Μόλις τα τελευταία χρόνια, όλοι έμαθαν για τις λεγόμενες «ψευδείς ειδήσεις» (fake news), κυρίως εξαιτίας της ανόδου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ωστόσο δεν πρόκειται για νέο τρεντ.

Η νέα έκθεση «Κόκκινο Αστέρι Πάνω από τη Ρωσία» που παρουσιάζεται στο μουσείο του Λονδίνου «Tate Modern», με αφορμή την Οκτωβριανή Επανάσταση, περιλαμβάνει έργα, αφίσες και φωτογραφίες που οπτικοποιούν την ιστορία της Σοβιετικής Ενωσης. Οπως επισημαίνουν οι ιθύνοντες, μοιραία αποκαλύπτεται ο τρόπος παρουσίασης των «ψευδών ειδήσεων» και της σοβιετικής προπαγάνδας την περίοδο 1905-1955.

«Σχεδιάσαμε την έκθεση με την αφορμή της επετείου των 100 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση, όμως αναδύονται μερικές ενδιαφέρουσες συγκρίσεις με τα όσα συμβαίνουν στον κόσμο σήμερα», υποστηρίζει ο υπεύθυνος των εκθέσεων του μουσείου, Μάθιου Γκαλ. Οπως σημειώνει ο ίδιος, οι φωτογραφίες είναι εξαιρετικά πειστικές, αλλά μπορούν ταυτόχρονα να χειραγωγήσουν τις εντυπώσεις, κάτι το οποίο γινόταν με ευκολία εκείνη την περίοδο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μια σειρά φωτογραφιών, όπου στην πρώτη ο Στάλιν περιβάλλεται από τέσσερις συντρόφους του, ωστόσο στην επόμενη, 23 χρόνια μετά, οι τρεις τους έχουν «εξαφανιστεί» και στην τέταρτη ο Στάλιν είναι μόνος του. Οι υπόλοιποι –πρώην σύντροφοί του– απλώς διαγράφηκαν από την αρχική φωτογραφία.

Ο Μάθιου Γκαλ σημειώνει πως οι φωτογραφίες του τότε και οι «ψευδείς ειδήσεις» του 21ου αιώνα λειτουργούν σε κάποια σημεία σαν παράλληλοι κόσμοι. «Η σχέση μεταξύ της διαγραφής ανθρώπων από την ιστορία και της επεξεργασμένης φωτογραφίας είναι χαρακτηριστική και αναμφίβολα πρόκειται για ένα προειδοποιητικό σημάδι για μας σήμερα. Δείχνει πόσο ισχυρές είναι οι εικόνες και κατά κάποιο τρόπο αποκαλύπτει την ιστορία πίσω από την… ιστορία που διαγράφηκε», υποστηρίζει.

Η γυναίκα σε πρώτο πλάνο

Μία ακόμη μέθοδος προπαγάνδας της Σοβιετικής περιόδου, όπως αποκαλύπτεται από τις αφίσες και τα μπάνερ που φιλοξενεί η έκθεση, είναι η αξιοποίηση της γυναικείας φυσιογνωμίας. Σε πολλές από τις εικόνες και τις αφίσες που καλούσαν τον λαό να στηρίξει τον αγώνα κατά του φασισμού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο φιγουράρουν γυναίκες, και φυσικά η επιλογή δεν είναι τυχαία.

Η έφορος του μουσείου Ναταλία Σιντλίνα επισημαίνει: «Δεν υπάρχουν εικόνες του Στάλιν σε αφίσες –ήταν πολύ δύσκολο να εμπνεύσεις ανθρώπους να πολεμήσουν ή να πεθάνουν για τον ηγέτη του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η εικόνα μιας μητέρας ή μιας κόρης λειτουργούσαν πολύ καλύτερα προς αυτή την κατεύθυνση».

Επιπλέον, χαρακτηριστικό εκείνης της περιόδου είναι το γεγονός ότι οι καλλιτέχνες που είχαν αφιερώσει τη δουλειά τους στη στήριξη του καθεστώτος αντιμετώπιζαν την τέχνη τους σαν κάτι που γίνεται για τον κόσμο και όχι για λίγους, την ελίτ. «Η προϋπόθεση για να κάνουν τέχνη εξαρχής ήταν να παρουσιαστεί το καλλιτεχνικό πρόγραμμά τους στους δρόμους.

Εμπνεόμενοι από τον ενθουσιασμό της αφηρημένης τέχνης και του κονστρουκτιβισμού, πολλοί επέλεξαν να εκφραστούν μέσα από αφίσες, σε πινακίδες σιδηροδρόμων, σε αμαξοστοιχίες, εφημερίδες και περιοδικά», αναφέρουν οι ειδικοί του μουσείου.

Αθηνά Σούτζου
[email protected]
Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου