Γράφει ο Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος

Όσοι θα ήθελαν έναν Ροβεσπιέρο στη θέση του μεμψιμοιρούν με τον ίδιο και την ημερομηνία ενάρξεως του Αγώνα στη Μονή της Αγίας Λαύρας, στα Καλάβρυτα.

Αλλά τα αψευδή γεγονότα από τις ιστορικές πηγές δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβητήσεων. Ο εθνομάρτυρας και αρχηγός της Επανάστασης, Αλέξανδρος Υψηλάντης, ήταν εκείνος που προσδιόρισε την 25η Μαρτίου 1821 ως ημέρα ενάρξεώς της.

Γράφει ο Σπ. Τρικούπης στην «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» ότι το σχέδιό του ήταν να μη διαμείνει στη Μολδοβλαχία, αλλά να κατέβει στην Ελλάδα «ανάπτων παντού καθ’ οδόν την φλόγα της αποστασίας».

Και προσθέτει: «Επετάχυνε δε την έναρξιν του αγώνος προ της προσδιορισθείσης ημέρας της 25ης Μαρτίου» (Εκδ. ΔΟΛ, Τόμος 1, Βιβλίο 1ο, σελ. 40).

Το επιβεβαιώνει και ο Θεόδ. Κολοκοτρώνης: «…Εις τα 20 με ήλθαν γράμματα από τον Υψηλάντη διά να ήμαι έτοιμος, καθώς και όλοι οι εδικοί μας. 25 Μαρτίου ήτον η ημέρα της γενικής επαναστάσεως…» («Διήγησις

Συμβάντων της Ελληνικής Φυλής από τα 1770 έως τα 1836». Υπαγόρευσε ο Θεόδωρος Κων. Κολοκοτρώνης, Αθήνησιν, Τύποις Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως,1846, σελ. 47-48).

Ο αγωνιστής και πολιτικός Βασ. Αθ. Πετιμεζάς (1785-1872) γράφει στην «Αυτοβιογραφία» του ότι ήταν παρών στην Αγία Λαύρα, την 25η Μαρτίου, κατά την ορκωμοσία των αγωνιστών από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό.

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στα δικά του «Απομνημονεύματα» (Εκδ. 3η, Επιμέλεια Δημ. Γρ. Καμπούρογλου, Τυπογραφείο Σπ. Τσαγγάρη, Εν Αθήναις, 1900) δεν αναφέρει την εκ μέρους του ορκωμοσία των αγωνιστών στη Μονή της Αγίας Λαύρας, στα Καλάβρυτα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν την έκανε.

Τα «Απομνημονεύματα» μοιάζουν περισσότερο σαν πρόχειρες σημειώσεις του Γερμανού για τα δύο πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Αυτό το σημειώνει και ο Ι. Φιλήμων («Φιλική Εταιρεία», σελ. στ-ζ, σημ. α΄).

Ο Γερμανός γράφει ότι στις 27 Φεβρουαρίου ανέβηκε στα Καλάβρυτα, όπου πήγε και «ο της Βοστίτσης προεστώς Ανδρέας Λόντος» (Αυτ. σελ. 26).

Διαμένει στη Μονή της Αγίας Λαύρας και την 9η Μαρτίου αποφασίζει με τους προεστούς να μην μετακινηθούν από εκεί, να περιμένουν την εξέλιξη των γεγονότων και αν οι Οθωμανοί «μεταχειρισθούν τα όπλα και τη βία εναντίον των ομογενών, τότε εξ ανάγκης να λάβωσι και αυτοί τα όπλα και να κινήσωσι και τους λοιπούς ομογενείς εις υπεράσπισιν εαυτών» (Αυτ. σελ. 28).

Μετά από κινήσεις των Οθωμανών, Καλαβρυτινοί σκοτώνουν δύο ανθρώπους του Βοεβόδα Αρναούτογλου και παίρνουν το βιος του. Συγχρόνως άλλοι Καλαβρυτινοί φονεύουν δύο σπαχήδες και άλλοι, στον Φενεό, γυφτοχαρατζήδες.

Οι κινήσεις των Ελλήνων φοβίζουν τους Τούρκους και αυτοί κλείνονται σε δύο πύργους των Καλαβρύτων (Αυτ. σελ. 29). Εν τω μεταξύ -συνεχίζει τη διήγησή του ο Π.Π. Γερμανός- στην Πάτρα και στις 21 Μαρτίου οι Τούρκοι βάζουν τις οικογένειές τους στο κάστρο, επιτίθενται στο σπίτι του αγωνιστή Ιωαν. Παπαδιαμαντόπουλου και βάζουν φωτιά σε σπίτια Πατρινών.

Οι Πατρινοί γράφουν στον Γερμανό, που τον βρίσκουν στα Νεζερά, να πάρει τους άλλους οπλαρχηγούς και τα παλικάρια τους και να έρθει στην Πάτρα, προς βοήθειά τους (Αυτ. σελ. 30).

Ο Γερμανός γράφει στα «Απομνημονεύματά» του: «Την επιούσαν ημέραν εκίνησαν και αυτοί, έχοντες περίπου πεντακοσίους στρατιώτας και εμβήκαν εις τας Πάτρας». Ο χρόνος για τη συγκέντρωση των αγωνιστών και οι αποστάσεις με οδοιπορία μέσα από ορεινά μονοπάτια δεν δικαιολογούν την άφιξή τους σε 24 ώρες.

