Το πολυάνδριο των «Δεσμωτών», ένα παγκόσμιου ενδιαφέροντος εύρημα, το οποίο αποκαλύφθηκε τον Μάρτιο του 2016 κατά τη διάρκεια ανασκαφής στην Εσπλανάδα του Φαλήρου, θα αποκτήσει χώρους μόνιμης προστασίας και ανάδειξης της ιστορίας του.

Πριν από περίπου τρεις μήνες το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο άναψε το «πράσινο φως» στην αρχιτεκτονική, στατική και ηλεκτρομηχανολογική προμελέτη της διαμόρφωσης χώρων προστασίας και ανάδειξης των αρχαιοτήτων πολυανδρίου. Πρόκειται για τον σχεδιασμό ενός κτιρίου λιτού και αρμονικά ενταγμένου στο ευρύτερο περιβάλλον του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Στη Διαύγεια πριν από λίγες ημέρες αναρτήθηκε η έγκριση του προϋπολογισμού του έργου, ο οποίος ανέρχεται στο ποσό των 6.350.536 ευρώ συμπεριλαμβανομένου του ποσού του 1.229.136 ευρώ για ΦΠΑ.
Το εύρημα των «Δεσμωτών», το οποίο προκάλεσε το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, θα αποκτήσει στέγαση και προστασία ύστερα από τις άμεσες και μεθοδευμένες ενέργειες του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την προστασία και ανάδειξή τoυ. Θυμίζουμε ότι τον Μάιο του 2022 το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος ανακάλεσε τη χορηγία ύψους 4.050.000 ευρώ για το έργο μουσειακής κτιριακής υποδομής που είχε εκφραστεί ήδη από τον Φεβρουάριο του 2017.

Στο φως
«Το νεκροταφείο στο Φάληρο χρησιμοποιήθηκε για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, από τον 8ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ., ενώ, παρά το γεγονός της αποκάλυψης ενός πολύ μεγάλου τμήματος έκτασης πάνω από 10 στρέμματα, το μεγαλύτερο τμήμα του φαίνεται πως ακόμα βρίσκεται μέσα στην αττική γη», υποστηρίζει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής η διαπρεπής αρχαιολόγος Δρ Στέλλα Χρυσουλάκη, η επίμονη ανασκαφέας του παράκτιου νεκροταφείου στο Δέλτα Φαλήρου, που διετέλεσε προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων.

Εξαιρετικά σπουδαίο διεθνώς στη νεκρόπολη του Φαλήρου είναι το εύρημα της ομαδικής ταφής των «Δεσμωτών του Φαλήρου». Το πολυάνδριο των «Δεσμωτών» αποκαλύφθηκε τον Μάρτιο του 2016 κατά τη διάρκεια ανασκαφής στην Εσπλανάδα του Φαλήρου. Πρόκειται για ομαδική ταφή 79 ανθρώπινων σκελετών χωρισμένων σε τρία ορύγματα και αλυσοδεμένων μεταξύ τους στους καρπούς. Γι’ αυτό και οι ανασκαφείς τούς ονόμασαν «Δεσμώτες». Οι σκελετοί ανήκουν σε άνδρες διαφορετικών ηλικιών, που ο θάνατός τους προήλθε με βίαιο τρόπο, με μία χαριστική βολή στον κρόταφο.
Στο πρώτο όρυγμα έχουν ταφεί 40 βιαιοθάνατοι με σεβασμό, δηλαδή με τις προβλεπόμενες σπονδές, χωρίς όμως η ταφή τους να έχει προετοιμαστεί από τις οικογένειές τους. Είχαν τα χέρια τους δεμένα μπροστά από το σώμα τους. Οι άνδρες που έχουν ταφεί στο δεύτερο όρυγμα είχαν δεμένα πίσω τα χέρια, ενώ στο τρίτο όρυγμα ήταν δεμένοι ομαδικά σε ξύλο, με τα χέρια ψηλά, ένδειξη ατιμωτικής ταφής. Το εύρημα χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αιώνα π.Χ. Πρόκειται για μια εποχή που συσχετίζεται, όσον αφορά στο συγκεκριμένο εύρημα, είτε με το Κυλώνειον άγος είτε με αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα εκείνης της περιόδου.

Διάλεξη
Την Τρίτη 7 Μαρτίου η δρ Στέλλα Χρυσουλάκη σε διάλεξή της με θέμα «Το νεκροταφείο του Φαλήρου και ο χαρακτήρας του» μίλησε ως επικεφαλής ανασκαφέας του παράκτιου νεκροταφείου για τη σωστική ανασκαφή της τελευταίας δεκαετίας, καθώς επίσης παρουσίασε τις παράλληλες έρευνες για τα πρώτα ευρήματα του νεκροταφείου, αλλά και ταυτόχρονες μελέτες που πραγματοποιήθηκαν ή βρίσκονται σε εξέλιξη γύρω από τον πληθυσμό που ετάφη στην παραλία του Φαλήρου και προερχόταν από διάφορες κοινότητες και κοινωνικές τάξεις, αλλά και για τις παιδικές ταφές και τους ενταφιασμούς ίππων, για τα οποία έχουμε αναφερθεί στον «Ε.Τ.» της Κυριακής σε σχετικό ρεπορτάζ (16/01/2022).

Σημειώνουμε ότι την Τετάρτη 22 Μαρτίου θα πραγματοποιηθεί διεπιστημονική προσέγγιση της Δρος Στέλλας Χρυσουλάκη και της καθηγήτριας Ιστορίας του Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Αθηνάς Δημοπούλου, με θέμα «Εις θάνατον. Δεσμώτες και βιαιοθάνατοι από το νεκροταφείο του Φαλήρου» στην Ακαδημία Αθηνών. Θα παρουσιαστεί αναλυτικά το σπουδαίο εύρημα των «Δεσμωτών», καθώς και το νομικό και ιστορικό πλαίσιο της εποχής.

Στην επικοινωνία μας με τη δρα Στέλλα Χρυσουλάκη δεν μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στην προμελέτη του μεγαλόπνοου έργου της προστασίας και της ανάδειξης των «Δεσμωτών», καθώς η ίδια από το 2012 μελετάει και ερευνά απρόσκοπτα έως σήμερα τον χώρο.

Η επικεφαλής ανασκαφέας των ευρημάτων του Δέλτα Φαλήρου εξέφρασε τη σύμφωνη γνώμη της επί της μελετητικής προσέγγισης, της διαχείρισης των απαιτούμενων χώρων και της εν γένει αντιμετώπισης του θέματος, καθώς -όπως εξήγησε στον «Ε.Τ.» της Κυριακής- ανταποκρίνεται στις αρχές και τις προδιαγραφές που έχουν τεθεί για τη βέλτιστη προστασία και την ανάδειξη των αρχαιολογικών ευρημάτων.

Κέλυφος προστασίας, βέλτιστη θέαση και διαδρομή-εμπειρία για τους επισκέπτες

Όλοι οι χώροι έχουν σχεδιασθεί ώστε να είναι προσβάσιμοι σε ΑμεΑ, με τον απαραίτητο εξοπλισμό για την εξυπηρέτησή τους

Στην εγκεκριμένη προμελέτη προβλέπεται η διαμόρφωση δύο χώρων, ενός υπόγειου χώρου έκτασης περίπου 450 τ.μ., που αφορά σε κέλυφος προστασίας μέσω του οποίου θα επιτυγχάνονται η άμεση προστασία και η ανάδειξη των αρχαιολογικών ευρημάτων, και ενός επίγειου χώρου έκτασης περίπου 325-425 τ.μ., που θα φιλοξενεί το εποπτικό υλικό σχετικό με τον χώρο και το εύρημα, τις υποδομές λειτουργίας των κτιρίων, καθώς και τους χώρους εξυπηρέτησης του κοινού.
Από το σημείο αυτό, σύμφωνα με την προμελέτη, ο επισκέπτης θα εισέρχεται από το φωτεινό επίπεδο στη στάθμη της Εσπλανάδας προς το υπόγειο κέλυφος προστασίας της ταφής των «Δεσμωτών»!
Οπως αναφέρεται αναλυτικά, οι βασικές αρχές του σχεδιασμού της κτιριακής υποδομής είναι δύο: Η πρώτη είναι η αρμονική ένταξη του υπέργειου τμήματος στην ήδη διαμορφωμένη περιοχή της Εσπλανάδας και η δεύτερη είναι η διαμόρφωση ενός λιτού υπόγειου κελύφους, κατάλληλων διαστάσεων για την ένταξη των τριών συστάδων της ομαδικής ταφής των «Δεσμωτών» και με οργάνωση όπου θα εξυπηρετεί τη βέλτιστη θέαση, την προστασία και τη συντήρηση του σκελετικού υλικού.

Δύο διακριτά τμήματα
Το λειτουργικό κτίριο αναπτύσσεται, επίσης, σε δύο διακριτά τμήματα, ένα ισόγειο και ένα υπόγειο. Το ισόγειο τμήμα αφορά σε ημιυπαίθριο κυκλικό χώρο, ο οποίος καλύπτεται από ξύλινο στέγαστρο και ικανοποιεί τις ανάγκες της υποδοχής και της ενημέρωσης του κοινού. Το υπόγειο τμήμα αφορά στο κέλυφος προστασίας και ανάδειξης των αρχαιολογικών ευρημάτων, ενώ παράλληλα φιλοξενεί όλες τις απαραίτητες ηλεκτρομηχανικές εγκαταστάσεις για τη λειτουργία του, τους χώρους υγιεινής και τους βοηθητικούς χώρους.

