Γράφει ο Μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου Βαρθολομαίος

Είναι η μέρα κατά την οποία τιμάται συμβολικά η πρώτη τουφεκιά της παλινόρθωσης του Γένους σε κράτος, ανήμερα μάλιστα του Ευαγγελισμού της Παρθένου Μαρίας. Η επιλογή αυτή, της διπλής εορτής, είναι που απηχεί τη συνείδηση του Ελληνισμού ότι δεν υπάρχει πατρίδα χωρίς θρησκεία, ότι δεν υπάρχει Ελλάδα χωρίς Ορθοδοξία.

Τούτη η διαπίστωση, η βαθιά ταυτοτική, δεν είναι απλώς μία αναγκαία επανάληψη στο πλαίσιο της επετείου. Δεν είναι κενό γράμμα. Στο πλάι της ελληνικής επικράτειας, αλλά και στην καρδιά του Ελληνισμού της διασποράς, μαίνονται εχθροπραξίες που όμοιές τους η Ευρώπη είχε δεκαετίες να αντικρίσει. Γι’ αυτό και μούδιασε, αισθάνθηκε αμήχανα και κάμφθηκε στη θέα του πολέμου. Και τούτο, διότι είχε πεισθεί ότι η ορθολογική συγκρότηση, κρατική και οικονομική, επαρκεί για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Η επικινδυνότητα όμως αυτής της νοθρότητας, του εφησυχασμού στο πλαίσιο μιας υλιστικής ειρήνης, αποδείχθηκε περίτρανα το τελευταίο διάστημα. Με άλλους λόγους, καθώς η Ευρώπη πορευόταν χωρίς πνευματική ειρήνη, χωρίς το αρραγές αξιακό πλαίσιο στο οποίο χτίστηκε αρχικά, διασαλεύθηκε και η υλιστική ειρήνη που πράγματι επικρατούσε σε μεγάλο βαθμό.

Ουδέν κακόν αμιγές καλού. Οι διεθνείς γεωπολιτικές ανακατατάξεις αναδεικνύουν εμφατικά την αξία της ορθής πνευματικής συγκρότησης, που είχε παραμεριστεί. Η φύτρα της δικής μας συγκρότησης βρίσκεται στην κοιτίδα του ελληνικού κράτους, στην Επανάσταση του 1821. Τα μαθήματα Ιστορίας που μπορούμε να λάβουμε από εκείνη την εποχή, συνδυασμένα με αυτά της εκατονταετηρίδας από τη Μικρασιατική Καταστροφή που συμπληρώνεται φέτος, αποτελούν και έναν σημαντικό οδοδείκτη για το σήμερα.

Μάθημα πρώτο: Οι εμφύλιοι σπαραγμοί διαμορφώνουν ιδανικές συνθήκες για έναν εθνικό όλεθρο. Αν συγκρίνει κανείς την αλληλουχία γεγονότων στην Ουκρανία από το 2014 και εντεύθεν (από τα γεγονότα της Κριμαίας, δηλαδή, έως και τη ρωσική εισβολή), δεν θα βρει και ιδιαίτερες διαφορές ως προς τα πολύ θεμελιώδη πολιτικά διακυβεύματα της Ελλάδας, την περίοδο από το 1823 έως τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου: αδελφός εχθρεύεται τον αδελφό του, με έξωθεν παρέμβαση ή υποδαύλιση, για ζητήματα εξουσίας, με τελικό αποτέλεσμα τη διαίρεση. Τότε η Επανάσταση λίγο έλειψε να χαθεί ολοκληρωτικά, ενώ σήμερα η Κριμαία αποσχίστηκε από την Ουκρανία. Οι ίδιες περίπου εσωτερικές αναταραχές οδήγησαν και στις αρχές του 20ού αιώνα στον σφαγιασμό των Ελλήνων στον Πόντο και τη Μικρά Ασία.

