Ο «Ε.Τ.» της Κυριακής «μπαίνει» στον αθέατο χώρο των σταδίων που ακολουθεί η έκδοση ενός βιβλίου, από την παράδοση του χειρογράφου μέχρι τον πάγκο του βιβλιοπωλείου, και «στέκεται»… στη στιγμή που γεννιέται η εικόνα για τα εξώφυλλα και τότε που «σκαρώνονται» στο χαρτί τα πολύχρωμα παραμύθια.

Τέσσερις άνθρωποι του χώρου, γραφίστες και εικονογράφοι, μιλούν στον «Ε.Τ.» της Κυριακής για την ισχυρή συνειρμική δύναμη της εικόνας, η οποία αποτελεί, βέβαια, πνευματικό έργο, αλλά και έναν από τους δείκτες που καθορίζουν την πορεία ενός βιβλίου στην αγορά.

Προσελκύει το βλέμμα

«Πολλά βιβλία έχουν χαθεί άδικα, εξαιτίας ενός κακού εξωφύλλου», λέει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο επιμελητής των εκδόσεων «Κάκτος», Γιώργος Προεστός.

Σύμφωνα με τους εκδοτικούς οίκους, ένα δυνατό εξώφυλλο προσελκύει το βλέμμα του αναγνώστη. Σε κάθε άλλη περίπτωση, με ένα «αδύναμο» εξώφυλλο οι πιθανότητες αυξάνονται, ώστε το βιβλίο να χαθεί. «Σήμερα η αισθητική των εξωφύλλων έχει την τάση να είναι minimal με συνειρμική διάθεση. Οι εκδοτικοί οίκοι επιλέγουν την αισθητική της λιτότητα για το ύφος του εξωφύλλου. Στα παρελθόν τα εξώφυλλα ήταν πιο πλούσια – εντυπωσιακά ως προς τα χρώματα που χρησιμοποιούσαν, ενώ τα εικονογραφικά στοιχεία ήταν περισσότερα», παρατηρεί ο κ. Προεστός.

Eνα ωραίο εξώφυλλο βιβλίου είναι ο καθρέφτης ενός ελκυστικού περιεχομένου. Ποια είναι όμως τα εικαστικά στοιχεία που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών σήμερα σε σχέση με το παρελθόν; «Αυτήν την περίοδο στον ελληνικό χώρο είναι κυρίαρχη μια τάση προς το λιτό και minimal ύφος, με μια σαφή σύνδεση με το ύφος του μοντερνισμού, τόσο στην εικονογράφηση όσο και στην τυπογραφία. Ζωντανά και έντονα χρώματα, ισχυρές αντιθέσεις και αφαιρετικό στιλ είναι μια τάση που μάλλον είναι η επικρατέστερη», περιγράφει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο art director Σάκης Στριτσίδης και επισημαίνει ότι παράλληλα εξακολουθούν κάποια εξώφυλλα να ακολουθούν «μια περισσότερο “ζωγραφική” ή “χειρονομιακή” προσέγγιση, είτε με το ύφος της εικονογράφησης είτε με την επιλογή κάποιου εικαστικού έργου.

Και, φυσικά, παραμένει πολύ συνηθισμένη και η φωτογραφία ως λύση στο θέμα της εικονογράφησης. Αυτό που αποτελεί πιο σπάνια περίπτωση είναι μια καθαρά τυπογραφική προσέγγιση χωρίς καθόλου ή και με ελάχιστα εικονογραφικά στοιχεία, η οποία, όμως, κατά τη γνώμη μου, σε συνδυασμό με διαφορετικές τεχνικές εκτύπωσης και επιλογές χαρτιών, έχει και τρομερές δυνατότητες για πολύ ενδιαφέροντα και ιδιαίτερα αποτελέσματα».

Αισθητική

Η αισθητική των εξωφύλλων, όπως συμφωνούν οι δύο συνομιλητές μας, έχει να κάνει με τις αλλεπάλληλες αλλαγές στον χρόνο. Διανύοντας τον 21ο αιώνα και με την τεχνολογία να εξελίσσεται συνεχώς και ραγδαία, σημειώνονται μεταβολές και αναδιαμορφώσεις σε όλα τα στάδια παραγωγής εκδόσεων, όπως αντίστοιχα συμβαίνει σε όλους τους τομείς.

«Πάντως, από σχεδιαστικής απόψεως, οι τάσεις έρχονται και παρέρχονται με έναν τρόπο κυκλικό, μάλλον με μία σπειροειδή κίνηση προς τα πάνω, και αν κοιτάξει κανείς προς τα πίσω, πιθανόν να μπορέσει να δει και μπροστά λίγο πιο καθαρά, σε ένα τοπίο που φαίνεται κατακερματισμένο», σημειώνει ο κ. Στριτσίδης. Στη δική του προσέγγιση θεωρεί βασικό να είναι απόλυτα συνδεδεμένα η εικονογράφηση και ο σχεδιασμός του εξωφύλλου τόσο με τον τύπο του βιβλίου όσο και με το περιεχόμενο -δοκίμιο, μυθιστόρημα, ποίηση- αλλά και το ύφος της γλώσσας. «Οι ιδέες πάντα έρχονται μέσα από το ίδιο το κείμενο. Και το ύφος προκύπτει μέσα από αυτές, ακολουθώντας τη γλώσσα. Στη συνέχεια επεξεργάζομαι παράλληλα κάποιες από αυτές, ολοκληρώνω κάποια τελικά σχέδια και μετά ακολουθεί μια διαδικασία με πολλά μπρος-πίσω, προσθήκες και αφαιρέσεις και σταδιακά οδηγούμαι στις τελικές αποφάσεις και το τελικό αποτέλεσμα», υπογραμμίζει.

Σε αυτό το σημείο ο κ. Προεστός μάς λέει ότι όπως συμβαίνει στη μόδα έτσι και στη γραφιστική «η αισθητική αλλάζει, έρχεται και παρέρχεται. Παλαιότερα, κατά τη δεκαετία του ’80 και του ’90 η τάση ήταν φανταχτερά χρώματα και γυαλιστερά εξώφυλλα. Σήμερα επιλέγονται ματ υφές και minimal. Ωστόσο, τελευταία υπάρχει μια τάση επιστροφής στα παλιά. Βλέπουμε δηλαδή σήμερα να επιστρέφουν στα ράφια των βιβλιοπωλείων γυαλιστερά εξώφυλλα με έντονα χρώματα».

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ οξύνει την αφηγηματική αντίληψη

Στον χώρο του παιδικού βιβλίου η εικονογράφηση αποτελεί, αναμφισβήτητα, το κύριο συστατικό για να ανοίξει η πόρτα και ο μικρός αναγνώστης να χαθεί στον μαγικό κόσμο της λογοτεχνίας, του παραμυθιού. Η εικονογράφηση ενός παιδικού βιβλίου είναι βασικό κριτήριο στην επιλογή του, γιατί οξύνει την οπτική και την αφηγηματική αντίληψη. Ο «Ε.Τ.» της Κυριακής επικοινώνησε με τη συγγραφέα και εικονογράφο Μαρίνα Γιώτη και τον εικονογράφο και αρχιτέκτονα Βασίλη Κουτσογιάννη, οι οποίοι μας μιλούν για την εικονογράφηση, που συμπληρώνει εξίσου τη συγγραφή και την αφήγηση.

Ποια είναι τα εικαστικά στοιχεία που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των παιδιών σήμερα σε σχέση με το παρελθόν;

» Μαρίνα Γιώτη: Τα σημερινά παιδιά μεγαλώνουν στον πολιτισμό της εικόνας. Ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρξε τέτοια υπερσυγκέντρωση οπτικών μηνυμάτων. Τα παιδιά βομβαρδίζονται καθημερινά και από μικρή ηλικία με πληροφορίες, με αποτέλεσμα τον παραμερισμό του λόγου και την επικράτηση της εικόνας. Αντιλαμβάνονται τα εικονίδια, τα οπτικοποιημένα σύμβολα, από νωρίς και έχουν μάθει να αποκωδικοποιούν τις εικόνες, αλλά κουράζονται από τα μεγάλα κείμενα. H αισθητική τους έχει εξελιχθεί, ώστε να αντιλαμβάνονται πιο αφαιρετικές προσεγγίσεις, αλλά ειδικά στις πιο μικρές ηλικίες έλκονται από έντονα χρώματα και πιο τυποποιημένες εικόνες, όπως αυτές διαδίδονται στην pop κουλτούρα από παιδικές ταινίες και animation.

» Βασίλης Κουτσογιάννης: Αυτό, δυστυχώς, δεν θα μπορούσε να το γνωρίζει κανείς πραγματικά. Προσεγγιστικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το στάδιο του ενθουσιασμού ενός παιδιού είναι δυσκολότερο να κατακτηθεί, μιας και το Ιnternet, σε συνδυασμό με την τεχνολογία, έρχεται να ανεβάσει τον πήχη κατά πολύ, σε σχέση με τα παλαιότερα χρόνια. Αυτό επηρεάζει την πορεία της εικονογράφησης παγκοσμίως. Εχεις πια την επιλογή να μην αναλωθείς στον απόλυτο ρεαλισμό, όταν υπάρχουν τα 3D animation, που καλύπτουν αυτήν την ανάγκη. Με έναν τρόπο απελευθερώνεται ο εικονογράφος από αυτήν την παραστατική δέσμευση και βλέπουμε παιδικά βιβλία που εικονογραφούνται με υφές, γραμμές, ανεικονικές συνθέσεις. Και κάπως περιέργως η ιστορία της τέχνης επαναλαμβάνεται. Νομίζω ότι κερδίζουμε με αυτόν τον τρόπο αρκετό χρόνο, ώστε να εμπλουτίσουμε την πρόθεση και τον σκοπό πίσω από κάθε εικόνα. Αυτή είναι και η μαγεία των εφαρμοσμένων τεχνών.