Οι Φιλήμων, Τρικούπης και Φραντζής συμφωνούν ότι στις 25 Μαρτίου ο Γερμανός έστησε σταυρό στην πλατεία Αγίου Γεωργίου στην Πάτρα και «έδωκεν εις κοινήν προσκύνησιν το ιερόν σύμβολον προς τους εξεγερθέντες διά την ελευθερίαν των Ελληνας» (βλ. και Τ. Αθ. Γριτσόπουλου «Ιστορικά Μελετήματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», Τόμος 2ος, Αθήναι, 2008, σελ. 95).

Αν ισχύει η εκτίμηση αυτή, τότε η ορκωμοσία στη Μονή της Αγίας Λαύρας των αγωνιστών έγινε μεταξύ 17ης και 21ης Μαρτίου 1821, πριν δηλαδή ο Γερμανός αναχωρήσει για την Πάτρα.

Αλλιώς η ορκωμοσία στην Πάτρα έγινε αργότερα.

Η Επανάσταση ξεκίνησε στα διάφορα μέρη της Ελλάδας εντός του Μαρτίου, και κοντά στην 25η. Στην Τσακωνιά και στη Μάνη στις 17 Μαρτίου ξεκινά ο Αγώνας με Δοξολογίες, η Καλαμάτα απελευθερώνεται στις 23 και τελείται Δοξολογία στον ιστορικό ναό των Αγίων Αποστόλων, στις 27 ο Σαλώνων Ησαΐας κηρύσσει την Επανάσταση στη Ρούμελη με Θεία Λειτουργία και Δοξολογία στη Μονή του Οσίου Λουκά, στην οποία παρέστησαν, μεταξύ άλλων, ο Αθανάσιος Διάκος με παλικάρια του και άλλοι οπλαρχηγοί.

Ομως ΟΛΟΙ οι αγωνιστές, όπου βρέθηκαν, συμμετέσχον στη Δοξολογία για την εορτή του Ευαγγελισμού και ΟΛΟΙ δέχθηκαν τα Καλάβρυτα ως κοινό τόπο έναρξης της Επανάστασης, την 25η Μαρτίου ως ημερομηνία της και τον Γερμανό ως τον αρχιερέα που την κήρυξε.

Το 1835 ο τότε υπ. Εσωτερικών, Ιωαν. Κωλέττης, προτείνει στον Οθωνα την καθιέρωση ως ημερομηνίας της εθνικής εορτής την 25η Μαρτίου.

Στην πρότασή του αναφέρει ότι ο «ξακουστός Γερμανός» κήρυξε την Επανάσταση στην Αγία Λαύρα στις 17 Μαρτίου 1821 και ότι αυτή γενικεύθηκε στις 25 Μαρτίου, γι’ αυτό και θεωρεί αυτήν την ημερομηνία σταθμό για την Ελληνική Ιστορία (βλ. σχ. Κων. Αθ. Διαμαντή «Πρότασις καθιερώσεως εθνικών επετείων και δημοσίων αγώνων κατά το πρότυπον των εορτών της αρχαιότητος κατά το έτος 1835», Εκδ. «Αθηνά», Σύγγρ. Περιοδικόν της εν Αθήναις Επιστημονικής Εταιρείας, Τόμ. 73- 74).

Με την ευκαιρία του γάμου του Οθωνα με την Αμαλία κόπηκε χάλκινο μετάλλιο το 1836, έργο του Αυστριακού χαράκτη Κόνραντ Λάνγκε. Σε αυτό εικονίζεται ο Γερμανός να κρατά υψωμένο λάβαρο σε κοντάρι με σταυρό και δύο αγωνιστές να ορκίζονται και γράφεται: «ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΜΟΥ ΚΑΙ ΥΨΩΣΩ ΑΥΤΟΝ – ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 1821». Στην άλλη όψη του μεταλλίου εικονίζεται ο Γερμανός.

Το γραφόμενο είναι από την «Εξοδο» της Παλαιάς Διαθήκης (ιε΄ 2). Το Β.Δ. για τον εορτασμό «εις το διηνεκές» της Επανάστασης του 1821 την 25η Μαρτίου είναι του 1838.

Σημειώνεται ότι ΟΛΟΙ οι αγωνιστές, που ζούσαν το έτος αυτό, αποδέχθηκαν ευχαρίστως την ημερομηνία της εθνικής εορτής.

Μεταξύ αυτών οι Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Γιάννης Μακρυγιάννης, Κωνσταντίνος Κανάρης, Λάζαρος Κουντουριώτης, Ανδρέας Ζαΐμης, Ανδρέας Λόντος, Μαντώ Μαυρογένους, Πέτρος Μαυρομιχάλης, Κων. Μπότσαρης, Νικηταράς, Δημ. Πλαπούτας, Αναστ. Πολυζωίδης, Γεώργιος Τερτσέτης, Κίτσος Τζαβέλλας, Φωτάκος.

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και όλοι τους ομόθυμα αποφάσισαν την 25η Μαρτίου ως ημέρα ενάρξεως της Επανάστασης γιατί βίωσαν την ταύτιση Ελλήνων και Ορθοδοξίας και για να υπενθυμίζουν στους αιώνες πως αγωνίστηκαν πρώτα υπέρ πίστεως και μετά υπέρ πατρίδος, όπως το 1838 είπε προς τους γυμνασιόπαιδες στην Πνύκα ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.

Από την έντυπη έκδοση