Μάθημα δεύτερο: Οι συμμαχίες ενός έθνους καθορίζουν εν πολλοίς την πορεία ή ακόμα και την επιβίωσή του. Είναι κοινή ιστορική παραδοχή ότι το υπόδουλο έθνος των Ελλήνων ενδεχομένως να μην κατόρθωνε ποτέ να αποκτήσει κρατική υπόσταση χωρίς την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Και τούτο, διότι οι εμφύλιοι πόλεμοι και η έλλειψη ενιαίας οργάνωσης του Αγώνα, σε συνδυασμό με άλλα γεγονότα (λ.χ. την αποτελεσματική και ταχεία επέλαση του Ιμπραήμ σε όλη την Πελοπόννησο), θα είχαν οδηγήσει την Επανάσταση του 1821 να συγκαταλέγεται στις εκατοντάδες (αποτυχημένες) επαναστατικές απόπειρες των Ελλήνων, που προηγήθηκαν. Από την άλλη, σήμερα η Ουκρανία καταφέρνει ακόμα να αντιστέκεται, χάρη και στη βοήθεια της Δύσης, που εκδηλώνεται με πολλαπλές μορφές. Προφανώς, τη σπουδαιότητα των συμμαχιών την έχει αντιληφθεί η Ουκρανία, καθώς επί σχεδόν μία δεκαετία οι ηγεσίες της χώρας προσπάθησαν και προσπαθούν να ενταχθούν σε διεθνείς οργανισμούς, για να αποκτήσουν ισότιμη θέση στη διεθνή σκακιέρα, αλλά και δυνατότητα άμεσης προστασίας από τις δυνάμεις που την απειλούν.

Μάθημα τρίτο: Η αυταπάρνηση και η πατριωτική αυτοθυσία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για τη συνέχιση ενός έθνους. Παρατηρούμε όλοι με θαυμασμό τους Ουκρανούς να αντιστέκονται με κάθε μέσο. Ακόμα και μικρά παιδιά ρίχνονται στο πεδίο της μάχης, χρησιμοποιώντας πολλές φορές μέχρι και βόμβες μολότοφ για να υπερασπιστούν το σπίτι τους. Ταυτόχρονα, θυμόμαστε όλοι τη μητέρα των αδελφών Υψηλάντη, τη σπουδαία εκείνη γυναίκα που έδωσε στον Αγώνα τέσσερα παιδιά και δεν τα ξαναείδε ποτέ. Τα έχασε όλα, κι όμως συνεισέφερε χωρίς δεύτερη σκέψη και όλη της την περιουσία στην Επανάσταση. Δεν είναι βεβαίως η μόνη, καθώς το σύνολο των πολυάριθμων ηρώων που κοσμούν την ελληνική Ιστορία εκείνης της περιόδου αυτοθυσιάστηκε. Η οικογένεια Υψηλάντη, όμως, είχε το αρχοντικό της στο Κίεβο και γι’ αυτό τη μνημονεύουμε σήμερα.

Τα μαθήματα αυτά, συνδυασμένα, μας δίνουν το τελικό δίδαγμα: έθνος που έχει συνείδηση της ταυτότητάς του, έθνος, δηλαδή, με φιλοπατρία εκπορευόμενη από τη γνώση της Ιστορίας, της παράδοσης και της επικαιρότητας, έχει προοπτική. Πολλές φορές, όμως, η προοπτική δεν είναι για τον εαυτό μας, αλλά για τους αδελφούς μας, για την κοινωνία μας. Αυτό είναι το λογικό επακόλουθο της έννοιας «αυτοθυσία». Αυτό επιβεβαιώνει η σταυρική πορεία του Χριστού. Αυτό, τελικά, πίστευε και ο Αγιος Χρυσόστομος Σμύρνης, επιλέγοντας το μαρτύριο έναντι της φυγής: Γιατί είχε συνείδηση όχι τόσο της θέσης του όσο της ταυτότητάς του. Και η ταυτότητα του Ελληνισμού είναι ανεξίτηλα χαραγμένη στον «Κρίτωνα» του Πλάτωνος: «Μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστίν η πατρίς».