Η διακοπή επηρέασε σπίτια, επιχειρήσεις, μέσα μεταφοράς, φανάρια και ακόμη και το τουρνουά τένις Madrid Open, προκαλώντας χάος για εκατομμύρια ανθρώπους.

Τι συνέβη τεχνικά;

Η Red Eléctrica de España (REE), ο ισπανικός διαχειριστής του δικτύου ηλεκτρισμού, χαρακτήρισε το συμβάν ως «el cero» – δηλαδή μηδενική τάση.

Σύμφωνα με την Redes Energéticas Nacionais (REN) της Πορτογαλίας, η διακοπή ξεκίνησε στις 11:33 π.μ. ώρα Δυτικής Ευρώπης.

Η αιτία ήταν μια μαζική και ξαφνική αποσύνδεση στο νοτιοδυτικό τμήμα της Ισπανίας, που προκάλεσε απώλεια 15 γιγαβάτ ενέργειας — περίπου το 60% της ζήτησης της χώρας — μέσα σε 5 δευτερόλεπτα.

Ήταν κυβερνοεπίθεση;

Μετά την REE, και η πορτογαλική κυβέρνηση απέκλεισε το ενδεχόμενο κυβερνοεπίθεσης .

«Στην Πορτογαλία, δεν έχουμε καμία πληροφορία περί κυβερνοεπίθεσης ή εχθρικής ενέργειας μέχρι στιγμής. Αυτό είναι η προκαταρκτική εκτίμηση διαφόρων υπηρεσιών», δήλωσε ο υπουργός Προεδρίας του Υπουργικού Συμβουλίου και εκπρόσωπος της κυβέρνησης Αντόνιο Λεϊτάο Αμάρο εξηγώντας σε συνέντευξή του στο CNN Portugal ότι «επρόκειτο για πρόβλημα στο δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας», πρόβλημα που εντοπίσθηκε στην Ισπανία.

Το ηλεκτρικό σύστημα επλήγη από δραματική πτώση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην νοτιοδυτική Ισπανία που προκάλεσε αστάθεια στο σύστημα η οποία οδήγησε στην αποσύνδεσή του από το γαλλικό δίκτυο, δήλωσε ο Εδουάρδο Πριέτο προσθέτοντας ότι είναι πολύ πιθανόν ότι η παραγωγή που επλήγη να ήταν ηλιακή, αλλά είναι νωρίς για να επιβεβαιωθεί αυτό.

Μία από τις εξηγήσεις βασίζεται στην μεγάλη έκταση της βλάβης που ξεκίνησε, σύμφωνα με την REE από μία «ισχυρή ταλάντωση των ροών ισχύος στο ηλεκτρικό δίκτυο, που συνοδεύθηκε από πολύ σημαντική απώλεια παραγωγής, ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται «τελείως εξαιρετικού χαρακτήρα».

«Η απώλεια αυτή παραγωγής ξεπέρασε την διακύμανση αναφοράς για την οποία έχουν σχεδιαστεί αυτά τα συστήματα και προκάλεσε αποσύνδεση του ηλεκτρικού συστήματος της Ιβηρικής από την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ενωση με την κατάρρευση του ισπανικού δικτύου μέσα σε πέντε δευτερόλεπτα και, στην συνέχεια, του πορτογαλικού δικτύου», σύμφωνα με την REE.

Οι ηλεκτρικοί σταθμοί, κυρίως οι πυρηνικοί, διέκοψαν την λειτουργία τους: χρειάσθηκε προοδευτική επαναλειτουργία των γραμμών μετάδοσης και συγχρονισμός των μονάδων παραγωγής, πράγμα «χρονοβόρο και τεχνικά δύσκολο», εξηγεί ο Pratheeksha Ramdas, αναλυτής της Rystad Energy.

Αλλη εξήγηση για την βραδύτητα της αποκατάστασης είναι η φύση του δικτύου της Ιβηρικής Χερσονήσου, δηλαδή χαμηλής συνδεσιμότητας με την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ενωση: για την αποκατάσταση της ηλεκτροδότησης η Ισπανία χρειάσθηκε μεταφορά ηλεκτρικού ρεύματος από την Γαλλία και σε μικρή κλίμακα από το Μαρόκο.

