Στη σκιά του απόκρημνου βράχου στο Χελμό στέκει ένα από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα της Ορθοδοξίας στον ελληνικό χώρο, η Ιερά Μονή Μεγάλου Σπηλαίου.

Η βραχώδης όψη προκαλεί δέος. Οποιος μάλιστα γνωρίσει και την Ιστορία του εμβληματικού μνημείου, θα συναντήσει το βυζαντινό παρελθόν του που είναι άρρηκτα δεμένο με το σήμερα χάρη στο εξαιρετικά σημαντικό έργο της συντήρησης των τοιχογραφιών του καθολικού της Ιεράς Μονής Μεγάλου Σπηλαίου των Καλαβρύτων που ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2023 και έφερε στο φως σημαντικά τεκμήρια που εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας.

Το σπουδαίο έργο συντήρησης ξεκίνησε το 2021 -όπως είπε στον «Ε.Τ» η διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αχαΐας Αναστασία Κουμούση- και εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ «Δυτική Ελλάδα 2014-2020».

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος που συντηρήθηκε είχε συνολική έκταση 433 τ.μ. Σύμφωνα με την παράδοση η Μονή Μεγάλου Σπηλαίου ιδρύθηκε στους χρόνους μετά το τέλος της Εικονομαχίας με αρχικό πυρήνα ένα μεγάλο σπήλαιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το Καθολικό. Η συγκρότηση όμως οργανωμένου μοναστηριού θεωρείται ότι πραγματοποιήθηκε τον 13ο αιώνα. Το χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ’ Καντακουζηνού, με το οποίο επικυρώνεται το 1348 η ακίνητη περιουσία που η Μονή κατείχε από την εποχή του Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου (1282-1328), είναι η παλαιότερη σωζόμενη ιστορική μαρτυρία για το Μέγα Σπήλαιο.

«Μέχρι όμως την ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης δεν υπήρχαν αρχαιολογικά τεκμήρια της βυζαντινής του φάσης, με εξαίρεση το μαρμαροθετημένο δάπεδο του Καθολικού που είναι έργο υστεροβυζαντινής περιόδου (14ου αι.)» σημειώνει η κ. Κουμούση και επισημαίνει πως στη διάρκεια του έργου ήρθαν στο φως στοιχεία που τεκμηριώνουν την ύπαρξη του Καθολικού, ήδη από τη μεσοβυζαντινή περίοδο και πιθανότατα τον 11ο αιώνα. Επίσης κατά τις εργασίες συντήρησης τεκμηριώθηκε ότι το Καθολικό των βυζαντινών χρόνων έφερε ζωγραφικό διάκοσμο, τον οποίο φιλοτέχνησε το 1653 ο ζωγράφος – ιερέας Μανουήλ Ανδρώνης από το Ναύπλιο.

Το σημερινό Καθολικό της Μονής ανάγεται στους χρόνους αμέσως μετά τον καταστροφικό εμπρησμό από Οθωμανούς στρατιώτες, την 4η Σεπτεμβρίου 1640. Η γραπτή επιγραφή που δίνει τα παραπάνω στοιχεία είχε δημοσιευθεί από τον Γ. Σωτηρίου το 1918 και εντοπίστηκε στον Νάρθηκα κατά τις εργασίες συντήρησης. Πιστός στη βυζαντινή παράδοση, ο Μανουήλ Ανδρώνης αντλεί τα πρότυπά του επιλεκτικά από την κρητική ζωγραφική, αλλά και από τη Σχολή της Βορειοδυτικής Ελλάδας. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της τέχνης του είναι η χρήση φωτοστεφάνων με ανάγλυφο διάκοσμο από εννέα ρόδακες. «Η αποκάλυψη μορφών αγίων στον νάρθηκα με τα χαρακτηριστικά ανάγλυφα φωτοστέφανα, ανέτρεψε την κρατούσα άποψη ότι οι τοιχογραφίες του νάρθηκα δεν είναι έργα του Ανδρώνη» σημειώνει επίσης η δρ αρχαιολόγος-βυζαντινολόγος Αναστασία Κουμούση.

Το αξιόλογο ζωγραφικό σύνολο του Καθολικού του Μεγάλου Σπηλαίου εντάσσεται στην ακμή της εκκλησιαστικής ζωγραφικής στην Πελοπόννησο κατά τον 17ο αιώνα, εποχή γενικότερης οικονομικής ανάκαμψης στην οθωμανική αυτοκρατορία που επηρέασε και τους υπόδουλους Ελληνες.

ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ

Η πυρκαγιά του 1934 προκάλεσε ανεπανόρθωτες φθορές στις τοιχογραφίες. «Έχουν χαθεί τα αυθεντικά χρώματα και το σύνολο δίνει την εικόνα μονοχρωμίας» σημειώνει η κ. Κουμούση τονίζοντας τη σημασία του έργου συντήρησης για την ιστορία του μοναστηριού που έφερε στο φως τεκμήρια μεσοβυζαντινής και ύστερης βυζαντινής περιόδου, τα οποία αναλυτικά θα παρουσιαστούν την Κυριακή 3 Μαρτίου μετά τα Θυρανοίξια του Καθολικού της βυζαντινής Μονής Μεγάλου Σπηλαίου παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη. Η Ιερά ακολουθία θα τελεσθεί υπό του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καλαβρύτων & Αιγιαλείας Ιερωνύμου.