχη συμπεριφορά και πράξη.

Αλήθεια πόσοι από εμάς θα προσλαμβάναμε έναν άνθρωπο που θα μας πληροφορούσε ότι έχει «κάνει φυλακή»; Πόσοι θα τον δεχόμασταν ως ισότιμο στην παρέα μας και στον κοινωνικό μας περίγυρο; Αναμφίβολα ελάχιστοι, ακόμη και αν το αδίκημα που τον είχε οδηγήσει στην φυλακή ήταν ελαφρύ και είχε δώσει απτά σημεία μεταμέλειας.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο νέοι, κυρίως, άνθρωποι «χαρίζονται» αδιακρίτως στην σκοτεινή πλευρά και στο έγκλημα, η κοινωνία χάνει από το έμψυχο κεφάλαιό της, γιατί αρνούμεθα να συνειδητοποιήσουμε μια αλήθεια. Ότι τιμωρία δίχως Αγάπη είναι ανώφελη και έχει αντίθετα αποτελέσματα και ότι όλοι –με ελάχιστες ίσως εξαιρέσεις, οι οποίες απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα-, δικαιούνται μιας δεύτερης ευκαιρίας.

Παρ’ όλα αυτά και σε πείσμα των κρατούντων αντιλήψεων, υπάρχουν άνθρωποι που διαθέτουν την οξυδέρκεια και το απαιτούμενο ψυχικό σθένος, ώστε να κατανοούν ότι στις ομάδες αυτές, υπάρχουν πολύτιμα αποθέματα κοινωνικού κεφαλαίου. Ασχολούνται με εντιμότητα, πάθος και συνέπεια, ώστε να πετυχαίνουν, εν τέλει, να αυξήσουν το κοινωνικό μας κεφάλαιο κερδίζοντας ανθρώπους από το περιθώριο και δεν έχει σημασία αν αυτοί θα μεγαλουργήσουν. Σημασία έχει ότι εντάσσονται και συμμετέχουν στην πορεία της κοινωνίας μας και αυτό είναι ένα ανεκτίμητο κέρδος για όλους.

Αυτές οι σκέψεις γεννήθηκαν όταν παρακολούθησα το προηγούμενο Σάββατο (18 τρέχοντος μηνός) την έναρξη του κύκλου σεμιναρίων «κοινωνικού θεάτρου» στον Δήμο Αγίας Βαρβάρας και την προβολή της βιντεοσκοπημένης θεατρικής παράστασης «Επιστροφή». Η παράσταση έγινε με την διδασκαλία και σκηνοθεσία του Στάθη Γράψα και έλαβαν μέρος κρατούμενοι του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα. Ευτυχής συγκυρία, η παρουσία τόσο του Διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου των φυλακών Αυλώνα, του κ. Νίκου Αρμένη, όσο και τεσσάρων εκ των ηθοποιών της παράστασης.

Πρόκειται για μία παράσταση-κλωτσιά στο στομάχι, που σε αφήνει ανίκανο να αρθρώσεις λέξη για αρκετή ώρα μετά τους τίτλους του τέλους. Το περιεχόμενό της αφορά στην υποτροπή , η οποία συνεπάγεται την επιστροφή στο κατάστημα κράτησης μετά την αποφυλάκιση και την διαχείριση αυτής της υποτροπής.

Η πρώτη εικόνα, ένας κάθετος τοίχος που πάνω του βρίσκονται κολλημένα θαρρείς τα σώματα των κρατουμένων, δηλαδή ένας τοίχος από ανθρώπινα σώματα, σοκάρει. Στην συνέχεια, οι ηθοποιοί αποκολλούνται από τον τοίχο. Η τεχνική της κίνησης των ηθοποιών στο σημείο αυτό εκπλήσσει. Την αρμονία, πειθαρχία και δυναμική τους συναντά κανείς σπάνια, ακόμη και σε επαγγελματικές ομάδες και φανερώνει το μέγεθος της θέλησης των ηθοποιών και της άρτιας εργασίας του καθοδηγητή τους κ. Στάθη Γράψα, ώστε να παρουσιάσουν ένα άρτιο αποτέλεσμα.

Πραγματικά, τα σώματα των ηθοποιών έδειχναν τελείως αυτονομημένα, όχι όμως ως ένα χαοτικό μόρφωμα, αλλά, ως ένα σύνολο μελών που κάθε ένα αποτελούσε ένα διακριτό και λειτουργικό εκφραστικό μέσο. Είναι ευνόητο, ότι τούτο δεν επιτυγχάνεται δίχως επίμονη και επίπονη προσπάθεια.

Ακολούθως, αφού έφυγαν από τον τοίχο κατευθύνθηκαν σε μία γούρνα με καθαρό νερό όπου αναζητώντας την κάθαρση, τα πρόσωπα από σφιγμένα, σκυθρωπά και σκοτεινά, αποκτούσαν μία σχεδόν φυσική έκφραση, και γέλιο χαράζονταν στα χείλη. Εν συνεχεία, η δράση μεταφέρεται στην σκηνή, όπου ο καθένας εκφράζεται με τους ήχους της μουσικής όπως επιλέγει. Ως την στιγμή που έρχεται η ώρα της επιλογής. Το σημείο όπου θα πρέπει να επιλέξει ατομικά, πλέον ο καθείς. Θα επιστρέψει στον Τοίχο ή θα πάρει το λευκό t-shirt από τους θεατές. Στο σημείο αυτό να διευκρινισθεί ότι οι θεατές παρακολουθούν όρθιοι και ορισμένοι εξ αυτών κρατούν ένα λευκό t-shirt. Η επιστροφή, όσων επιστρέφουν, γίνεται με τον ίδιο τρόπο που έφυγαν από τον τοίχο.

Να σημειώσουμε ότι στην υποβλητική ατμόσφαιρα της παράστασης συμβάλει καθοριστικά η μουσική του κ. Σταύρου Γασπαράτου, ενώ η βιντεοσκόπησή της από τον κ. Γρηγόρη Ρέντη ήταν άψογη δίχως απώλειες για την θεατρικότητα της παρουσίασης.

Στην συζήτηση που επακολούθησε, δόθηκε η ευκαιρία στους παρισταμένους να συνομιλήσουμε με τους συντελεστές της παράστασης. Εκτός από τον εμψυχωτή και δάσκαλο της ομάδας κ. Στάθη Γράψα και τον διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου του καταστήματος κράτησης κ. Νίκο Αρμένη, εξαιρετική εμπειρία ήταν η συζήτηση με τους ηθοποιούς-πρώην κρατούμενους. Στοιχεία από αυτήν την συζήτηση καθώς και πληρέστερη παρουσίαση της προσπάθειας αυτής –δηλαδή, της ένταξης της θεατρικής διδασκαλίας στην φυλακή-, θα κάνουμε σε προσεχή χρόνο.

Έφυγα από τον χώρο της παράστασης κυριευμένος από αισιόδοξη μελαγχολία.

Με την πεποίθηση, πως όσο υπάρχουν άνθρωποι όπως ο Νίκος Αρμένης, οι οποίοι εκφεύγουν από τον περιορισμένο και στεγνό ρόλο που προδιαγράφει η γραφειοκρατική καθεστηκυία πρακτική και κάνουν την υπέρβασή τους γιατί αγαπούν πραγματικά αυτό που κάνουν.

Με την ελπίδα πως, όσο θα συναντάμε προσωπικότητες σαν τον Δημήτρη Παπαγιάννη που είχε την πρωτοβουλία να εντάξει στο πρόγραμμα της Σχολής «Ιάκωβος Καμπανέλλης» τα σεμινάρια Κοινωνικού Θεάτρου, μιας δράσης η οποία στοχεύει να εκπαιδεύσει νέους εμψυχωτές οι οποίοι με όπλο την θεατρική διδασκαλία θα προσεγγίσουν κοινωνικές ομάδες και ανθρώπους, που ο «καθώς πρέπει» κόσμος έχει καταδικάσει και σήμερα βρίσκονται στο περιθώριο ή στις παρυφές του και θα υποστηρίξουν την επανεκκίνηση της ψυχής τους.

Με την βεβαιότητα πως όσο υπάρχουν άνθρωποι όπως ο Στάθης Γράψας, οι οποίοι θέτουν ως προτεραιότητα και υποχρέωσή τους την ανιδιοτελή προσφορά και όχι την «αρπαχτή» -παρακαλώ να συγκρατηθεί ότι για τα τρία χρόνια που ο κ. Γράψας απασχολείται με την θεατρική διδασκαλία στις φυλακές Αυλώνας και προσφάτως της Θήβας και Ψυχιατρείου Κορυδαλλού, δεν έχει δεχθεί ούτε ένα ευρώ ως αμοιβή.

Μα πάνω από όλα, με την αισιοδοξία πως, όσο θα βρίσκονται άνθρωποι όπως ο Δημήτρης, ο Νίκος, ο Σπύρος και ο … Μαραντόνα, κρατούμενοι οι οποίοι έλαβαν μέρος στην θεατρική ομάδα· ψυχές βρήκαν το σθένος να κάνουν την υπέρβαση και το βήμα από το σκοτάδι προς το Φως.

Τότε: Κάτι καλό έχει απομείνει στον κόσμο.

Εναπόκειται στον καθένα μας να το ανακαλύψει. Τότε, αν ζητήσουμε ενσυνείδητα άφεση για τα καθημερινά μας εγκλήματα, τα οποία ο Ποινικός Κώδικας δεν περιλαμβάνει, δηλαδή την αχαριστία, την δολιότητα και την απανθρωπιά, την δολοφονία ψυχών χάριν της μικρότητας του κέρδους και της χλιδής, ίσως λάβουν τα όνειρα εκδίκηση. Τότε, ίσως ξαναβρούμε τον δρόμο μας, οι Ευμενίδες στέρξουν να αποκαταστήσουν την αρμονία, την γαλήνη και αποκαλύψουν την ομορφιά στην ψυχή μας …

Συντελεστές

Εμψυχωτής- υπεύθυνος διδασκαλίας: Στάθης Γράψας.

Ηθοποιοί: κρατούμενοι στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων-Αυλώνα.

Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος.

Βιντεοσκόπηση- επεξεργασία εικόνας: Γιώργος Ρέντης.

Φωτογραφίες: Μάρω Κουρή