Εσωστρέφεια

Ενα δείγμα του κλίματος εσωστρέφειας εκείνης της περιόδου παρουσιάζεται στο βιβλίο της Eλλης Παππά «Μαρτυρίες μιας διαδρομής», που είχε ζητήσει να κυκλοφορήσει μετά τον θάνατό της. Στην έκδοση, που δημιούργησε πολλές αντιδράσεις πριν ακόμα βγει στα βιβλιοπωλεία, η σύντροφος του Νίκου Μπελογιάννη αποδίδει πολιτική ευθύνη στον τότε ηγέτη του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη, για τις ενέργειές του στις εκτελέσεις Μπελογιάννη-Πλουμπίδη, ενώ αφήνει σαφή υπονοούμενα για τον ρόλο στελεχών του κόμματος, όπως οι Ν. Βαβούδης, Ν. Ακριτίδης, Θ. Λυκογιάννης και Δ. Βλαντάς. Αλλά δεν σταματά εκεί.

Στη συνέχεια καταγγέλλει την ηγεσία του ΚΚΕ για τα πάντα: για τη θέση του στο Μακεδονικό, για την υποταγή στη Σοβιετική Ενωση και τη στάση του απέναντι στους δηλωσίες στον εμφύλιο. Επίσης, κατηγορεί την τότε ηγεσία για σταλινισμό, αφού καλεί τα μέλη του «ν’ αναγνωρίζουν ότι έχει το δικαίωμα να κατασκευάζει Πλουμπίδηδες και οι Πλουμπίδηδες όλων των εποχών να αποδέχονται αγόγγυστα τη μοίρα τους». Ας θυμηθούμε λοιπόν, ποια είναι η «υπόθεση Μπελογιάννη» που ο πρωταγωνιστής της με τον θάνατό του διχάζει ακόμα, αυτό που με τη ζωή του τόσο πιστά υπηρέτησε.

Επιστροφή

Τον Ιούνιο του 1950, ο Νίκος Μπελογιάννης, κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ που βρίσκεται στο εξωτερικό, επιστρέφει στην Ελλάδα με στόχο την αναδιοργάνωση του παράνομου μηχανισμού του κόμματος. Γρήγορα, όμως, θα διαπιστώσει τη δυσκολία του εγχειρήματος, αφού η Ασφάλεια είναι απόλυτα ενήμερη για όλες τις κινήσεις του παράνομου δικτύου, με αποτέλεσμα να συλληφθεί στις 20 Δεκεμβρίου 1950 μαζί με άλλους 93 κομμουνιστές. Ανάμεσα σε αυτούς βρίσκεται και η Ελλη Ιωαννίδου-Παππά, η οποία έχει γίνει η σύντροφος του Νίκου Μπελογιάννη.

Το Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών ξεκινά εσπευσμένα στις 18 Οκτωβρίου 1951, οκτώ ημέρες πριν από την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης Πλαστήρα, με τους κατηγορούμενους να δικάζονται βάσει του Αναγκαστικού Νόμου 509/1947, που θεωρεί το ΚΚΕ παράνομο και προδοτικό, ποινικοποιώντας έτσι την πολιτική του δράση. Ο Πλαστήρας, αναλαμβάνοντας την κυβέρνηση, αναζητά την εξουσία, αφού αν τηρούσε την προεκλογική του εξαγγελία, θα κατηγορούνταν σαν φιλοκομουνιστής, ενώ αν αποδεχόταν τα τετελεσμένα, θα ασκούσε μια απονευρωμένη διακυβέρνηση.

Οι θανατικές καταδίκες, που αποφασίζονται στις 16 Νοεμβρίου, είναι αναμενόμενες, αλλά οι διεθνείς αντιδράσεις και οι διαβεβαιώσεις του πρωθυπουργού ότι δεν θα γίνουν εκτελέσεις, δημιουργούν την αίσθηση ότι δεν θα πραγματοποιηθούν. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι μέλος του Στρατοδικείου είναι ο μετέπειτα δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, που είναι και ο μόνος που μειοψηφεί στην καταδικαστική απόφαση.

Ομως, ο ιστός της… αράχνης όπου έχουν πέσει ο Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του είναι πολύ μεγαλύτερος απ’ ό,τι φαινόταν. Η σύλληψη του διαπρεπούς οικονομολόγου Δημήτρη Μπάτση στις 23 Οκτωβρίου, αλλά κυρίως η αποκάλυψη των παράνομων ασυρμάτων του ΚΚΕ στις 13 Νοεμβρίου, δημιουργούν νέα δεδομένα, αφού οι θανατοποινίτες θα δικάζονταν ξανά, αυτή τη φορά με τον μεταξικό νόμο 375 περί κατασκοπίας.

Νέα δίκη

Η νέα δίκη, που ξεκινά στις 15 Φεβρουαρίου 1952, αναδεικνύει την προσωπικότητα του Νίκου Μπελογιάννη, ο οποίος προσέρχεται καθημερινά σε αυτή κρατώντας ένα κόκκινο γαρύφαλλο. Στην απολογία του, υπερασπίζεται με πάθος τις αρχές και την ιδεολογία του, ενώ επιτίθεται σε εκείνους που κατηγορούν το ΚΚΕ για αντεθνική δράση: «Εμείς αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από εκείνους που μας κατηγορούν. Το αποδείξαμε τότε που η λευτεριά, η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητα βρίσκονταν σε κίνδυνο. Παλεύουμε για να ξημερώσουν και για την πατρίδα μας καλύτερες μέρες, χωρίς πείνα και πόλεμο. Κι αν χρειαστεί, θυσιάζουμε γι’ αυτό και τη ζωή μας».

Πλέον, μετά και τη δεύτερη θανατική καταδίκη του Μπελογιάννη και των συντρόφων του, οι εκτελέσεις μοιάζουν αναπόφευκτες, όταν στις 12 Μαρτίου το σκηνικό αλλάζει, πάλι δραματικά, με την περίφημη επιστολή του Νίκου Πλουμπίδη προς την Ασφάλεια. Σε αυτή το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ παίρνει πάνω του όλο το κατηγορητήριο, ζητώντας ουσιαστικά την ανταλλαγή των καταδικασμένων με αυτόν.

Οπως είναι κατανοητό, επικρατεί απόλυτη σύγχυση, γιατί κανένας δεν μπορεί να αγνοήσει μια τέτοια ομολογία. Τη… λύση δίνει ο Ζαχαριάδης, που καταγγέλλει την επιστολή Πλουμπίδη σαν κατασκεύασμα της Ασφάλειας, λέγοντας ότι ο τελευταίος βρίσκεται στο εξωτερικό. Ακόμα κι όταν ο Νίκος Μπελογιάννης ακούει έκπληκτος τη νέα θανατική καταδίκη, αυτή τη φορά από το κόμμα που υπηρετεί, εξακολουθεί να μένει πιστός σε αυτό, αρνούμενος ν’ ασκήσει το μοναδικό ένδικο μέσο που του απομένει: αίτηση για αναψηλάφηση της δίκης.

Το δραματικό τέλος και ο Πικάσο

Είναι 4.10 ξημερώματα Κυριακής 30 Μαρτίου 1952, όταν πίσω από το νοσοκομείο «Σωτηρία» στο Γουδί, παίζεται η τελευταία πράξη του δράματος. Νίκος Μπελογιάννης, Δημήτρης Μπάτσης, Νίκος Καλούμενος και Ηλίας Αργυριάδης πέφτουν νεκροί από τις σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος, με την Ελλη Παππά να παίρνει χάρη την τελευταία στιγμή λόγω εγκυμοσύνης. «Οι 4 κατάδικοι εσωριάσθησαν εις το έδαφος. Ολίγας στιγμάς κατόπιν εδόθησαν εις αυτούς αι χαριστικαί βολαί. Ηκούσθησαν 12 εν συνόλω βολαί, γεγονός εκ του οποίου εξάγεται το συμπέρασμα ότι εδόθησαν τρεις εις έκαστον» αναφέρουν οι εφημερίδες την επόμενη ημέρα.

Οι αυτόπτες μάρτυρες της εκτέλεσης είναι ελάχιστοι. Ενας από αυτούς είναι ο ιερέας που δηλώνει στις εφημερίδες: «Εχω παραστεί λόγω της θέσεώς μου και σε άλλες εκτελέσεις. Μα δεν υπέστην τον ψυχικόν κλονισμόν που εδοκίμασα από την εκτέλεσιν εκείνην. Εκτοτε υποφέρω».

Οι θανατικές καταδίκες των τεσσάρων προκαλούν συγκίνηση και κινητοποιήσεις στο εξωτερικό, αφού η πρακτική στρατοδικείων και εκτελέσεων των αντιφρονούντων δεν είναι ανεκτή στη μεταπολεμική Ευρώπη. Τις διαμαρτυρίες και εκκλήσεις αποτροπής των εκτελέσεων υπογράφουν προσωπικότητες όπως οι Πάπας, Ντε Γκολ, Πολ Μπονκούρ, Τσάρλι Τσάπλιν κ.λπ. Ο Πάμπλο Πικάσο, εμπνεόμενος από τον θάνατο του Μπελογιάννη, δημιουργεί το γνωστό του σχέδιο «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο», σημειώνοντας στο χειρόγραφο που το συνοδεύει: «Το φως από το λαδοφάναρο που φώτιζε το σκοτάδι μιας μαγιάτικης βραδιάς στη Μαδρίτη, τα ευγενικά πρόσωπα του τουφεκισμένου λαού που τον δολοφόνησε ο ξένος άρπαγας στον πίνακα του Γκόγια, είναι η ίδια σπορά φρίκης που σπέρνει με τις ανοιχτές φούχτες των προβολέων πάνω στα ορθάνοιχτα στήθια της Ελλάδας μια κυβέρνηση που σκορπίζει τον θάνατο, τον φόβο και το μίσος. Ενα πελώριο άσπρο περιστέρι περνάει κι αφήνει το οργισμένο του πένθος πάνω στη γη».