Γράφει ο Αθανάσιος Ε. Δρούγος*

Αυτή τη φορά τα πράγματα, οι παράμετροι και τα δεδομένα στα πεδία των μαχών ήταν διαφορετικά συγκριτικά με την αζερική υποχώρηση στις συγκρούσεις του 1992-1994, ως και στη χρονικά σύντομη κρίση του 2016. Καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισαν τα σύγχρονα οπλικά συστήματα των Αζέρων, που προμηθεύτηκαν από την Τουρκία και το Ισραήλ, καθώς και η σημαντική υποστήριξη σε συμβουλευτικό πλαίσιο που παρείχαν στο Μπακού σε τακτικό επίπεδο οι Τούρκοι επιτελείς (από τα Γενικά Επιτελεία και την 3η στρατιά της Ερζικόν).

Η τριμερής συμφωνία Μόσχας-Γερεβάν-Μπακού είναι επωφελής για τους Αζέρους που ανακατέλαβαν ένα πολύ υπολογίσιμο γεωγραφικό τμήμα του θύλακα, ύπουλη λόγω της στάσης της Μόσχας, και ταπεινωτική για τους Αρμένιους, οι οποίοι όλα αυτά χρόνια δεν επένδυσαν στην άμυνά τους, και ανέμεναν ότι οι Ρώσοι –μέσω της εναπομείνασας από την εποχή των Σοβιέτ-στρατιωτικής βάσης 102 στο Γκιούμρι τελικά θα τους κάλυπταν και ενίσχυαν. Δυστυχώς η Αρμενία δεν διάβασε καλά τη μορφή των νέων πολέμων, και την πάντοτε Ποντιοπιλατική και αμφιλεγόμενη ρωσική στάση.

Η συμφωνία δεν μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι θα ισχύει για πάντα, αλλά καλό θα ήταν να τη δούμε (μέσα από ομοιότητες και διαφορές) των άλυτων και «παγωμένων διενέξεων» του μετα-Σοβιετικού χώρου, όπως από το 1992 η περιοχή της Υπερδνειστερίας/Τιρασπόλ στη Μολδαβία, ως και οι περιοχές της Αμπχαζίας και Νότιας Οσετίας στη Γεωργία από το 2008 και φυσικά του Ντονμπάς σε μέρος της ανατολικής Ουκρανίας το 2014. Παραμένουν μη-αναγνωρισμένες περιοχές, ενώ η Μόσχα επιδέξια «πλασάρει» το μοντέλο των τάχα Ρώσων «κυανόκρανων», ως μορφή ειρηνευτικής δύναμης που αναπτύσσεται σε αυτές.

Ο πόλεμος των έξι εβδομάδων προσφέρει ενδιαφέροντα συμπεράσματα, ενώ είναι χρήσιμος για ευρύτερη μελέτη σε πολιτικό, στρατιωτικό, τακτικό και ενεργειακό επίπεδο και ειδικά από την οπτική γωνία παρατήρησης των τούρκικων κινήσεων στον νότιο Καύκασο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι αμερικανικά και άλλα δυτικά στρατιωτικά κολέγια ήδη τον εξετάζουν, ως συνέχεια της αρκετά επιτυχημένης εμπλοκής της Αγκυρας στο Ιντλίμπ στη βορειοδυτική Συρία και της Τριπολιτάνα/Δυτική Λιβύη (παρά τα ισχυριζόμενα από κάποιους που δεν έχουν αντιληφθεί τι ακριβώς συμβαίνει).

Ακολουθούν ορισμένες πολιτικές και στρατιωτικές επισημάνσεις μου καθώς και LESSONS LEARNED βάσει μίας πρώτης καταγραφής εξελίξεων και συμπερασμάτων από την περίπτωση του απρόσιτου και ορεινού Ναγκόρνο Καραμπάχ, τις οποίες θα πρέπει η χώρα μας να μελετήσει ως και να λάβει σοβαρά υπόψη γιατί πάντοτε βλέπουμε τα πράγματα από την οπτική γωνία προηγούμενων πολέμων, ενώ τα πεδία μάχης, οι τεχνολογικές επιτεύξεις και οι ψυχολογικό- προπαγανδιστικές επιχειρήσεις έχουν αλλάξει καθοριστικά.

1. Στη διαμόρφωση της επιτευχθείσας συμφωνίας δεν είχαν καθόλου επιρροή, εμπλοκή και συνδρομή η Ε.Ε. και οι Αμερικανοί. Η Ευρώπη για πολλοστή φορά ήταν απούσα στον νότιο Καύκασο, ενώ η επιρροή των ΗΠΑ επικεντρώνεται κυρίως στην έντονα φιλοδυτική Γεωργία. Η υποβαθμισμένη παρουσία της Ε.Ε. και σε αυτή την περιοχή θα πρέπει να αποτελεί μάθημα και για εμάς. Το ίδιο αφορά την ανύπαρκτη ως αναιμική συμπεριφορά, συμμετοχή και κινητικότητα της Γαλλίας, που ως συνήθως παραμένει σε μεγαλόστομες ρητορικές τοποθετήσεις και ανούσιες διακηρύξεις. Και να σκεφθεί κάποιος ότι από το 1992 το Παρίσι με τους Αμερικανούς και Ρώσους ανήκει στην Πρωτοβουλία του Μινσκ του ΟΑΣΕ για το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

2. Ενα υπολογίσιμο γεωγραφικά τμήμα του αρμενικού θύλακα καταλήφθηκε από τις αζερικές δυνάμεις που ήταν πολύ καλύτερα προετοιμασμένες για τέτοιου είδους επιχειρήσεις σε ορεινό μέτωπο. Χαρακτηριστικά η στρατηγική περιοχή Αγκντάμ, οι περιφέρειες Καλμπατζάρ, Λατσίν, Καζάκ, ως και η δεύτερη σε πληθυσμό ιστορική πόλη Σούσα πέρασαν υπό αζερικό έλεγχο. Συνεπώς οι πληροφορίες που έφερναν το Αζερμπαϊτζάν να έχει καταλάβει περίπου 300 χωριά ήταν πέρα για πέρα αληθινές, και όχι στυγνή προπαγάνδα. Αυτή τη φορά οι Αζέροι είχαν πιο εξελιγμένους πληροφοριακούς μηχανισμούς ως και ψυχολογικές επιχειρήσεις με τη συνδρομή Τούρκων και Ισραηλινών. Η αρμενική μηχανή σε τέτοια θέματα ήταν «οστεοπορωμένη» και θύμιζε την παρακμιακή Σοβιετική Ενωση (και έστελνε λάθος μηνύματα και σε ορισμένους δικούς μας).

3. Βάσει της συμφωνίας, το Αζερμπαϊτζάν θα έχει μέσω του δευτέρου διαδρόμου φυσική συνέχεια προς τον αζερικό θύλακα του Ναχιτσεβάν, και συνεπώς με την Τουρκία. Ηδη η Αγκυρα έχει στον συγκεκριμένο θύλακα σταδιακά αναπτυσσόμενη βάση διοικητικής μέριμνας. Αν και σε αυτό τον διάδρομο θα αναπτυχθούν 200-400 Ρώσοι στρατιώτες, ο ρόλος της Τουρκίας στην περιοχή αναβαθμίζεται, ενώ οι Αζέροι πέτυχαν ορισμένες τοπικές νίκες και στα σύνορα προς το Ιράν. Ο έτερος διάδρομος είναι ο γνωστός του Λάτσιν , που συνδέει την πρωτεύουσα Στεπανακέρτ του Ναγκόρνο Καραμπάχ με τα εδάφη της Αρμενίας. Εκτιμάται ότι σε τρία χρόνια θα είναι έτοιμος ένας σύγχρονος οδικός άξονας που θα κατασκευαστεί από μία τουρκο-ρωσική κοινοπραξία. Αυτός ο διάδρομος θα είναι κυρίως υπό τον έλεγχο των Ρώσων που ήδη αναπτύσσονται εκεί και προέρχονται από την 15η μηχανοκίνητη ταξιαρχία του Ουλιανόφσκ επί του Βόλγα.

4. Ο αζερικός αμυντικός προϋπολογισμός ήταν 1,8 δισ. δολ., ενώ ο αρμενικός μόνο 644 εκατ. δολ. Επίσης οι Αζέροι διαθέτουν 62.000 άνδρες και οι Αρμένιοι 44.000.Οι Αρμένιοι υπέστησαν μεγάλες απώλειες ήτοι 20 συστήματα αεράμυνας, 100 άρματα μάχης, 50 τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού, 400 οχήματα γενικής χρήσης και 60 πολλαπλούς εκτοξευτές ρουκετών (όλα σοβιετικό-ρωσικής προέλευσης). Περίπου 4.200 Αρμένιοι έχασαν τη ζωή τους, ενώ το Αζερμπαϊτζάν απώλεσε 20 άρματα μάχης, 10 πολλαπλούς εκτοξευτές ρουκετών, 50 οχήματα γενικής χρήσης, 18 μη-επανδρωμένα αεροσκάφη και 1.110 άνδρες.

5. Οι Τούρκοι και οι Αζέροι ήταν καλύτεροι στα επιμέρους πεδία μάχης, ενώ οι Ρώσοι δεν έπαιρναν θέση υπέρ του ενός ή του άλλου. Η συγκεκριμένη συμφωνία «στέλνει την Αρμενία πιο κοντά στη Μόσχα» ενώ εμπεδώνει την πολλή στενή αζερο-τουρκική αδελφική σχέση. Η Μόσχα επίσης δεν συμπαθεί καθόλου τον φιλοδυτικό Αρμένιο πρωθυπουργό Νικόλ Πασινιάν, ενώ η Γαλλία τον άφησε πολύ ευάλωτο και ακάλυπτο παρά το ταξίδι που πραγματοποίησε στο Παρίσι. Αποδείχθηκε για άλλη μία φορά ότι το Παρίσι αδυνατεί να συνδράμει και να υποστηρίξει επιχειρήσεις ή στρατιωτικές αποστολές σε τέτοιες δύσβατες περιοχές. Ο Πασινιάν υποχώρησε γιατί οι στρατιωτικές δυνάμεις του θύλακα έχαναν συνέχεια εδάφη, ενώ το αρμενικό στρατιωτικό δόγμα είναι απαρχαιωμένο. Απαιτείται γενική αναδιοργάνωση των αρμενικών αεροχερσαίων δυνάμεων. Η Ρωσία από την αρχή άφησε ανυπεράσπιστη την Αρμενία, και ούτε καν έκανε μνεία της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας της Τασκένδης του 1992. Το νέο δόγμα της Αρμενίας που τιτλοφορείται «Νέοι πόλεμοι-νέες περιφέρειες» απαιτεί εκ νέου συγγραφή.

6. Μπορεί στη Μόσχα να ζούνε πολλοί και εχθρικά διακείμενοι Ρώσοι με έντονα αντιτουρκικά αισθήματα, αλλά Αγκυρα και Μόσχα «τα βρίσκουν στις εδαφικές μοιρασιές» (Λιβύη-βόρεια Συρία-Καύκασος). Αυτοί που υποστηρίζουν το αντίθετο είναι σε απόλυτο λήθαργο και αγνοούν βασικές γεωπολιτικές θεωρίες και εκτιμήσεις. Η Μόσχα εκτιμά ότι τον χρειάζεται τον Ερντογάν για τα γεωπολιτικο-στρατηγικά δρώμενα.

7. Η Ρωσία αναφέρθηκε δύο μόνο φορές σε αποστολή Ισλαμιστών από τη Συρία, αλλά όχι σε έντονους τόνους, και δεν ακολούθησε τη σκληρή ρητορική του Γερεβάν. Προφανώς δεν επιθυμούσε να προκαλέσει την Αγκυρα. Πάντως τελικά δεν ήταν τόσοι πολλοί οι Ισλαμιστές που αναφέρονταν ότι είχαν μεταβεί αεροπορικά από το Αφρίν και την Τζαραμπλούς στο Μπακού.

8. Η Ρωσία είδε και εκτίμησε το Αζερμπαϊτζάν διαφορετικά ως φιλική δύναμη (ως έναν βαθμό), και όχι όπως έχει εκλάβει την εχθρική Γεωργία. Επίσης η Ρωσία συνεργάζεται με το Αζερμπαϊτζάν στη συμφωνία του 2018 για την Κασπία Θάλασσα. Είναι διαφορετική η μεταχείριση του Αζερμπαϊτζάν από τη Ρωσία συγκριτικά με την Ουκρανία και τη Γεωργία (αν και οι δύο τελευταίες, το Αζερμπαϊτζάν και η Μολδαβία/γνωστές ως GUAM έχουν συνήθως αντι-ρωσικές θέσεις).

9. Ο Αζέρος πρόεδρος Ιλχάν Αλίεφ έχει ισχυρούς υποστηρικτές στη Μόσχα, σπούδασε εκεί, ενώ ο πατέρας του ήταν μέλος του Σοβιετικού Πολιτικού Γραφείου (ο δεύτερος μουσουλμάνος που κατείχε θέση στην ιστορία του ανώτατου Σοβιετικού οργάνου). Γνωρίζει πολύ καλά τη ρωσική ελίτ και υπερτερεί όλων των Αρμένιων πολιτικών ηγετών σε κύκλους επιρροής στη ρωσική πρωτεύουσα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ρώσος ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε ότι η πρωτεύουσα του θύλακα το Στεπαναρκέτ είναι αζερική περιοχή από την ιστορία και από την εποχή του πατέρα του Αζέρου προέδρου!!

10. Η Μόσχα επηρεάστηκε στο να ωθήσει και επιταχύνει προς μια έστω οριακή λύση τις τελευταίες δύο εβδομάδες, γιατί ανησύχησε πολύ από την πρόσφατα υπογραφείσα συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας Τουρκίας-Ουκρανίας που επιφέρει νέα δεδομένα στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.

11. Τέλος, για μία ακόμα φορά τα τουρκικά drones Μπαϊρακτάρ και τα ισραηλινά HAROP προκάλεσαν πολύ μεγάλες απώλειες στους Αρμένιους, όπως έκαναν τα πρώτα στον πολέμαρχο Χαφτάρ την περασμένη άνοιξη στη δυτική Λιβύη και στα τέλη του Φεβρουαρίου στο Ιντλίμπ στη Συρία. Είναι άμεση αναγκαιότητα να ασχοληθούμε ως Ελλάδα με το θέμα γιατί τέτοιες στρατιωτικές-φονικές επιλογές θα τις βρούμε μπροστά μας.

*Ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος είναι Διεθνολόγος-Γεωστρατηγικός Αναλυτής

Από την έντυπη έκδοση