Τέλος, η περιορισμένη ικανότητα αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας της Ισπανίας, σήμερα στο 1,8 Gigawatt/heure περίπου, «περιορίζει την ικανότητά της να αμβλύνει τις διακυμάνσεις και επιβραδύνει την απαιτούμενη ταχεία αποκατάσταση έπειτα από εκτεταμένες βλάβες», σύμφωνα με τον Pratheeksha Ramdas.

Μέχρι το μεσημέρι, είχε ξεκινήσει η σταδιακή αποκατάσταση της τάσης στις περιοχές βόρεια, νότια και δυτικά της Ιβηρικής Χερσονήσου.

Η διαδικασία ήταν σταδιακή, ώστε να αποφευχθεί υπερφόρτωση του συστήματος κατά την επανασύνδεση των μονάδων παραγωγής.

Η Endesa, η μεγαλύτερη εταιρεία ενέργειας της Ισπανίας με 10 εκατομμύρια πελάτες, και η Iberdrola, η δεύτερη μεγαλύτερη πάροχος, δήλωσαν ότι συνεργάζονται με την REE σύμφωνα με τα καθιερωμένα πρωτόκολλα.

Τι το προκάλεσε;
Ο Πορτογάλος πρωθυπουργός, Λουίς Μαυροβούνιο, είπε ότι το θέμα προήλθε από την Ισπανία. Το REN της Πορτογαλίας είπε ότι ένα «σπάνιο ατμοσφαιρικό φαινόμενο» είχε προκαλέσει σοβαρή ανισορροπία στις θερμοκρασίες που οδήγησε σε εκτεταμένες διακοπές λειτουργίας.

Η REN είπε: «Λόγω ακραίων θερμοκρασιακών διακυμάνσεων στο εσωτερικό της Ισπανίας, υπήρξαν ανώμαλες ταλαντώσεις στις γραμμές πολύ υψηλής τάσης (400 kV), ένα φαινόμενο γνωστό ως «επαγόμενη ατμοσφαιρική δόνηση».

Οι κίνδυνοι που ενέχουν τα ηλεκτρικά συστήματα από τις μεγάλες διακυμάνσεις στις ατμοσφαιρικές θερμοκρασίες είναι ευρέως γνωστοί στη βιομηχανία, ακόμη και αν είναι σπάνιο να εκδηλωθούν προβλήματα σε αυτήν την κλίμακα.

«Λόγω της διακύμανσης της θερμοκρασίας, οι παράμετροι του αγωγού αλλάζουν ελαφρώς», δήλωσε ο Taco Engelaar, διευθύνων σύμβουλος στη Neara, έναν πάροχο λογισμικού σε επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας ενέργειας. «Δημιουργεί μια ανισορροπία στη συχνότητα».

Ο Georg Zachmann, ανώτερος συνεργάτης στο Bruegel, ένα thinktank των Βρυξελλών, είπε ότι το σύστημα υπέστη «διαδοχικές αποσυνδέσεις σταθμών ηλεκτροπαραγωγής» – συμπεριλαμβανομένης μιας στη Γαλλία – όταν η συχνότητα του δικτύου έπεσε κάτω από το ευρωπαϊκό πρότυπο των 50 Hz.

Θα μπορούσε να πρόκειται για δολιοφθορά;
Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός της Πορτογαλίας από το 2015 έως το 2024, δήλωσε ότι «δεν υπάρχουν ενδείξεις για κυβερνοεπίθεση», αλλά προειδοποίησε ότι η τελική αιτία παραμένει ασαφής.
Η Τερέσα Ριμπέρα, Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δήλωσε επίσης στο Radio 5 της Ισπανίας ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδεικνύουν σκόπιμη ενέργεια ως αιτία της διακοπής.

Ωστόσο, το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας της Ισπανίας συνεκλήθη τη Δευτέρα για να αξιολογήσει την κατάσταση, ενώ ο πρωθυπουργός της Πορτογαλίας επισήμανε ότι είναι πολύ νωρίς για οριστικά συμπεράσματα σχετικά με την αιτία της διακοπής.

