Γράφει η Άννα Παναγιωταρέα

Το 1914 ο Γερμανός στρατηγός Λίμαν φον Σάντερς συμβούλευσε τον υπουργό Εσωτερικών της Τουρκίας, Ταλάτ Πασά, να εκδιώξει τους Ελληνες από τα μικρασιατικά παράλια. Ετσι, τον Απρίλη 1915, οι Κυδωνιάτες, με έναν μπόγο στα χέρια, πάνω σε κάρα οι γεροντότεροι, πήραν τον δρόμο της εξορίας.

Ο Πάνος Βαλσαμάκης, ο σπουδαίος κεραμίστας, μου διηγείτο, με δακρυσμένα μάτια, πώς οι Αϊβαλιώτες, παραμονή του Πάσχα, οδηγήθηκαν στην εξόντωσή τους στα βάθη της Τουρκίας. Κάτω από τον ανελέητο ήλιο, μωρά, γυναίκες, γέροντες πέθαναν στον δρόμο, οι νεότεροι από πείνα και ασθένειες και άλλοι δολοφονημένοι από συμμορίες Κούρδων που, κάθε τόσο, τους έκοβαν τον δρόμο και τους έπαιρναν και τα ελάχιστα πράγματα που είχαν. Εζησαν δυο χρόνια εξόριστοι, σε απανδόκευτους τόπους, μέσα στην τρομοκρατία.

Τον Απρίλη 1917 πήραν τον δρόμο της επιστροφής. Το μισό Αϊβαλί είχε χαθεί. Εμειναν τα κόκαλα των Αϊβαλιωτών σε τόπο αφιλόξενο. Και όσοι γύρισαν βρήκαν τα σπίτια τους λεηλατημένα. Πολλοί αποφάσισαν να μείνουν. Κάποιοι πέρασαν στη Μυτιλήνη, περιμένοντας τις καλύτερες μέρες για να γυρίσουν. Ηταν οι πιο τυχεροί, καθώς δεν είδαν τους δημογέροντες και τον ιεράρχη τους -γυμνούς- να θάβονται ζωντανοί από τους Τούρκους που μπήκαν στις Κυδωνίες, τέλος Σεπτέμβρη 1922.

Οι Αρμένιοι πλήρωσαν το βαρύτερο τίμημα: Από το 1915 έως το 1918 οι Τούρκοι εξόντωσαν, συστηματικά, ενάμισι εκατομμύριο. Ολοι το ήξεραν, Ευρώπη και Αμερική. Κανείς δεν διαμαρτυρήθηκε. Οι φωτογραφίες των γυμνών σταυρωμένων Αρμενίων είναι από εκείνες που στοιχειώνουν τη μνήμη. Η τουρκική θηριωδία απέσπασε τον θαυμασμό του Χίτλερ, ετοιμάζοντας το Ολοκαύτωμα.

Τα θυμήθηκα, καθώς ο πρόεδρος των ΗΠΑ αναγνώρισε τη γενοκτονία, δικαιώνοντας τους αγώνες των Αρμενίων της διασποράς. Λαοί που η Ιστορία τους έχει μαύρες σελίδες, στο πλήρωμα του χρόνου, καταφέρνουν να αναγνωρίσουν τα εγκλήματά τους. Το έκαναν οι Γερμανοί για τις ναζιστικές θηριωδίες. Οι Τούρκοι, βλέποντας την Ιστορία τους με τα μάτια της τουρκοσύνης τους, δεν πρόκειται να ζητήσουν συγγνώμη ποτέ.

Εμείς, δημόσια, δεν αγγίξαμε, ως τώρα, το μαρτύριο των Ελλήνων, του 1915. Ισως επειδή η Καταστροφή του ’22 ήταν τραγικά οδυνηρότερη. Ετσι, τώρα νιώσαμε την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων σαν μια στάλα δικαίωσης και για τους δικούς μας. Οι μέρες της παραμονής Πάσχα 1915 επέστρεψαν παραμονή Πάσχα 2021. Η «Ανάσταση» για τους Αρμένιους καθυστέρησε 106 χρόνια, αλλά ήρθε…

Από την έντυπη έκδοση