Η αισθητική των παιδιών έχει αλλάξει από γενιά σε γενιά; 

» Μ.Γ.: Η αισθητική των παιδιών σε κάθε γενιά έχει να κάνει με την εκπαίδευση και τα ερεθίσματα που δέχονται, οπότε η αισθητική τους έχει αλλάξει στον βαθμό που έχει αλλάξει η αισθητική όλων μας σε σχέση με προηγούμενες γενιές. Τα παιδιά δεν ζουν σε γυάλα, επηρεάζονται από αυτά που βλέπουν και βιώνουν στην καθημερινότητά τους. Τα anime και τα κόμικ έχουν εισβάλει στην καθημερινότητά μας και αυτό φαίνεται και στην αισθητική των παιδιών, ειδικά σε ηλικίες 9+ που αρχίζουν να αποφασίζουν μόνα τους για τα βιβλία που θα διαβάσουν.

» Β.Κ.: Δεν νομίζω ότι μπορούμε να μιλήσουμε για γενικευμένη παιδική αισθητική. Οπως δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε ούτε για γενικευμένη ενήλικη αισθητική. Το κάθε άτομο είναι διαφορετικό και έχει μοναδική αντίληψη των πραγμάτων. Πάντα θα υπάρχουν παιδιά που δεν θα τους αρκεί ένα χαζοχαρούμενο βιβλίο, που κάποιος εκδότης αποφάσισε ότι τα αφορά. Πάντα θα υπάρχουν τα παιδιά που η αισθητική των γονιών τους θα τους φαίνεται φτωχή και θα διψάνε για περισσότερα ερεθίσματα, ανυπομονώντας να διαλέγουν, επιτέλους, μόνα τους τα βιβλία τους. Εκεί είναι, νομίζω, όπου φαίνεται η αισθητική του καθενός. Ποιο βιβλίο θα σηκώσεις, τελικά, όταν θα μπεις στο βιβλιοπωλείο; Αυτό που γράφει «για παιδιά της ηλικίας σου» ή αυτό που σου μιλάει στην ψυχή; Για όλους αυτούς τους λόγους θεωρώ πολύ σημαντικό, εμείς οι εικονογράφοι να θυμόμαστε ότι δεν ζωγραφίζουμε για κατώτερα όντα, δεν χρειάζεται να μειώσουμε ούτε την αισθητική ούτε το βάθος των προσεγγίσεών μας. Θεωρώ ότι το φάσμα της αισθητικής είναι ένα, είναι άπειρο στις επιλογές του και δύναται να αφορά όλους τους ανθρώπους.

Ποια είναι τα δικά σας στοιχεία -οι άξονες- μέσα από τα οποία «σκαρώνετε» πολύχρωμα παραμύθια στο χαρτί;

» Μ.Γ.: Με ενδιαφέρει να πω την ιστορία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αφήνοντας την εικόνα να «αφηγηθεί» τη δική της εκδοχή. Η εικόνα είναι ένα «κείμενο» προς κατανόηση, οπότε και οι άξονες είναι πάντα σε απόλυτη συνάρτηση με το ύφος της ιστορίας μου. Στα «Παραμύθια… αλλιώς!» η προσέγγιση είναι πιο ρεαλιστική, πιο «σκοτεινή», γιατί έτσι αντιλαμβάνομαι τα κλασικά παραμύθια, ενώ στο «Γέτι – Η δύναμη του ακόμη» πιο αφαιρετική. Δεν υπάρχει συνταγή. Η εικόνα αναπτύσσει τη φαντασία των παιδιών, αλλά μπορεί και να την εγκλωβίσει. Προσπαθώ να δώσω στα παιδιά τόσα στοιχεία όσα να τα ενεργοποιήσω, χωρίς όμως να τα εγκλωβίσω.

» Β.Κ.: Με ενδιαφέρει πολύ η αίσθηση των πραγμάτων. Αυτό το αόρατο επίπεδο που δεν μπορεί να περιγραφεί ούτε μόνο με λέξεις ούτε μόνο με εικόνες. Μου παίρνει λίγο χρόνο να το συλλάβω σαν πρόθεση, αλλά τυραννιέμαι να το αποτυπώσω ακριβώς όπως το νιώθω. Αν μιλούσαμε για έναν άνθρωπο, θα ήταν τα πρώτα δευτερόλεπτα της πρώτης γνωριμίας μαζί του. Αν μιλούσαμε για ένα κτίριο, θα ήταν αυτό που νιώθεις όταν πρωτομπαίνεις σε έναν χώρο του και δεν μπορείς εύκολα να το αποτινάξεις όσο και αν περιηγηθείς μέσα του. Νομίζω ότι αυτό, κυρίως, με απασχολεί όταν εικονογραφώ μια ιστορία, πέρα από όλα τα τεχνικά, ιστορικά, πρακτικά, εμπορικά, οικονομικά ζητήματα. Nα υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ της αίσθησης των λέξεων και της εικόνας.

Από την έντυπη έκδοση

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, ανά πάσα στιγμή στο EleftherosTypos.gr