Γράφει η Ευδοκία Πετροπούλου, Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών, Διευθύντρια Α’ Καρδιολογικής Κλινικής του Μetropolitan General

Οι καρδιοπάθειες αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου στις γυναίκες παγκοσμίως, παρά το γεγονός ότι μέχρι πρόσφατα υπήρχε η εντύπωση ότι δεν προσβάλλονται από καρδιαγγειακά νοσήματα. Για τις διαβητικές γυναίκες, εντούτοις, δεν τίθεται το παραμικρό θέμα αμφισβήτησης, καθώς είναι πασίδηλο εδώ και δεκαετίες κλινικών ερευνών ότι οι καρδιοπάθειες αποτελούν τον κατεξοχήν παράγοντα νοσηρότητας και θνησιμότητας.

Και ενώ η καρδιαγγειακή θνητότητα στον γενικό πληθυσμό μειώνεται συνεχώς χάρη στις νέες θεραπείες και την εμφύτευση πρωτοποριακών συσκευών (πρωτογενής αγγειοπλαστική με τοποθέτηση stent, βηματοδότες, εμφυτεύσιμες βαλβίδες καρδιάς), οι γυναίκες -ιδίως οι χρονίως πάσχουσες από διαβήτη– συνεχίζουν να εμφανίζουν δυσανάλογα υψηλή άσχημη έκβαση σε σχέση με ανάλογες περιπτώσεις ανδρών. Γυναίκες, λοιπόν, που θα υποστούν έμφραγμα σε μικρή ηλικία, έχουν διπλάσια πιθανότητα να πεθάνουν σε σχέση με αυτή των αντίστοιχων ανδρών. Και η θλιβερή στατιστική γίνεται ακόμη πιο θλιβερή εάν συνυπάρχει διαβήτης.

Τα αίτια που καθιστούν πιο ευαίσθητη την γυναικεία καρδιά

Οι αιτίες είναι πολυπαραγοντικές: Γενετικές, φυλετικές, κοινωνικές και πολιτισμικές. Για παράδειγμα, οι γυναίκες εμφανίζουν σε αυξημένο ποσοστό οξέα στεφανιαία σύνδρομα που οφείλονται σε διαχωρισμό των στεφανιαίων αρτηριών (δηλαδή όχι «βούλωμα», αλλά σχίσιμο των αγγείων) και μυοκαρδιακή βλάβη λόγω υπερέκκρισης κατεχολαμινών (takotsubo disease) σε καταστάσεις με υψηλή συγκινησιακή φόρτιση (π.χ. απώλεια προσφιλούς προσώπου).

Γενετικά χαρακτηριστικά με υψηλή έκφραση στο γυναικείο φύλο:

• Διαφορετικός μεταβολισμός φαρμάκων
• Αυξημένος κίνδυνος θρομβώσεων
• Μεγαλύτερη προστασία από τα καρδιαγγειακά νοσήματα στην προ εμμηνόπαυσης ηλικία
• Μικρότερης διαμέτρου στεφανιαίες αρτηρίες
• Συχνότερη εμφάνιση στηθάγχης σε σχέση με τους άντρες και υψηλή επίπτωση νόσου μικρών αγγείων
• Υψηλότερη θνησιμότητα μετά από έμφραγμα σε σχέση με τους άνδρες
• Εγκυμοσύνη και λοχεία κ.λπ.

«Θύμα» προκατάληψης η καρδιά της γυναίκας

Το κυριότερο χαρακτηριστικό όμως είναι ότι οι γυναίκες υποπεριθάλπονται. Κι αυτό διότι εξακολουθούν να ισχύουν κάποιες κοινωνικές προκαταλήψεις. Θέλουν π.χ. να «γκρινιάζουν» χωρίς λόγο ή να «μην παθαίνουν τίποτα» και έτσι να μην αναζητείται εγκαίρως ιατρική βοήθεια. Θα περίμενε, βέβαια, κανείς αυτό να μην ισχύει για τις γυναίκες με διαβήτη, δεδομένου ότι η βασική τους νόσος τις «υποχρεώνει» να βρίσκονται υπό σταθερή ιατρική παρακολούθηση. Εντούτοις, και στην περίπτωση των διαβητικών γυναικών διαπιστώνοντα, λίγο – πολύ, οι πιο πάνω κοινωνικές προκαταλήψεις…

Επιπλέον, στις μελέτες που αφορούν στα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο αριθμός των γυναικών που συμμετέχουν είναι συντριπτικά χαμηλός σε σχέση με αυτόν των ανδρών, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουμε επακριβώς αν τα καινούργια φάρμακα και οι συσκευές που χρησιμοποιούμε στη θεραπεία των ασθενών μας έχουν τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα και στο γυναικείο πληθυσμό, διαβητικό ή μη.

