Γράφει ο ο Βασίλης Μπεκίρης*

Τα άτομα αυτά με επικεφαλής τον στρατηγό Θ. Πάγκαλο, όπως ελέχθη σε προηγούμενο κεφάλαιο, είχαν εγκατασταθεί στα γραφεία της εφημερίδος «Ελεύθερον Βήμα», όπου είχαν εγκαταστήσει το Στρατηγείο τους και προέβαιναν σε διάφορες ενέργειες.

Βέβαια, μία από τις πρώτες ενέργειες των ανθρώπων του Πάγκαλου ήταν η σύλληψη των κυριότερων ατόμων που θεωρούσαν υπαιτίους της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Ετσι, στις βραδινές ώρες της 14/27 Σεπτεμβρίου 1922 συνέλαβαν διάφορους πολιτικούς και στρατιωτικούς άνδρες.

Μεταξύ αυτών ήσαν οι Δημ. Γούναρης, Π. Πρωτοπαδάκης, Ν. Στράτος, Ν. Θεοτόκης, Μ. Γούδας, Β. Δούσμανης, Γ. Μπαλτατζής, Γ. Χατζανέστης, Ξενοφών Στρατηγός κ.ά. Πρέπει εδώ να διευκρινί-σουμε ότι αρχικώς διεδόθη ότι οι ανωτέρω συλλήψεις έγιναν με εντολή της Επα-ναστατικής Επιτροπής.

Η αλήθεια είναι ότι στην πορεία η Επαναστατική Επιτροπή συνεφώνησε εκ των υστέρων με την πρωτοβουλία του Θ. Πάγκαλου, ο οποίος προέβη στις συλλήψεις και σε άλλες ενέργειες, με στόχο να δημιουργήσει «τετελεσμένα γεγονότα» και να επιβληθεί ως αρχηγός της Επαναστάσεως.

Και όλα αυτά συνέβαιναν διότι η Επαναστατική Επιτροπή ησχολείτο με άλλα θέματα μεγαλύτερης πολιτικής σημασίας. Το πρώτο θέμα που απασχολούσε την Επαναστατική Επιτροπή ήταν η αναίμακτη κατάληψη των Αθηνών.

Αλλο θέμα μεγάλο για την Επιτροπή ήταν το θέμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Επί του θέματος αυτού είχαν αλλάξει γνώμη και η νεότερη απόφασή τους ήταν να επιβάλουν στον βασιλιά «αναγκαστική υπερορίαν».

Αλλο μεγάλο θέμα ήταν οι σχέσεις των επαναστατών με τις χώρες του εξωτερικού. Εδώ τα πάντα η Επαναστατική Επιτροπή τα είχε αναθέσει στον Ελ. Βενιζέλο, με τον οποίο είχαν έλθει σε επαφή και ο οποίος είχε αποδεχθεί τη γενομένη προς αυτόν πρόσκληση.

Τέλος, μεγάλο πρόβλημα για τους επαναστάτες ήταν το θέμα σχηματισμού κυβερνήσεως. Για το θέμα αυτό αρχικά είχε αποκλεισθεί η σκέψη για να αναλάβουν τη διακυβέρνηση οι στρατιωτικοί.

Επίσης, είχε αποκλεισθεί η σκέψη να στραφούν προς την Εθνοσυνέλευση, διότι η πλειοψηφία της είχε θεωρηθεί υπεύθυνη της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Τελικά όλοι εστράφησαν προς τη λύση του Αλ. Ζαΐμη, που εθεωρείτο ως πολιτικός των δύσκολων περιστάσεων.

Ομως εκείνη την περίοδο ο Αλ. Ζαΐμης ευρίσκετο για θεραπεία στη Βιέννη. Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι προς την κατεύθυνση την επιλύσεως του κυβερνητικού προβλήματος επίεζε και ο πρωθυπουργός Ν. Τριανταφυλλάκος, ο οποίος ήθελε να παραδώσει και τυπικώς την κυβέρνηση της χώρας.

Προ αυτής της κατάστασης ευρισκόμενη η Επαναστατική Επιτροπή, αναγκάστηκε να αναθέσει τη διακυβέρνηση της χώρας στον Σωτήριο Κροκιδά, επειδή ο επιλεγείς Αλ. Ζαΐμης καθυστερούσε να απαντήσει.

Αλλά και ο επιλεγείς πρωθυπουργός Σ. Κροκιδάς καθυστερούσε να επιστρέψει από την Κο-ρινθία, όπου ευρίσκετο, οπότε στις 16/29 Σεπτεμβρίου 1922 ορκίσθηκε για μία ημέρα ως πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου ο ταυτοχρόνως ορκισθείς υπουργός Στρατιωτικών και προσωρινώς των Εσωτερικών αντιστράτηγος Αν. Χαραλάμπης.

Την ίδια ημέρα ορκίσθηκαν και ο Ευθύμιος Κανελλόπουλος ως υπουργός Εθνικής Οικονομίας και προσωρινώς επί των Εξωτερικών, ο Φίλιππος Βασιλείου επί της Δικαιοσύνης, ο Ιωάννης Σιώτης υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, ο Πέτρος Καλλιγάς Συγκοινωνίας και προσωρινώς των Τ.Τ.Τ. και της Γεωργίας, ο Απόστολος Δοξιάδης της Περιθάλψεως, ο Γεώργιος Εμπειρίκος του Επισιτισμού και προσωρινώς των Οικονομικών και του Δημοσίου Θησαυρού και ο Δημήτρης Παπαχρήστου των Ναυτικών.

Βέβαια, την επόμενη ημέρα, 17/30 Σεπτεμβρίου, επανήλθε από την Κόρινθο όπου απουσίαζε ο Σωτ. Κροκιδάς και ορκίσθηκε ως πρωθυπουργός, ενώ ο προσωρινά ορκισθείς ως πρωθυπουργός Α. Χαραλάμπης περιορίσθηκε στα καθήκοντα του υπουργού των Στρατιωτικών. Μετά από δύο ημέρες και συγκεκριμέ-να στις 19 Οκτωβρίου/2 Νοεμβρίου, το υπουργείο

Οικονομικών και προσωρινώς του Δημοσίου Θησαυρού ανέλαβε ο Αλ. Διομήδης, ενώ ο Γ. Εμπειρίκος περιορίζετο στο υπουργείο Επισιτισμού. Τέλος, στις 3/16 Νοεμβρίου ορκίσθηκε ως υ-πουργός των Εξωτερικών ο Νικόλαος Πολίτης, άρτι αφιχθείς εκ Παρισίων, ο δε Ευθύμιος Κανελλόπουλος περιορίσθηκε εις το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας.

Ετσι συμπληρώθηκε η κυβέρνηση του Σωτηρίου Κροκιδά, της οποίας ο βίος δεν εφαίνετο να είναι μακρύς, διότι εν τω μεταξύ είχε αρχίσει η Δίκη των Εξι, οπότε οι αντιδράσεις είχαν αρχίσει να μεγαλώνουν και το μέλλον της κυβερνήσεως να εί-ναι δυσοίωνο.

Εν τω μεταξύ, ο Αλ. Ζαΐμης είχε επανέλθει από το εξωτερικό, αλλά σε γενομένη πρόταση αρνήθηκε να αναλάβει την Προεδρία της Κυβερνήσεως. Τότε η εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως εδόθη στις 14/27 Νοεμβρίου στον Στυλιανό Γονατά, διότι η υπό τον Σωτήριο Κροκιδά κυβέρνηση παραιτήθη λόγω της τραγικής τύχης των δικαζομένων ως υπαιτίων της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Της παραίτησης όμως της κυβερνήσεως Σ. Κροκιδά προηγήθησαν διάφορα γεγονότα, τα οποία είχαν σχέση με την αποτροπή της εκτέλεσης των πολιτικών και στρατιωτικών οι οποίοι είχαν κατηγορηθεί ως υπαίτιοι της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Συγκεκριμένα, πριν από την παραίτηση της κυβερνήσεως Κροκιδά, είχαν εκδηλωθεί αντιδράσεις μέσα στους κόλπους της κυβερνήσεως, όπου αρκετοί υπουργοί είχαν αποστασιοποιηθεί από την εκτέλεση των υπουργικών τους καθηκόντων, απειλούντες με παραίτηση εάν η Επαναστατική Επιτροπή προχωρούσε στην εκτέλεση των ατόμων που είχαν κατηγορηθεί ως υπαίτιοι της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Ετσι, ο υπουργός Οικονομικών Αλ. Διομήδης εξετίμησε έγκαιρα την κατάσταση και την 1/14 Νοεμβρίου ανεχώρησε για το Παρίσι με σκοπό να επηρεάσει τον Ελ. Βενιζέλο για να μην πραγματοποιηθεί η εκτέλεση των κατηγορουμέ-νων για τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Στο Παρίσι ο Αλ. Διομήδης συναντήθηκε με τον Εμμ. Ρέπουλη, στενό συνεργάτη του Ελ. Βενιζέλου, ο οποίος ανησυχούσε και αυτός για την κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα.

