Σκοπός της επετείου ήταν και παραμένει η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του παγκόσμιου κοινού για την πολύπλευρη και διαχρονική αξία και σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και η ενεργός κινητοποίησή του για ζητήματα διατήρησης, προστασίας και διασφάλισης μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας και προσβασιμότητας του υλικού και άυλου πολιτιστικού κεφαλαίου, επ’ αγαθώ της κοινωνίας.

ΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ημέρα διοργανώνονται σε ολόκληρο τον κόσμο εκδηλώσεις κάθε μορφής και παρέχεται στους πολίτες η δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης και περιήγησης στα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, ώστε να καταστούν γνωστά και οικεία στο ευρύτερο κοινό, να ενθαρρυνθεί η «κοινωνικοποίησή» τους, η οργανική ενσωμάτωσή τους στη σύγχρονη κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή. Κάθε χρόνο το ΙCOMOS επιλέγει μία κοινή θεματική για το σύνολο των εκδηλώσεων.

ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ, το 2023, στο Σίδνεϊ, το θέμα «Ανθεκτική στις καταστροφές και τις συγκρούσεις κληρονομιά – Ετοιμότητα, απόκριση και ανάκαμψη» τέθηκε στο επίκεντρο του επιστημονικού σχεδιασμού και της κατάρτισης του οδικού χάρτη δράσεων του οργανισμού για την περίοδο 2024-2027, βάσει των αναγκών και των προκλήσεων που καλείται να αντιμετωπίσει ο τομέας της πολιτιστικής διαχείρισης στον σύγχρονο κόσμο. Τον Μάιο 2024, το ΙCOMOS ετοιμάζεται να εορτάσει τη συμπλήρωση 60 ετών από τη θέσπιση της Χάρτας της Βενετίας, ενός διεθνώς αναγνωρισμένου, θεμελιώδους και διαχρονικού πλαισίου κατευθυντήριων αρχών, που διέπουν τη θεωρία και την πράξη της αποκατάστασης και της συντήρησης των μνημείων. Γι’ αυτόν τον λόγο, η Διεθνής Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών, φέτος, είναι αφιερωμένη σε αυτήν.

Ο ΧΑΡΤΗΣ της Βενετίας για την Αποκατάσταση και τη Συντήρηση Μνημείων και Μνημειακών Συνόλων καταρτίστηκε στη διάρκεια του δεύτερου Διεθνούς Συνεδρίου Αρχιτεκτόνων και Τεχνικών των Ιστορικών Μνημείων του ICOMOS, στη Βενετία, τον Μάιο 1964. Θέτει το πλαίσιο των αρχών και των κανόνων, που οφείλουν να εμπνέουν και να ρυθμίζουν το σύνθετο, διεπιστημονικό, θεωρητικό και εφαρμοσμένο έργο των ερευνητών και επαγγελματιών του κλάδου της συντήρησης και της αποκατάστασης της πολιτιστικής κληρονομιάς, τα πεδία, τις μεθόδους και τα όρια δραστηριοποίησής τους, τις θεωρητικές αρχές και τον κώδικα δεοντολογίας, που πρέπει να αποτελούν θεμέλιο και ακρογωνιαίο λίθο του συνόλου των παρεμβάσεών τους, ώστε να διασφαλίζεται όχι μόνο η φυσική, αλλά και η εννοιολογική ακεραιότητα και αυθεντικότητα των υλικών φορέων του πολιτισμού, ανεξάρτητα από το αν αποτελούν αυτοτελή έργα υψηλής καλλιτεχνικής αξίας, μνημειώδη συγκροτήματα ή ταπεινότερα κατάλοιπα της καθημερινής δραστηριότητας του ανθρώπου.

Η ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ του δικαιώματος όλων των πολιτών, της παρούσας και των μελλοντικών γενεών, για ελεύθερη, άμεση και διαρκή πρόσβαση στο πολιτιστικό απόθεμα της πολιτιστικής κληρονομιάς αναγνωρίζεται διεθνώς ως ζήτημα κεφαλαιώδες και πάντα εξαιρετικά επίκαιρο. Ενα ζήτημα, βεβαίως, το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη διατήρηση των υλικών και άυλων τεκμηρίων αυτής της κληρονομιάς. Η προστασία και η διατήρησή της από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς και τους ειδικούς πολιτιστικούς οργανισμούς, εθνικούς και διεθνείς, που φέρουν τη σχετική θεσμική ευθύνη, η μελέτη της για σκοπούς ερευνητικούς ή εκπαιδευτικούς, αλλά και η προβολή και η ανάδειξή της για ψυχαγωγικούς και τουριστικούς σκοπούς στη σημερινή εποχή απαιτούν και προϋποθέτουν ευρείες και οργανωμένες διεπιστημονικές και διατομεακές συμπράξεις και συνεργασίες από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Συνεργασίες που θα διασφαλίζουν, εκτός από τη θεωρητική γνώση, την τεχνογνωσία και την τεχνολογία, τις αρχές και αξίες, που είναι απαραίτητες για την οικοδόμηση μιας ολοκληρωμένης και αποδοτικής πολιτικής για τη βιώσιμη διαχείριση του πολιτιστικού κεφαλαίου σε στέρεα και ασφαλή θεμέλια.

Ο ΧΑΡΤΗΣ της Βενετίας καταρτίστηκε δύο δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε μια εποχή που υποσχόταν απεριόριστη πρόοδο και οικονομική ανάπτυξη, χωρίς ακόμη να διαφαίνονται οι παράπλευρες συνέπειες και οι κίνδυνοι που η ανάπτυξη αυτή μπορεί να εγκυμονεί για τη βιωσιμότητα του σύνθετου και αλληλεξαρτώμενου φυσικού και κοινωνικοπολιτισμικού περιβάλλοντος. Εξι δεκαετίες αργότερα, τόσο η υλική όσο και η άυλη πολιτιστική μας κληρονομιά βρίσκεται αντιμέτωπη με τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις και τους κινδύνους από φυσικούς, περιβαλλοντικούς και ανθρωπογενείς παράγοντες, οι οποίοι αυξάνονται και ενισχύονται με ανησυχητικούς ρυθμούς, τόσο εξαιτίας της εντεινόμενης διεθνούς γεωπολιτικής αστάθειας, των πολεμικών συγκρούσεων και της μετακίνησης πληθυσμών σε ευρεία κλίμακα όσο και εξαιτίας της περιβαλλοντικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης που επιδεινώνεται από την κλιματική αλλαγή.

ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΑ, τα ζητήματα της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας και της αειφορίας τίθενται πλέον στο επίκεντρο της συζήτησης για τη χάραξη πολιτικής σε όλους τους τομείς, οι οποίοι θεωρούνται καθοριστικοί για την κοινωνική συνοχή και ανάπτυξη σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Ο πολιτισμός σε όλες του τις εκφάνσεις, ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και βασικό δημόσιο αγαθό με πολύπλευρη και υψηλή πνευματική, επιστημονική, παιδευτική, αισθητική, συμβολική και ψυχολογική αξία, αλλά ταυτόχρονα και με εξαιρετικά ισχυρή κοινωνικοοικονομική δυναμική, που διαπερνά και επηρεάζει όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής και της παραγωγικής δραστηριότητας, θεωρείται βασικός και πολύτιμος πόρος για την ανθρώπινη ανάπτυξη. Οπως συμβαίνει και στην περίπτωση του φυσικού περιβάλλοντος, η προσαρμοστικότητα, η ανθεκτικότητα και η βιωσιμότητα του πολιτιστικού περιβάλλοντος εν όψει υφιστάμενων και μελλοντικών προκλήσεων θεωρούνται θεμελιώδεις αρχές που οφείλουν να διέπουν τις στρατηγικές επιλογές και τις εφαρμοζόμενες πολιτικές μας. Μόνον έτσι μπορούν να επιτευχθούν η προστασία, η διατήρηση και η διαφύλαξη του υλικού και άυλου πολιτιστικού κεφαλαίου, που είναι πολύτιμο για την κοινωνική συνοχή, την ευημερία και την πρόοδο, από φυσικές και ανθρωπογενείς απειλές.

ΥΠΟ ΑΥΤΟ το πρίσμα, η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς τίθεται υπό τη μέριμνα και ευθύνη της Πολιτείας, ωστόσο, ούτε σταματά ούτε περιορίζεται σε αυτήν. Ξεκινά με τον εντοπισμό, την έρευνα, την καταγραφή, την τεκμηρίωση και τη μελέτη των στοιχείων της – μνημείων κινητών και ακίνητων, αρχαιολογικών χώρων, ιστορικών τόπων. Προχωρεί στην πρόληψη της καταστροφής, της φθοράς και της προσβολής από κάθε άμεση ή έμμεση βλάβη. Περιλαμβάνει όλες τις αναγκαίες ενέργειες συντήρησης και αποκατάστασης, αλλά και της ανάδειξης, της προβολής, της προσβασιμότητας και της αξιοποίησης διά της ένταξης στη σύγχρονη κοινωνική ζωή, της εκπαίδευσης και της αισθητικής καλλιέργειας των πολιτών. Απαιτεί και προϋποθέτει την ευαισθητοποίηση των τελευταίων ως προς την αξία και τη σημασία της για τη διατήρηση και την προαγωγή της κοινωνικής συνοχής και ανάπτυξης.

ΕΝ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΩ, οι έννοιες της συμμετοχής και της σύμπραξης του συνόλου των πολιτών και όχι μόνο της Πολιτείας και των ειδικών καθίστανται καίριας σημασίας, καθώς η πολιτισμική κληρονομιά συνδέεται στενά με την έννοια της ομάδας και της κοινότητας, εντός των κόλπων της οποίας λειτουργεί ως αναπόσπαστο συστατικό και συνεκτικό στοιχείο της κοινής μνήμης και της διακριτής και διακριτικής ταυτότητας των μελών της. Είναι, συνεπώς, μια δυναμική οντότητα, που διαρκώς επαναπροσλαμβάνεται, επανερμηνεύεται και επανεννοιοδοτείται. Εμπλουτίζεται, προσαρμόζεται, εξελίσσεται και μεταβιβάζεται στις επόμενες γενεές παρακολουθώντας τους κοινωνικούς και πολιτισμικούς μετασχηματισμούς.

ΓΙ’ ΑΥΤΟΝ τον λόγο, εορτασμοί όπως αυτός της Διεθνούς Ημέρας Μνημείων και Τοποθεσιών, καθώς και σχετικά επετειακά αφιερώματα στον Τύπο και στα λοιπά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, δεν έχουν τυπικό και διεκπεραιωτικό, αλλά ουσιαστικό χαρακτήρα, εφόσον προσφέρουν στους πολίτες τη δυνατότητα και την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα και να εκτιμήσουν τη σημασία των μνημείων ως τεκμηρίων του παρελθόντος και ως φορέων υλικών και άυλων αξιών και νοημάτων, που εξακολουθούν να έχουν σημασία για τις γενιές τού σήμερα και του αύριο.

ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ τις νεότερες γενιές, η συνειδητοποίηση του ότι η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί κοινό κτήμα όλης της κοινωνίας, και ως εκ τούτου η προστασία της δεν εναπόκειται μόνο στο κράτος και τις υπηρεσίες του, αλλά αποτελεί συνολική ευθύνη και υποχρέωση όλων των πολιτών ανεξαρτήτως ιδιότητας και ηλικίας, και συνεπώς αποτελεί και δική τους υπόθεση, είναι καθοριστικής σημασίας για ένα βιώσιμο μέλλον.