Ποιος είναι ο ρόλος των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ);
Η διακοπή αυτή έφερε στο προσκήνιο τη δυσκολία ενσωμάτωσης μεγάλου ποσοστού ΑΠΕ σε ένα δίκτυο που βασίζεται στην απόλυτη σταθερότητα συχνότητας (50Hz). Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας – όπως η ηλιακή και η αιολική – είναι μεταβλητές και λιγότερο ελεγχόμενες, με αποτέλεσμα να συμβάλλουν σε αστάθεια του συστήματος αν δεν υπάρχουν ισχυρά αποθέματα σταθερής ενέργειας (όπως οι μονάδες φυσικού αερίου ή υδροηλεκτρικά).

Αναλυτές σημειώνουν ότι:

Η υψηλή διείσδυση ΑΠΕ μειώνει την αδράνεια του συστήματος, δηλαδή την ικανότητα του δικτύου να αντέξει απότομες μεταβολές.

Σε περίπτωση απότομης πτώσης τάσης ή συχνότητας, οι ΑΠΕ αποσυνδέονται αυτόματα, κάτι που επιταχύνει το πρόβλημα.

Τα δίκτυα χρειάζονται πιο ευέλικτες υποδομές και τεχνολογίες εξισορρόπησης, όπως αποθήκευση ενέργειας (μπαταρίες), για να μπορούν να διαχειρίζονται τέτοιες καταστάσεις.

Η Ισπανία στον δρόμο για την ηγεσία στην πράσινη ενέργεια
Η Ισπανία οδεύει προς την ηγετική θέση στην πράσινη ενέργεια, καθώς διαθέτει άφθονο ήλιο και άνεμο. Το προηγούμενο έτος ήταν ρεκόρ για την παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές, καλύπτοντας το 56% της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Μέχρι το 2030, το ποσοστό αυτό αναμένεται να φτάσει το 81%.

Αυτή η μετάβαση θα βοηθήσει τη χώρα να μειώσει την εξάρτησή της από ενεργειακές εισαγωγές, αλλά φέρνει μαζί της και σημαντικές προκλήσεις. Κάθε εθνικό δίκτυο στον κόσμο θα πρέπει να επενδύσει σημαντικά για να αναβαθμίσει τα συστήματα διανομής, έτσι ώστε να συνδέονται αποκεντρωμένες μονάδες ΑΠΕ και να διατηρείται η ισορροπία στο δίκτυο.

Τι είναι η εξισορρόπηση του δικτύου;
Το ηλεκτρικό δίκτυο χρειάζεται συνεχή διαχείριση για να εξασφαλιστεί ότι δεν υπερφορτώνεται από υπερβολική παραγωγή, αλλά ούτε και μένει χωρίς επάρκεια όταν υπάρχει έλλειψη.
Οι μονάδες παραγωγής κλείνουν αυτόματα αν η συχνότητα ξεφύγει από τα επιτρεπτά όρια (συνήθως γύρω στα 50Hz). Για να επανεκκινήσουν, πρέπει να επανασυνδεθούν με το δίκτυο.

Η εξισορρόπηση ήταν πάντα σημαντική, αλλά σήμερα δίνεται περισσότερη έμφαση, λόγω της ταχείας μετάβασης σε ΑΠΕ όπως η ηλιακή και η αιολική, οι οποίες είναι διακοπτόμενες.

Για δεκαετίες, η περιστροφή των αεριοστρόβιλων (gas turbines) παρείχε φυσική αδράνεια για τη σταθεροποίηση της συχνότητας. Όμως με τις ΑΠΕ, θα χρειαστούν νέες τεχνολογίες, όπως σφονδύλια (flywheels) ή προηγμένα ηλεκτρονικά ισχύος.

Ο Georg Zachmann δήλωσε:

«Δεν μπορείς να το αγνοήσεις. Χρειάζεσαι τα κατάλληλα εργαλεία για να διατηρήσεις τη λειτουργία του συστήματος.»

Προκάλεσαν πρόβλημα οι διεθνείς διασυνδέσεις;
Ο Taco Engelaar χαρακτήρισε τη διακοπή ως «εξαιρετικά ασυνήθιστη», αλλά τόνισε ότι υπάρχουν προηγούμενα παραδείγματα:

Το 2003, ένα πρόβλημα σε υδροηλεκτρική γραμμή μεταξύ Ιταλίας και Ελβετίας προκάλεσε διακοπή 12 ωρών σε ολόκληρη την Ιταλία.

Το 2006, υπερφόρτωση στη Γερμανία προκάλεσε μπλακάουτ ως την Πορτογαλία και το Μαρόκο.