Το γεωπολιτικό τοπίο χαρακτηρίζεται από ισχυρές αντιπαραθέσεις και παράλληλα τάσεις απομονωτισμού και εθνικισμού, με τις οποίες τροφοδοτείται η παγκόσμια ανασφάλεια. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια βίαιη επανεμφάνιση, υπό νέα μορφή, του «ψυχρού πολέμου», μεταξύ των ισχυρών δυνάμεων και των δορυφόρων τους σε μια προσπάθεια όλων των αντιμαχόμενων πλευρών να αναδιαμορφώσουν τις ζώνες επιρροής τους.

Με δεδομένο ότι αυτή η γεωπολιτική εξέλιξη τείνει να εδραιωθεί και στον εκκλησιαστικό χώρο των Βαλκανίων και της ευρύτερης περιοχής, με μοχλούς πίεσης τον ιδεολογικό αναθεωρητισμό μέσω του συντηρητισμού και του εθνοφυλετισμού, είναι αναμφίβολα μια διάσταση του όλου ζητήματος, η εκκλησιαστική, που δεν έχει αναλυθεί επαρκώς, και την οποία αναδεικνύει ένας άριστος γνώστης του θέματος, ο μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος, και καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε πρόσφατη εισήγησή του, με θέμα «Ορθόδοξη Εκκλησία και Γεωπολιτική σήμερα», στο πλαίσιο του διεθνούς συνεδρίου της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ, με τίτλο: «Η Ορθόδοξη Θεολογία στον 21ο αιώνα. Προκλήσεις και προοπτικές».

Οπως επισημαίνει ο φωτισμένος ιεράρχης, στη διαμορφούμενη αυτή κατάσταση η Ορθόδοξη Εκκλησία καλείται και πάλι να διαδραματίσει έναν ρόλο ουσιαστικό, κυρίως μέσα από τις ήδη υφιστάμενες εκκλησιαστικές δομές της, των Πατριαρχείων και των Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, οι οποίες έχουν επιβεβαιώσει ιστορικά τις αντοχές τους στις αξίες που εκφράζουν και στον θετικό πολιτισμικό τους ρόλο. Οπου μάλιστα, κατά τεκμήριο, ο πληθυσμός των κρατών αυτών είναι στην πλειοψηφία του Ορθόδοξος, όπως για παράδειγμα στην Ουκρανία, τότε ο ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι καθοριστικός τόσο ως προς τη νομιμοποίηση της πολιτειακής εξουσίας όσο και ως προς τη συγκρότηση και ενότητα της κοινωνίας των πολιτών.

Υπάρχουν, όμως, όπως σημειώνει ο μητροπολίτης Μεσσηνίας, και οι περιπτώσεις με αρνητικό πρόσημο, όταν η Ορθόδοξη Εκκλησία εργαλειοποιείται και η εκμετάλλευσή της γίνεται τόσο από πολιτικούς όσο και από εκκλησιαστικούς παράγοντες με σκοπό την επικυριαρχία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την περίπτωση της Γεωργίας. Και το εύλογο ερώτημα που θέτει ο κ. Χρυσόστομος είναι κατά πόσο μπορεί η Ορθόδοξη Εκκλησία να ασκεί προπαγάνδα και να εργαλειοποιείται υπέρ της μιας ή της άλλης μορφής κρατικής εξουσίας;