Από τη μυθολογική Κολχίδα και τους άθλους του Ηρακλή στον Εύξεινο Πόντο στη χώρα των Λαιστρυγόνων, όπως έγραψε ο Ομηρος στην «Οδύσσεια» (σημερινή Μπαλακλάβα της Κριμαίας), μέχρι την αρχαία Ολβία και το νησί Λευκή στο οποίο ζει αιώνια η ψυχή του Αχιλλέα.

Τα ίχνη του Ελληνισμού της Ουκρανίας μάς οδηγούν σε απόσταση περισσότερων από 1.700 χιλιομέτρων από τη χώρα μας. Μύθοι, ιστορικά ευρήματα στις πρώτες ελληνικές αποικίες που ιδρύθηκαν κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. στον Εύξεινο Πόντο αλλά και πόλεις με οικονομική και πολιτιστική ελληνική δραστηριότητα του 16ου, του 17ου και του 18ου αιώνα, εκ των οποίων συνέβαλαν αργότερα στην αναζωπύρωση της Εθνικής Παλιγγενεσίας, είναι μερικοί από τους αδιάψευστούς μάρτυρες του Ελληνισμού στην Ουκρανία.

Η παρουσία τους χάνεται στα βάθη των αιώνων και μπόλιασαν αναμφισβήτητα με στοιχεία τον ουκρανικό πολιτισμό. Κατά τα ελληνιστικά χρόνια πόλεις παρέμειναν ακμαίες και αποτέλεσαν τα ακριτικά σύνορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

«Η ελληνική παρουσία στην Ουκρανία αρδεύει τις ρίζες της από τα μυθικά, προϊστορικά χρόνια. Σήμερα ερειπιώνες στον Εύξεινο Πόντο, αρχαιολογικά ευρήματα και αγιογραφίες στο βυζαντινό καλειδοσκόπιο που έχουν ελληνικές επιγραφές, όπως αυτές στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας του 11ου αιώνα στο Κίεβο, αφηγούνται τη μακραίωνη ελληνική παρουσία», λέει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο πρώην πρέσβης της Ελλάδας στην Ουκρανία, Γεώργιος Πουκαμισάς, εκφράζοντας την ευχή «η πολιτιστική κληρονομιά της Ουκρανίας να επιζήσει από τις εχθροπραξίες που αναζωπυρώνονται μέρα με τη μέρα».

Πάντως, όπως μας περιγράφει ο κ. Πουκαμισάς, μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, τα μνημεία στο ιστορικό κέντρο του Κιέβου δεν έχουν υποστεί ζημιές. Ο ελληνικός πολιτισμός, ενεργός εδώ και 2.500 χρόνια, έχει αφήσει τα ίχνη του και μας παρασύρει στις διαδρομές της Ιστορίας…

Αρχαιολογικοί χώροι

Οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί εδώ και αιώνες πραγματοποιούν ανασκαφές και διεξάγουν επιστημονικές εργασίες στα κατάλοιπα αρχαίων πόλεων στην Ουκρανία. Ενας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους είναι η πόλη Ολβία, το μεγαλύτερο οικονομικό-πολιτιστικό κέντρο στα βορειοδυτικά του Ευξείνου Πόντου. Η ονομασία της προέρχεται από τη λέξη όλβος, που σημαίνει «ευδαιμονία». Η ακμή της πόλης παρουσιάζεται κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, υπήρχε ναός αφιερωμένος στον Απόλλωνα Δελφίνιο. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολβίας υπάρχουν χιλιάδες ευρήματα που διηγούνται την ελληνική παρουσία εδώ και 2.500 χρόνια.

Κοιτάζοντας τον χάρτη, εκεί ακριβώς όπου τελειώνει η Χερσόνησος της Κριμαίας, στην απέναντι ακτή συναντάμε το Παντικάπαιον, το σημερινό Κερτς. Πρόκειται για μια σημαντική πόλη που ίδρυσαν οι Μιλήσιοι κατά τον ύστερο 7ο-πρώιμο 6ο αιώνα. Ο αρχαιολογικός χώρος σήμερα έχει δώσει σπουδαία ευρήματα για την παρουσία του Ελληνισμού.