Στην προμελέτη διευκρινίζεται πως όλοι οι χώροι του κτιρίου έχουν σχεδιασθεί ώστε να είναι προσβάσιμοι σε ΑμεΑ και διαθέτουν τον απαραίτητο εξοπλισμό για την εξυπηρέτησή τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαμόρφωση χώρων προστασίας και ανάδειξης των αρχαιοτήτων πολυανδρίου που αφορά στον σχεδιασμό ενός κτιρίου λιτού και αρμονικά ενταγμένου στο ευρύτερο περιβάλλον του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, δίχως να διαταράσσει τη ροή των πεζών και τον ανοιχτό ορίζοντα των περιπατητών.

«Στο επίπεδο της Εσπλανάδας, το κενό μεταξύ του βασικού κυλινδρικού τοιχώματος του κτιρίου και της ξύλινης στέγης καθιστά το κτίριο οπτικά διαπερατό, ο οπτικός ορίζοντας των περιπατητών στην Εσπλανάδα δεν διακόπτεται και, επομένως, το κύριο χαρακτηριστικό της Εσπλανάδας, δηλαδή η σαφής κατεύθυνση προς τη θάλασσα, δεν διαταράσσεται», διευκρινίζεται στη μελέτη.

Υποβλητικό περιβάλλον

Ο πρώτος χώρος του κτιρίου, κάτω από το κυκλικό στέγαστρο, αφορά στον χώρο πληροφόρησης για το πολυάνδριο και το περιβάλλον του.
Ο επισκέπτης εισέρχεται αφού έχει ακολουθήσει κατηφορική διαδρομή σε μια ήπιας κλίσης ράμπα. Αυτή η διαδρομή βοηθά τον επισκέπτη να αποχωριστεί το υπαίθριο περιβάλλον της Εσπλανάδας, για να εισαχθεί σε ένα άλλο περιβάλλον, υποβλητικό και ήρεμο, ώστε να συγκεντρωθεί στο «έκθεμα». Ο χώρος είναι κυκλικός σε κάτοψη και προσφέρεται για έκθεση εποπτικού υλικού σε πινακίδες, οθόνες, αλλά και φυσικά αντικείμενα, όπως προπλάσματα.

Ο επιτόπιος χώρος προστασίας των ευρημάτων βρίσκεται στη συνέχεια του κυκλικού χώρου, σε υπόγειο, με σχήμα που υπαγορεύεται από το νοητό περίγραμμα των προστατευόμενων σκελετικών ανθρώπινων καταλοίπων και ευρημάτων και δεν γίνεται αντιληπτός από τη στάθμη της Εσπλανάδας.
Συνεχίζοντας την καθοδική πορεία, ο επισκέπτης βρίσκεται στο δεύτερο επίπεδο πληροφόρησης και στη συνέχεια εισέρχεται στον -εν υπογείω πλέον- χώρο θέασης των αρχαιολογικών ευρημάτων. Στο τέλος της βασικής αυτής διαδρομής αποκαλύπτονται οι «Δεσμώτες».

Από την ανατολική πλευρά και μέσω ευήλιου υαλοστασίου θα βλέπει κανείς το σύνολο της ανασκαφής στον αρχαιολογικό χώρο, της νεκρόπολης του Φαλήρου. Ύστερα από αυτήν τη διαδρομή οι επισκέπτες κατευθύνονται προς την έξοδο προς την Εσπλανάδα, μέσω της ράμπας από την οποία κατέβηκαν στο επίπεδο του χώρου έκθεσης.

Η προμελέτη προτείνει τοίχοι και οροφή να είναι μαύροι, ώστε οι επισκέπτες να εστιάζουν στο εύρημα, στοιχείο, ωστόσο, που θα αποσαφηνιστεί στην οριστική μελέτη κτιριακής υποδομής και στη μουσειολογική μελέτη που έχει ήδη δρομολογηθεί να γίνει.

Ειδήσεις σήμερα

Τραγωδία στα Τέμπη: Πότε θα καταθέσουν οι τρεις νέοι κατηγορούμενοι

Φορολογικός οδηγός: Τα 30 SOS τις εφετινές φορολογικές δηλώσεις

Εκθεση-σοκ από το Ελεγκτικό Συνέδριο: Καθυστερήσεις σε 779 από 1.162 δημόσια έργα