Λόγω του υφάλμυρου περιβάλλοντος «το 50% του υλικού έχει εξαφανιστεί από το 2016», σύμφωνα με την αρμόδια Εφορο Αρχαιοτήτων.

Η αναπομπή του θέματος στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έγινε μετά από την αυτοψία που πραγματοποίησε πρόσφατα κλιμάκιο του υπουργείου Πολιτισμού στο χώρο της ανασκαφής, στην περιοχή της Εσπλανάδας του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Διαπιστώθηκε πως «ένα μεγάλο μέρος του μοναδικού ευρήματος έχει χαθεί» εξαιτίας του γεγονότος ότι οι σκελετοί των «Δεσμωτών» βρίσκονται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, σε περιβάλλον υφάλμυρο. Στην ανακοίνωση του το ΥΠΠΟ έκανε λόγο «για ουσιαστικές παραλείψεις από το 2016», χρονιά που εντοπίστηκε το Πολυάνδριο.

Την ίδια χρονιά το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο είχε γνωμοδοτήσει υπέρ της διατήρησης του ευρήματος κατά χώραν, με οριακή πλειοψηφία 8-8 και παρά την αρνητική εισήγηση της αρμόδιας Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων. Ως προσωρινό μέτρο προστασίας επιλέχτηκε η τέντα που βλέπουμε μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με τη διευθύντρια της Εφορείας, Στέλλα Χρυσουλάκη, «η Εφορεία είχε τόσο φόβο για το ενδεχόμενο αλλοίωσης του σκελετικού υλικού» που ζήτησε και έλαβε την άδεια από τη διεύθυνση Συντήρησης του ΥΠΠΟ «να αποσπάσει δεκαέξι σκελετούς (σ.σ: ο αριθμός μειώθηκε τελικά στους δέκα) προκειμένου να γίνει δειγματοληπτικός έλεγχος του ευρήματος», παρακάμπτοντας δια της πλαγίας τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ.

«Ο λόγος που μας οδήγησε σε αυτήν την απόφαση ήταν επειδή η Εφορεία έβλεπε μια προϊούσα αλλοίωση του σκελετικού υλικού και μέσω του αιτήματος της ήθελε να διαφυλάξει ασφαλή έναν ικανό αριθμό…», ανέφερε η κ. Χρυσουλάκη στη συνεδρίαση του ΚΑΣ.

Η συζήτηση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, με θέμα την κατά χώρα παραμονή του ευρήματος του πολυανδρίου «Δεσμώτες» ή την προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση του εξαιτίας των νέων στοιχείων και της κατάστασης που έχει περιέλθει το σκελετικό υλικό, ήταν πολύωρη και αποκαλυπτική.

Η κ. Χρυσουλάκη παρουσίασε φωτογραφικό υλικό, από τις χρονιές από 2016-2019, προκειμένου να τεκμηριώσει την άποψη της για τις φθορές που έχει υποστεί το εύρημα υπογραμμίζοντας ότι «το 50% του υλικού έχει εξαφανιστεί από το 2016». Με τις φθορές συμφωνεί και η προϊσταμένη στη Διεύθυνση Συντήρησης κ. Μαρία Μερτζάνη η οποία παρουσίασε αναλυτικό ημερολόγιο των ενεργειών της υπηρεσίας της. Διαφωνεί με το ποσοστό καταστροφής που το περιγράφει στο 30%.

Τόσο η επικεφαλής στη Διεύθυνση Συντήρησης όσο και ο διευθυντής Αναστήλωσης Δημοσθένης Σβολόπουλος εξέφρασαν επιφυλάξεις για την απόσπαση και επανατοποθέτηση του ευρήματος λόγω της επικινδυνότητας που εγκυμονεί το σαθρό υπόβαθρο. Πρότειναν και οι δύο να βελτιωθούν επί τόπου τα μέτρα συντήρησης. Ο κ. Σβολόπουλος πρότεινε δύο λύσεις. Η πρώτη προβλέπει να τοποθετηθούν μονωτικά υλικά κάτω από το εύρημα αφού προηγουμένως ανυψωθεί και η δεύτερη τη διαχείριση του ευρύτερου περιβάλλοντος. Σε περίπτωση που προκριθεί η λύση της απόσπασης πρότεινε η μεταφορά του σκελετικού υλικού να γίνει με μπλογκ και όχι οστό οστό. Σύμφωνα με τον γνωστό καθηγητή και ακαδημαϊκό Μιχάλη Τιβέριο «η υπηρεσία έκανε τα πάντα για να φροντίσει το εύρημα αλλά κλήθηκε να εφαρμόσει μία απόφαση του ΚΑΣ παντελώς λανθασμένη που στηρίχθηκε σε ιδεοληψία, ιδεολογία δεν γνωρίζω…»

Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση του Συμβουλίου (τρία μέλη του μειοψήφισαν) το εύρημα θα «σηκωθεί» σε μπλογκ ενώ θα εκπονηθούν νέες μελέτες. Να σημειώσουμε, τέλος, πως το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος είχε προσφερθεί να χρηματοδοτήσει τη δημιουργία μουσείου «αλλά η τότε διοίκηση δεν αποδέχτηκε την πρόταση» σημείωσε ο γενικός γραμματέας του ΥΠΠΟ και πρόεδρος του Συμβουλίου Γιώργος Διδασκάλου.Τώρα, το υπουργείο Πολιτισμού επιχειρεί να επαναφέρει την πρόταση στο τραπέζι.

Αλυσοδεμένοι σε ύπτια θέση

Το πολυάνδρειο των «Δεσμωτών είναι μια ομαδική ταφή 79 αλυσοδεμένων ανθρώπινων σκελετών χωρισμένων σε τρία ορύγματα. Το εύρημα χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π. Χ., εποχή γεμάτη ταραχές, εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και των τυράννων. Σύμφωνα με την κ. Χρυσουλάκη οι νεκροί βρέθηκαν σε τρεις σειρές. Η πρώτη σειρά που θεωρείται η σημαντικότερη, αποτελείται από άνδρες 20-25 ετών και δύο έφηβους 12-16 ετών.

Οι περισσότεροι είναι σε ύπτια θέση, ο ένας δίπλας στον άλλον, πρέπει να είχαν ταφεί με τα ρούχα τους όπως υποδηλώνει ένα μικρό μαχαίρι και είχαν τα χέρια τους δεμένα με σιδεριές μπροστά. Οι νεκροί ήταν κτερισμένοι με δύο οινοχόες. Στη δεύτερη και την τρίτη σειρά τα σκάμματα είναι βιαστικά ανοιγμένα και οι «Δεσμώτες» πρέπει να εκτελέστηκαν επί τόπου. Είχαν τα χέρια τους σφιχτά δεμένα είτε μπροστά είτε πίσω, είτε πάνω από το κεφάλι τους δεμένα σε ξύλα. Και οι τρεις σειρές των ανδρών εκτελέστηκαν με χτύπημα στο κρόταφο με κάποιου είδους κλομπ.

Από την έντυπη έκδοση