Διαφορετικές ανάγκες για καρδιολογικά φάρμακα μεταξύ ανδρών και γυναικών

Παραδείγματος χάριν, η καθιερωμένη για πολλά χρόνια αγωγή για την καρδιακή ανεπάρκεια, πρόσφατα αναλύθηκε σύμφωνα με το φύλο και βρέθηκε ότι στις γυναίκες πρέπει να δίνεται η μισή δόση φαρμάκων σε σχέση με τους άνδρες για να έχουν τα ίδια καλά αποτελέσματα! Προφανώς, για πιο εξειδικευμένες περιπτώσεις όπου υπάρχουν συν-νοσηρότητες, λ.χ. σακχαρώδης διαβήτης, τα  επιστημονικά δεδομένα είναι ακόμη πιο ασαφή.

Η εγκυμοσύνη ως «προγνωστικός» παράγοντας καρδιαγγειακής νόσου

Η εγκυμοσύνη ασκεί μία τεράστια πίεση στο γυναικείο καρδιαγγειακό σύστημα και πολύ πρόσφατα αναγνωρίστηκαν καινούργιοι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη. Πέρα από τους κλασικούς παράγοντες κινδύνου, όπως είναι ο προϋπάρχων σακχαρώδης διαβήτης, η παχυσαρκία και η υπερλιπιδαιμία, γυναίκες που κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης εμφανίζουν διαβήτη της κύησης, προεκλαμψία, προωρότητα και λιποβαρή νεογνά για την ηλικία της κύησης, παρουσιάζουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου αργότερα στη ζωή τους.

Πρέπει να γίνεται ρύθμιση των παραγόντων κινδύνου, ενδελεχής καρδιολογικός έλεγχος κατά τη διάρκεια της λοχείας και παρακολούθηση κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης ζωής τους.

Μητρότητα και γυναίκες με συγγενείς καρδιοπάθειες

Επιπλέον υπάρχει μία όλο και αυξανόμενη σε πληθυσμό κατηγορία ασθενών που φτάνει στην ενηλικίωση και πιθανή εγκυμοσύνη και που αφορά στις γυναίκες με συγγενείς καρδιοπάθειες. Υπάρχουν γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση καρδιάς ή άλλων οργάνων και θέλουν να τεκνοποιήσουν. Σε αυτές, φυσικά, συγκαταλέγονται και ουκ ολίγες διαβητικές γυναίκες. Το εύρος των προκλήσεων στη σύγχρονη ιατρική που σχετίζονται με το γυναικείο φύλο όλο και αυξάνεται.

Οιστρογόνα, αιματολογικοί παράγοντες και αντίσταση στην ινσουλίνη

Ο κυριότερος παράγοντας που διαφοροποιεί τις γυναίκες από τους άντρες είναι τα

οιστρογόνα. Τα οιστρογόνα έχουν ποικίλη δράση σε διάφορα όργανα του ανθρώπινου

και κυρίως του γυναικείου σώματος. Τα επίπεδά τους στη διάρκεια της ζωής της γυναίκας μεταβάλλονται και επηρεάζουν πολλά συστήματα.

Ενα από τα βασικά συστήματα που υφίσταται μεγάλες αλλαγές από τη δράση των

οιστρογόνων, την εμμηνόπαυση και την ηλικία της γυναίκας είναι το καρδιαγγειακό

σύστημα.

Η επίδραση των οιστρογόνων στο καρδιαγγειακό σύστημα μπορεί να είναι άμεση,

δηλαδή πάνω στο αγγείο, ή να εμφανίζεται μέσω των μεταβολών των παραγόντων

κινδύνου όπως η αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης το λιπιδαιμικό προφίλ, η αρτηριακή πίεση, το σωματικό βάρος και οι αιματολογικοί παράγοντες.

Ανάγκη δημιουργίας «γυναικείων» καρδιαγγειακών ιατρείων

Λόγω των προαναφερόμενων ιδιαιτεροτήτων της γυναικείας καρδιάς και της διαπίστωσης της ελλιπούς φροντίδας που της παρέχεται παγκοσμίως, υπάρχει η τάση δημιουργίας ειδικών ιατρείων όπου θα παρέχεται στις γυναίκες εξειδικευμένη γνώση, έλεγχος και αντιμετώπιση των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Δεδομένου ότι τα καρδιαγγειακά νοσήματα σκοτώνουν περισσότερες γυναίκες από ό,τι όλες οι μορφές καρκίνου μαζί και ότι αυτά τα νοσήματα μπορεί να προληφθούν κατά 80% σύμφωνα με την Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία, καταλαβαίνουμε τη σπουδαιότητα των προαναφερόμενων ιατρείων.

Τελειώνοντας, θα αναφέρω ότι οι ίδιες οι γυναίκες παγκοσμίως δεν αντιπροσωπεύονται επαρκώς στην ειδικότητα της καρδιολογίας, ενώ ελάχιστες από αυτές καταφέρνουν να έχουν θέσεις-κλειδιά (key leading positions) όπως αναφέρεται σε πρόσφατα άρθρα σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά.