Πώς ήταν η καθημερινότητα των ανθρώπων μιας ελληνιστικής πόλης στην περιφέρεια; Επηρεάστηκε η ζωή στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. με τη διέλευση της Εγνατίας Οδού από την περιοχή της Μακεδονίας;

Ποιο είναι το νήμα που συνδέει το παρελθόν της κοινωνίας στην πόλη των Πετρών Αμυνταίου με το παρόν της; Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα γίνονται οι… πρωταγωνιστές στη νέα ιδιαίτερη περιοδική έκθεση με τίτλο «Ιστορίες κάτω από τις Πέτρες.

Από την ανασκαφή στην αναστήλωση», που θα ξεκινήσει στο τέλος Δεκεμβρίου στους χώρους της μόνιμης συλλογής του Αρχαιολογικού Μουσείου Φλώρινας και διοργανώνεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Φλώρινας με θέμα τον αρχαιολογικό χώρο Πετρών. Εβδομήντα οκτώ αντικείμενα, πήλινα αγγεία και ειδώλια, λύχνοι, μεταλλικά σκεύη, εργαλεία και εξαρτήματα, λίθινα σκεύη, οστέινα μικροαντικείμενα, κοσμήματα, νομίσματα και τμήματα αγαλματιδίων, τα οποία προέκυψαν από τα έργα αποκατάστασης που έχουν ξεκινήσει από το 2011 μέχρι και την τρέχουσα χρονιά, σκιαγραφούν τις δραστηριότητες των κατοίκων της αρχαίας Μακεδονίας στην ελληνιστική περίοδο.

Πρόσφατες ανακαλύψεις

«Αφορμή για την περιοδική έκθεση αποτελούν τα ευρήματα των ανασκαφών στον αρχαιολογικό χώρο των Πετρών του Νομού Φλώρινας, τα οποία αποκαλύφθηκαν πρόσφατα κατά τη διάρκεια των δύο συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων (ΕΣΠΑ 2007-2013, ΕΣΠΑ 2014-2020) στο πλαίσιο των εργασιών αποκατάστασης και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου από το 2011 έως και το 2023», περιγράφει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής η δρ αρχαιολόγος και μουσειολόγος Ελπινίκη Ναούμ, η οποία επί δώδεκα χρόνια ανασκάπτει και ανακαλύπτει μυστικά του αρχαίου οικισμού των Πετρών Αμυνταίου βορειοανατολικά του σημερινού Νομού Φλώρινας. Η συζήτηση μας οδηγεί στα άδυτα της καθημερινότητας των ανθρώπων της ελληνιστικής περιόδου στην περιφερειακή πόλη σε μικρή απόσταση από την ομώνυμη λίμνη των Πετρών.

«Σκοπός είναι η ανάδειξη της ιστορικότητας των υλικών καταλοίπων ως φορέων ποικίλων νοημάτων ανάλογα με το πλαίσιο χρήσης και λειτουργίας τους, καθώς και η ανάγνωση αυτών μέσω της τοπικής ιστορίας. Παράλληλα με την αφήγηση της ανθρώπινης δράσης σε τοπικό επίπεδο, παρουσιάζεται και το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, ώστε ο επισκέπτης να εντάσσει άμεσα την τοπική ιστορία στον ευρύτερο χωροχρόνο», περιγράφει η κ. Ναούμ και εξηγεί: «Τα αντικείμενα αποτελούν αφορμή για να σκιαγραφήσουν γενικά τις δραστηριότητες των κατοίκων της αρχαίας Μακεδονίας στην ελληνιστική περίοδο, γίνονται φορείς ενός πολιτισμού που ανεξάρτητα από τις όποιες τοπικές ιδιαιτερότητες παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με τη ζωή και άλλων οικισμών της ίδιας εποχής στη Μακεδονία, κυρίως στην περιφέρεια».

Η εκθεσιακή αφήγηση αναπτύσσεται με βάση τις διάφορες πτυχές της ζωής μιας αρχαίας κοινωνίας βοηθώντας τον επισκέπτη να αντιληφθεί τα κοινά σημεία ανάμεσα στη ζωή του παρόντος και του παρελθόντος. Οπως υπογραμμίζει η κ. Ναούμ, η περιοδική έκθεση θα συνδράμει ουσιαστικά «στην προβολή του αποκατεστημένου πια αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας πόλης των Πετρών και θα λειτουργήσει συμπληρωματικά σε αυτήν την πολυετή προσπάθεια ανάδειξης».

Ανασκαφές

Η περιοχή ήταν γνωστή ήδη από το 1913 από εντοιχισμένες επιγραφές στην εκκλησία του οικισμού των Πετρών, ενώ ο αρχαιολόγος Αντώνιος Κεραμόπουλος πιστοποίησε θεμέλια οικιών έπειτα από ανασκαφική τομή. Η συστηματική ανασκαφική δραστηριότητα ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980 και συνεχίστηκε και τη δεκαετία του 1990 από την αρχαιολόγο γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Πολιτισμού, Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, η οποία αποκάλυψε μεγάλο τμήμα του οικισμού.

ΠΕΝΤΕ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Η έκθεση αναπτύσσεται σε πέντε θεματικές ενότητες, ενώ διαχωρίζεται σε δύο κύρια μέρη ξεκινώντας από το γενικό πλαίσιο στην ειδικότερη προσέγγιση στοιχείων της καθημερινότητας. Ετσι, αρχικά παρουσιάζονται η δομή και η μορφολογία της ελληνιστικής πόλης, σταδιακά εμφανίζεται η οικία και στη συνέχεια παρουσιάζονται οι άνθρωποι με τις δραστηριότητές τους που ζουν μέσα σ’ αυτήν.

» Στην εισαγωγή συναντάμε τις «Αρχαίες πόλεις της Μακεδονίας» και τον «οίκο… γνωρίζοντας τον μικρόκοσμο της πόλης». Ακολουθεί η ενότητα «Εντός της οικίας. Πρόσωπα μέσα στο σπίτι», όπου παρουσιάζονται «Το κτίσμα. Από πέτρα και πηλό», «Αντικείμενα του Οίκου» και τα «Πρόσωπα μέσα στο σπίτι».

» Στη συνέχεια το «Εξω από τον οίκο» συστήνει τους «Αγρότη και κτηνοτρόφο», τους δύο πρωταγωνιστές της οικονομίας της εποχής, όπως μαρτυρούν ευρήματα γεωργικών εργαλείων και εγκαταστάσεων επεξεργασίας σιτηρών και αποθηκευτικών πίθων. Σύμφωνα με τους μελετητές, ωστόσο, η απλή αγροτική οικονομία αναπτύσσει έναν οικισμό ο οποίος διακρίνεται από υψηλό βιοτικό επίπεδο, όπως επίσης αποτυπώνεται στην έρευνα.

Στην ίδια ενότητα θα συναντήσουμε τις συνθήκες «Ανταλλάσσοντας προϊόντα», καθώς και «Ανάγλυφα αγγεία. Το εργαστήριο στις Πέτρες». Οπως μας περιγράφει η κ. Ελπινίκη Ναούμ, η ελληνιστική πόλη των Πετρών διέθετε και τοπικό εργαστήριο μιας σημαντικής κατηγορίας αγγείων, των ανάγλυφων αγγείων, μέρος των οποίων θα δούμε στην έκθεση. «Η διακόσμησή τους είναι είτε φυτική είτε βασίζεται σε έργα του Ομήρου, όπως την “Οδύσσεια” και την “Ιλιάδα”, είτε σε διονυσιακά, ερωτικά θέματα. Σε αυτήν την κατηγορία ξεχωρίζει ο κρατήρας μισού μέτρου του Επίκουρου», σημειώνει η αρχαιολόγος.

» Στην πόλη, όμως, λειτουργούσαν και εργαστήρια μεταλλοτεχνίας, κοροπλαστικής και λιθοξοϊκής. «Η παρουσία νομισμάτων από περιοχές εντός και εκτός Μακεδονίας μαρτυράει εμπορικές σχέσεις και συναλλαγές σε μια ευρεία γεωγραφική έκταση, ενώ ιδιαίτερα στενή είναι η σχέση της πόλης με τη μακεδονική πρωτεύουσα».

» Στην ενότητα «Λατρεία των θεών» ξεχωρίζουν ειδώλια, επιγραφές και αγάλματα που έχουν βρεθεί στην ανασκαφή και στη γύρω περιοχή, τα οποία δίνουν πληροφορίες για τη θρησκευτική ζωή των κατοίκων της πόλης. «Κυρίαρχες θεότητες είναι ο Δίας, ο Ηρακλής και η Αρτεμις, η θεά του κυνηγιού. Επίσης, η Αφροδίτη και ο Ερωτας, καθώς και η Αθηνά και η ανατολικής καταγωγής θεότητα Κυβέλη», σχολιάζει η κ. Ναούμ.

» Η ενότητα που ολοκληρώνει την έκθεση έχει τίτλο «Το αναστηλωτικό έργο», το οποίο σήμερα έχει χαρίσει μια μοναδική εμπειρία στον επισκέπτη μέσα επίσης από τον σχεδιασμό πολιτιστικών διαδρόμων στον αρχαιολογικό χώρο

Από την ακμή στην καταστροφή

Η πόλη χτίστηκε σε υψόμετρο 720 μ., σε στρατηγικό σημείο, για να ελέγχει τον κάμπο που απλωνόταν μπροστά της

Η ελληνιστική πόλη των Πετρών είναι χτισμένη σε έναν λόφο απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς με υψόμετρο που φτάνει τα 720 μ. και περιτριγυρισμένη από ορεινούς όγκους, ελέγχοντας τον κάμπο που απλωνόταν μπροστά της. Αναπτύσσεται σύμφωνα με το ελεύθερο πολεοδομικό σύστημα και όχι το ιπποδάμειο, ακολουθώντας δηλαδή τις φυσικές κλίσεις του εδάφους. Διέθετε τείχος, τμήματα του οποίου έχουν εντοπιστεί σημειακά. Τα σπίτια οργανώνονται μέσα στις νησίδες κατά ομάδες τριών ή τεσσάρων, το ένα σε επαφή με το άλλο. Η πρόσβαση στα συγκροτήματα των κατοικιών γινόταν από δρόμους παράλληλους προς τις φυσικές καμπύλες του λόφου.

Η πρώτη κατοίκηση του λόφου εντοπίζεται από την Εποχή του Σιδήρου. Η επόμενη φάση στα κλασικά χρόνια, ενώ τα στοιχεία μαρτυρούν τη συνεχή κατοίκηση του χώρου από τον 4ο έως τον 1ο αι. π.Χ. Η περίοδος μετά τα μέσα του 2ου αι. π.Χ. συμπίπτει με την ακμή της πόλης, γεγονός που σχετίζεται με τη διέλευση της Εγνατίας Οδού από την περιοχή. Η κατασκευή της Εγνατίας Οδού 130-120 π.Χ. από τον ανθύπατο Γάιο Εγνάτιο, η οποία συνέδεε τη Δύση με την Ανατολή, ξεκινούσε από τη Ρώμη, έφτανε στο Δυρράχιο και από εκεί στο Βυζάντιο, βοήθησε ώστε να αναπτυχθούν οικονομικά πολλές περιοχές από τις οποίες διερχόταν, ανάμεσα σε αυτές ήταν και περιοχές της Ανω και Κάτω Μακεδονίας, όπως ο οικισμός των Πετρών, που γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση αυτήν την περίοδο.

Ρωμαϊκός εμφύλιος

Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο εντάσσεται και η καταστροφή του οικισμού των Πετρών Αμυνταίου, αφηγείται με εξαιρετικά εύληπτο λόγο η επίμονη ανασκαφέας κ. Ελπινίκη Ναούμ. Η καταστροφή της πόλης προσδιορίστηκε στα μέσα του 1ου αι. π.Χ., σύμφωνα με θησαυρό 125 ασημένιων δηναρίων φυλαγμένο σε ένα αγγείο, και επιβεβαιώθηκε από την εύρεση μιας χρονολογημένης επιγραφής αφιερωμένης στον Ηρακλή Κυναγίδα. Κατά τη διάρκεια του ρωμαϊκού εμφύλιου πολέμου μεταξύ Καίσαρα και Πομπήιου (48 π.Χ.), στο έδαφος της Μακεδονίας διεξήχθησαν στρατιωτικές επιχειρήσεις και συγκρούσεις των δύο αντίπαλων στρατευμάτων, με αποτέλεσμα οικισμοί της περιοχής να υποστούν απώλειες και καταστροφές.

Οσον αφορά στην αρχαία ονομασία της πόλης, η δρ αρχαιολόγος Ελπινίκη Ναούμ απαντάει: «Πρόσφατα έχει υποστηριχθεί με επιγραφικά στοιχεία το όνομα Βρύνα».

Ειδήσεις σήμερα

Ακίνητα: Αυτά τα προγράμματα «τρέχουν» για να πάρετε φτηνό σπίτι

Τι είναι το σνας που προκάλεσε λιποθυμία σε τρεις μαθητές στο Ηράκλειο Κρήτης

Καλαμάτα: Η κακοκαιρία έφερε τη θάλασσα στον δρόμο – Ζημιές και διακοπή της κυκλοφορίας [εικόνες & βίντεο]