Εκεί ο Ρέπουλης είπε στον Αλ. Διομήδη ότι ο Ελ. Βενιζέλος απέφευγε να εκφράσει δημόσια τη γνώμη του, στηριζόμενος στο επιχείρημα ότι έχει παύσει να πολιτεύεται και ως εκ τούτου δεν ηδύνατο να έχει ανάμιξη στα εσωτερικά πράγματα της Ελλάδας.

Απλώς είχε δεχθεί να εκπροσωπήσει την πατρίδα σε διεθνή συνεδρία για την εξασφάλιση της ειρήνης. Μετά τη συνάντηση που είχε ο Αλ. Διομήδης με τον Εμμ. Ρέπουλη και αφού ένιωσε μεγάλη απογοήτευση, έστειλε στον Ν. Πολίτη, υπουρ-γό των Εξωτερικών, το εξής τηλεγράφημα:

«Εάν η Επαναστατική Επιτροπή επιμείνη μη προσχωρούσα αξιώσεις Αγγλικής Κυβερνήσεως, νομίζω ότι η Κυβέρνησις δεν δύναται να αναλάβη ευθύνας τοιαύτης επικινδύνου στάσεως. Διά την περίπτωσιν αύτην, παρακαλώ υποβάλητε παραίτησίν μου, ελπίζω δε ότι την αντίληψίν μου ταύ-την συμμερίζονται και λοιποί συνάδελφοι».

Εκτός όμως από τον Αλ. Διομήδη, και ο υπουργός Συγκοινωνίας Π. Καλλιγάς είχε ειδοποιήσει τον πρωθυπουργό από τις 4/17 Νοεμβρίου ότι η απόφασίς του περί παραιτήσεως ήταν οριστική. Μετά τον Π. Καλλιγά ακολούθησε για την ίδια αιτία και ο υπουργός Α. Χριστομάνος, ο οποίος σε επιστολή του προς τον πρωθυπουργό είχε τονίσει ότι θα παραιτηθεί σε περίπτωση κατά την οποία απεφασίζετο η εκτέλεση.

Βέβαια, την ίδια άποψη με τους υπουργούς είχε και ο πρωθυπουργός Σ. Κροκιδάς, ο οποίος όμως ανέμενε τα αποτελέσματα των διάφορων ενεργειών του Ν. Πολίτη, που επιχειρούσε να μεταπείσει τους Αγγλους. Τελικά η κυβέρνηση Σ. Κροκιδά το απόγευμα της 11/24 Νοεμβρίου αναγκάστηκε να υπο-βάλει την παραίτησή της.

Σχετικά με την παραίτηση της κυβερνήσεως Κροκιδά, ο Στυλιανός Γονατάς, ο οποίος τον διεδέχθη στην πρωθυπουργία, γράφει στα απομνημονεύματά του τα εξής: «Η Κυβέρνηση Κροκιδά προβλέπουσα την επικείμενη καταδίκη των δικαζομένων πολιτικών και μη θέλουσα να υπέχη έστω και εμμέσως ευθύνας, υπέβαλε την παραίτησή της.

Η Επαναστατική Επιτροπή απεφάσισε τότε να κρατήση η επανάστασις και την Κυβέρνησιν προς ομαλωτέραν περαιτέρω εφαρμογήν του προγράμματος της Επαναστάσεως και αποφυγήν και άλλων τυχόν μελλοντι-κών μεταβολών.

Προς τούτο απεφασίσθη η μεν Κυβέρνησις να σχηματισθή υπό τον Γονατάν, η δε Επανάστασις να διατηρηθή (ως αναγκαία για την έκδοσιν συντακτι-κών πράξεων) με μόνον Αρχηγόν τον Πλαστήραν, διαλυομένης της Επαναστατικής Επιτροπής».

*Ο  Βασίλης Μπεκίρης είναι πρώην Υφυπουργός Παιδείας

Από την έντυπη έκδοση

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, ανά πάσα στιγμή στο EleftherosTypos.gr