Μία ακόμα μαρτυρία με ελληνικό χρώμα στην Ουκρανία είναι η Χερσόνησος η Ταυρική, η αρχαία αποικία των Μεγαρέων, η οποία εκτιμάται πως ιδρύθηκε στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. και αποτέλεσε κομβικό κέντρο εμπορίου στη Νοτιοδυτική Ταυρική. Κατά τη ρωμαιοβυζαντινή περίοδο, αποτέλεσε έως τον 12ο αιώνα το ισχυρότερο φρούριο στον Βόρειο Εύξεινο Πόντο, ενώ η πόλη είναι σημαντική και για την ορθόδοξη εκκλησία, καθώς εκεί εκχριστιανίστηκε ο Βλαδίμηρος Α’ του Κιέβου κατά τον γάμο του με την Αννα Πορφυρογέννητη, που αποτέλεσε την αφετηρία του εκχριστιανισμού των Σλάβων. Η αρχαία πόλη της Χερσονήσου είναι Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO.

Σήμερα ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει στη βορειοδυτική πλευρά του Κιέβου η πόλη Νίζνα, ένα πολύ σημαντικό οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο που άκμασε το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα. «Τόπος εγκαθίδρυσης ευεργετών της Ηπείρου, των αδελφών Ζωσιμάδων», μας αφηγείται ο κ. Πουκαμισάς και συμπληρώνει: «Εξαιρετικά σημαντικό είναι το εκδοτικό τους έργο. Οι αδελφοί Ζωσιμάδες ανέλαβαν την έκδοση της περίφημης Ελληνικής Βιβλιοθήκης του Αδαμαντίου Κοραή στο Παρίσι». Οπως επισημαίνει ο κ. Πουκαμισάς, αυτή η κίνηση αναδεικνύει τη σημαντικότητα των γραμμάτων, που γίνεται ο από κοινού στόχος όλων, από κάθε γωνιά του κόσμου!

Οδησσός

Σύμφωνα με την Ιστορία, ένα ακόμα σπουδαίο κέντρο όπου ο Ελληνισμός συνεχίζει και σήμερα να πρωταγωνιστεί είναι η Οδησσός, το μεγάλο λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας. Εδώ, σε ένα από τα όμορφα σπίτια της πόλης, στο νούμερο 18 της οδού Κράσνι Πιριούλοκ, τρεις Ελληνες, ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ίδρυσαν το 1814 τη Φιλική Εταιρεία. Πρόκειται για την οικία του Ελληνα ευεργέτη Γρηγορίου Μαρασλή, που άφησε βαθύ αποτύπωμα στην Ιστορία, καθώς και στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Ηταν δήμαρχος από το 1878 έως το 1894 και ευεργέτης της Οδησσού. Ο πρώτος δήμαρχος της πόλης ήταν επίσης Ελληνας, ο Θεόδωρος Φλογαΐτης, από τη Λευκάδα (1796). Επίσης, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Οδησσού υπάρχουν ευρήματα και «μυστικά»: Αμφορείς, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, θραύσματα από αγορές, ναούς και θέατρα που συνθέτουν τη μαρτυρία της άνθησης πόλεων.

Οποια πέτρα και να σηκώσεις στην Ουκρανία θα ανακαλύψεις από κάτω μνήμες Ελλάδας! Ο κ. Πουκαμισάς μάς αποκαλύπτει πως ακόμα και στο ιστορικό κέντρο της Λβιβ, που έχει ανακηρυχθεί από την UNESCO Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, δεσπόζει ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα, ο Πύργος Κορνιακτού, έργο του Πιέτρο ντι Μπαρμπόνα, που ανεγέρθηκε με δαπάνες του Ελληνα Κωνσταντίνου Κορνιακτού, που φέρει και το όνομά του.

«Εκεί συνεχίστηκε η βυζαντινή παράδοση»

Ο πολιτισμός των Ελλήνων της Δυτικής και της Κεντρικής Ουκρανίας την περίοδο του 16ου-17ου αιώνα πρωταγωνιστεί στο ομώνυμο βιβλίο του, αναφέρει ο συγγραφέας δρ Δημήτρης Γαϊτάνης. «Μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως ένα μεγάλο τμήμα του ελληνικού πληθυσμού, που κατοικούσε στα παράλια της Μικράς Ασίας και στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους, άρχισε να εγκαθίσταται σταδιακά στη Δυτική και την Κεντρική Ουκρανία, συνεχίζοντας τη βυζαντινή παράδοση στα εδάφη αυτά», δηλώνει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο κ. Γαϊτάνης και συνεχίζει: «Στη Δυτική και την Κεντρική Ουκρανία, συναντάμε στα τέλη του 16ου αιώνα τους Ελληνες πατριαρχικούς έξαρχους και ιεράρχες.

Μεταξύ άλλων οι λόγιοι Διονύσιος Ράλλης Παλαιολόγος, Ευστάθιος Ναθαναήλ και Γεώργιος Παλαμίδης στελέχωσαν τα ελληνοσλαβικά σχολεία που ιδρύθηκαν από τους Ουκρανούς ευγενείς». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιοχή της Μαριούπολης, πολυάριθμης ελληνικής κοινότητας που βάλλεται στενά από ρωσικά στρατεύματα. Η Μαριούπολη, μαζί με τα γειτονικά χωριά, αποτέλεσε ξεχωριστή ελληνική διοικητική περιφέρεια από το 1810 έως το 1873. Στην περιοχή καταγράφονται περισσότερα από 26 χωριά ελληνικής καταγωγής.

«Ελληνική παρουσία από την αρχαιότητα»

«Οι αρχαίοι μύθοι και η παρουσία των Ελλήνων από την αρχαιότητα στην περιοχή αποδεικνύουν ότι για χιλιετίες η ουκρανική γη αποτέλεσε σημείο εγκαθίδρυσης Ελλήνων», σημειώνει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο απόστρατος του Πολεμικού Ναυτικού και συγγραφέας Χαρίλαος Δαμιανάκος, που ταξίδεψε πολλές φορές στα ουκρανικά εδάφη και έχει καταγράψει τις «χιλιετίες Ελλήνων πατρίδες». Σε επικοινωνία μας ο κ. Δαμιανάκος επισημαίνει πως πριν από τον πόλεμο οι πολιτιστικές σχέσεις και ο απόδημος Ελληνισμός ήταν παρόντες στις πόλεις στην Ουκρανία, όπως στη Μαριούπολη, στην Οδησσό, στο Χάρκοβο, στο Ντονέτσκ, αλλά και στο Κίεβο και τη Λβιβ. Οπως μας περιγράφει, μέχρι και πριν από τον πόλεμο πραγματοποιούνταν εκδηλώσεις με ελληνικό άρωμα, όπως το Πανουκρανικό Φεστιβάλ Ελληνικού Πολιτισμού, αλλά και δράσεις από τις συνεργασίες των Πανεπιστημίων της Ουκρανίας με αντίστοιχα τμήματα της Ελλάδας.

Μετρούν πληγές οι πόλεις

Η περιήγηση στα 2.500 χρόνια ελληνική παρουσίας σε εμπόλεμη συνθήκη γεννά ιδιαίτερο στοχασμό για την Ιστορία και τη συμβολή της ποικιλομορφίας της ουκρανικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η μεγάλη πόλη που κινδυνεύει την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές είναι το Χάρκοβο, το οποίο εξακολουθεί να βρίσκεται στα χέρια της Ουκρανίας υπό σφοδρό ρωσικό βομβαρδισμό. Σύμφωνα με ξένα δημοσιεύματα, έχουν υποστεί καταστροφές η πλατεία Ελευθερίας της πόλης, όπου βρίσκεται το Μέγαρο της Κρατικής Βιομηχανίας, ένα εντυπωσιακό κονστρουκτιβιστικό κτίριο που χτίστηκε το 1928. Ως εμπορικό κέντρο, το Χάρκοβο έχει αρχιτεκτονικά αριστουργήματα του 19ου αιώνα. Μία από τις πιο ιστορικές πόλεις που βρίσκονται υπό πολιορκία είναι το Τσερνίχιβ, ιστορική πόλη στη Βόρεια Ουκρανία, κοντά στα σύνορα με τη Λευκορωσία. «Εχουν καταστραφεί ο ιστορικός κινηματογράφος και το σιντριβάνι στην εμβληματική πλατεία της πόλης», αναφέρει δημοσίευμα του «Guardian».

Το βλέμμα είναι στραμμένο στην Οδησσό, όπου τα ρωσικά στρατεύματα αναμένεται να επιχειρήσουν απόβαση! Ανάμεσα στα θύματα τις πολιτιστικής καταστροφής τις τελευταίες ημέρες είναι και μία ξύλινη εκκλησία του 19ου αιώνα που ισοπεδώθηκε στη Βόρεια Ουκρανία, αλλά και το θέατρο στη Μαριούπολης. Στη λίστα των κατεστραμμένων πολιτιστικών θησαυροφυλακίων θυμίζουμε πως βρίσκεται και το Μουσείο Τοπικής Ιστορίας στο Ιβάνκιβ.

Από την έντυπη έκδοση

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, ανά πάσα στιγμή στο EleftherosTypos.gr