Από τον Στέργιο Πουλερέ

Ο Μανώλης Μπαμπούσης είναι ένας πολύπλευρος καλλιτέχνης. Εικαστικός, φωτογράφος, ασχολείται με την αρχιτεκτονική, γράφει ποίηση. Προς τι όλος αυτός ο οίστρος έκφρασης; Άλλο ένα παράξενο. Ίσως να είναι τα παράξενα που έχουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον γιατί πάντοτε σε ξαφνιάζουν. Κι ο Μανώλης Μπαμπούσης το κάνει αυτό με την ιδιαίτερη οπτική του στα πράγματα. Λίγο πριν ολοκληρωθεί η έκθεσή του, μου μιλάει για την ψυχική του σχέση με την έννοια της τέχνης και πώς αυτή εγκολπώνεται στο έργο του.

Έχοντας πια πολλές δεκαετίες αναζητήσεων και ανακαλύψεων στην πλάτη του, ο Μανώλης Μπαμπούσης μπορεί να είναι σίγουρος πια για ένα πράγμα: δε θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει έξω από την τέχνη!

– Ασχολείστε με την φωτογραφία, με τα εικαστικά, την αρχιτεκτονική, γράφετε ποίηση…Τι είναι αυτό που σας  έχει γοητεύσει σε κάθε μια από τις μορφές τέχνης που καταπιάνεστε;

Με γοητεύει κάθε μορφή τέχνης η οποία μπορεί να  ανατρέπει, να συγκινεί, να ελευθερώνει μια ιδιαίτερη ενέργεια γύρω μας. Μ’ ενδιαφέρει o τρόπος που ένα έργο θέτει  και απαντάει σε μία σειρά από ζητήματα. Πιστευώ ότι το έργο, με την παρουσία του, βάζει το ίδιο τα κριτήρια δημιουργίας του. Η αρχιτεκτονική για παράδειγμα, δεν παύει να είναι και μια εικόνα στον χώρο. Έχει μια λειτουργία διαφορετική απο ένα γλυπτό, είναι μια κατασκευή που πληγώνει τη γη. Ενδεχομένως πληγώνει τα μάτια και την αισθητική μας. 

Η γοητεία της εξαρτάται και από τα πλαίσια που δημιουργήθηκε, τον τόπο, τις ανάγκες, όπως κι αν τις εξυπηρετεί. Διερωτώμαι αν ομορφαίνει ή ασχημίζει, αν στοιβάζει ή απελευθερώνει, αν προστατεύει τη ζωή. Σκέπτομαι τις σχέσεις που δημιουργεί ανάμεσα  στον οικείο και τον δημόσιο χώρο, τη φύση. Με γοητεύει αν είναι ευρηματική, δηλαδή αν εφαρμόζει απλές λύσεις. Γιατί είναι πολύ δύσκολο να κάνουμε κάτι απλό και αφαιρετικό. Χρειάστηκε για αυτό μια βαθιά γνώση και παράδοση αιώνων για να το καταφέρουν κάποιοι.

Με  τη φωτογραφία, η σκέψη περιπλανιέται   ανάμεσα  στη μνήμη και την ανάγνωση της απεικόνισης. Χάνεται γοητευμένη  από τις λεπτομέρειες, τους συνειρμούς, την ικανότητα της να συλλάβει τις αναρίθμητες αποχρώσεις, τις αντιφάσεις της πραγματικότητας  αποφασιστικά, καθαρά, εμφατικά αλλά και διακριτικά. Χωρίς να μας κουνάει διδακτικά το δάκτυλο. Στο σχέδιο με γοητεύει ο,τι μια γραμμή  μπορεί να είναι ταυτόχρονα αφηρημένη και συγκεκριμένη. Στην ποίηση  το ανείπωτο  στην καθημερινότητα της γλώσσας, η ανατροπή της. Τελικά όμως είναι οι αντιλήψεις μας, η παιδεία και οι αναζητήσεις μας που κτίζουν μια μορφή, που μας γοητεύουν ή απογοητεύουν.

– Όταν έχετε τόσες πολλές διόδους εκτόνωσης και συναισθηματικού ξαλαφρώματος, νιώθετε ποτέ ότι τελικά δεν καταφέρνετε να εκφράσετε αυτό που θέλατε; Υπάρχουν δηλαδή φορές που στο τέλος αναρωτιέστε γιατί δεν διοχετεύθηκε αυτό που είχατε ανάγκη να σχηματίσετε σε λέξεις, λήψεις, σχέδια;

Συχνά αναρωτιέμαι για τις επιλογές μου. Είμαι ο πρώτος που βλέπω το έργο μου και ο πρώτος που το κρίνω. Όταν  όμως ολοκληρώνω μια δουλειά ή τα εγκαίνια μιας έκθεσης, είμαι ήδη αλλού, στην επόμενη δουλειά, τα επόμενα προβλήματα. Δεν είναι αλήθεια ότι τα πολλά μέσα δίνουν περισσότερες δυνατότητες  έκφρασης, όπως και  ότι η πολυγαμία παρέχει καλύτερες δυνατότητες οικογενειακής ευτυχίας. Είτε κάποιος χρησιμοποιεί μία ή πολλές μορφή τέχνης, ένα ή περισσότερα εκφραστικά μέσα, το δημιουργικό πρόβλημα παραμένει το ίδιο. 

Αυτό που λέτε συναισθηματικό ξελάφρωμα, δεν είναι μακρυά από ό,τι εγώ αντιλαμβάνομαι σαν  μια επείγουσα φυσική ανάγκη, μια συνεχή πίεση για μια σκέψη και τοποθέτηση γύρω από ένα θέμα, μια εμμονή, η οποία μπορεί να είναι πολύ προσωπική, αλλά να αφορά περισσότερους, ή να είναι  κάτι γενικότερο που αφορά και τον καθένα μας.

– Ποιες είναι οι ανθρώπινες συνθήκες που αναμοχλεύετε με την παρούσα έκθεση στη γκαλερί Τούντα;

Στον χώρο της έκθεσης όλα οργανώνονται γύρω από το πένθος, τον θάνατο, την απώλεια, την καταστροφή της φύσης και τη βία. Γύρω από τον εξαναγκασμό, την απόκρυψη και τη  λογοκρισία, την τυποποίηση, τη συσσώρευση, το πλήθος και τις προσωπικές ιστορίες. Περιστρέφεται γύρω από τη δημιουργία, την εικόνα και την ευκρίνεια της. Γύρω απο τα διαφορετικά  εκφραστικά μέσα, τις σχέσεις την κατασκευή και τον διάλογο τους. Βέβαια, στην έκθεση αναγράφεται η φράση no concept today ! Eνώ στην βιντεοπροβολή των κειμένων μου, διαβάζει κανείς:

Χρειάζεται ένα πρόσχημα / η έκθεση; / Μία αγκαλιά  το τέλος της ημέρας;

Κι’ αν εκτεθούν / όλα / τα κείμενα / τα δελτία τύπου / όλοι οι τίτλοι / χωρίς τα έργα ;

– Η τέχνη είναι ένα καταφύγιο. Τα καταφύγια όμως δεν αργούν να γίνουν οι φυλακές μας. Πόσο εύκολο ή δύσκολο ήταν για εσάς να βρίσκετε την ισορροπία ανάμεσα στα δύο;

Την ίδια  τη ζωή  θα μπορούσε κανείς να την δει σαν φυλακή και την τέχνη σαν του δημίου η αργία (δημιουργία). Καθημερινά ισορροπούμε  κάτω από τη λεπίδα του. Η τέχνη ίσως είναι λυτρωτική.

– Ποιο θα λέγατε ότι είναι εκείνο το πράγμα που σας ξάφνιασε, σας συνάρπασε όταν το ανακαλύψατε στη ζωή σας και την τέχνη σας;

Η ελευθερία, η ομορφιά του κόσμου, ο έρωτας, η γυναίκα μου, η  φιλία, οι έξυπνοι  δημιουργικοί άνθρωποι, η τιμιότητα,  με ξάφνιασε τότε, η  έλλειψη, η καταστροφή τους, η αδικία, η άγνοια, η επιβολή της  μετριότητας, της υποκρισίας, της βουλιμίας και των καιροσκόπων. Η εξουσία έχει τους λόγους, τους νόμους, τους τρόπους και τους ανθρώπους  της για να φροντίζουν να μας λείπουν τα ουσιώδη, να καταστρέφει, να περιορίζει και να μας εγκλωβίζει.

– Κάθε νέα σύνθεση σας, τοποθετείται μέσα σας ως μια συνέχεια όσων προηγήθηκαν; Είναι στόχος να υπάρχει μια συνάφεια;

Σίγουρα υπάρχει η συνάφεια, σε ποιο βαθμό κάθε φορά εξαρτάται από τους λόγους και τον χώρο μιας έκθεσης, το σημαντικό είναι ότι με τον καιρό διαμορφώνεται μία γλώσσα, και η γλώσσα πάντα αναφέρεται. Σ  ένα απόσπασμα από τα κείμενα μου της έκθεσης, διαβάζουμε: «πόσοι θυμούνται, / από πού έρχονται / έχει σημασία / για όλους / για καθένα / Προσοχή έρχονται έργα».

– Ρωτάω το παραπάνω, γιατί εμείς ως δέκτες της κάθε έκφρασής σας, δεν έχουμε κανέναν στόχο, άρα και κανέναν περιορισμό. Μπορούμε να βρίσκουμε κάθε φορά κάτι νέο. Εσείς που δημιουργείτε κάτι με μια επιθυμία, αυτή η επιθυμία κλειδώνει σχεδόν αμετάκλητα μέσα σας, ή συμβαίνει το αντίθετο και διευρύνετε η ματιά σας απέναντι στο έργο χάρη σε αυτή την επιθυμία;

O αποδέκτης ενός έργου τέχνης  δεν είναι εκ των προτέρων ”ελεύθερος’, τον περιορίζουν ή τον απελευθερώνουν η παιδεία του, οι γνώσεις του, οι εμπειρίες, οι πεποιθήσεις και οι στόχοι του. Για να διακρίνει κανείς κάτι νέο χρειάζεται η μνήμη, η μη λήθη, η ά-λήθεια του. Χρειάζεται επίσης να γνωρίζει έναν γαλαξία από πράγματα για να μπορεί να έχει κρίση, ώστε να επιλέγει  ανάμεσα σε πολλά πράγματα, να διακρίνει τις ποιότητες με όλες του τις αισθήσεις.

Το ίδιο  πρόβλημα  με τον αποδέκτη του έργου, μοιράζεται και ο φερόμενος ως  δημιουργός του, όταν  ξεχνάει  και νομίζει ότι η ιστορία της τέχνης  αρχίζει από την ημερομηνία που πήρε το δίπλωμα του. Οι σχέσεις  του δίπολου επιθυμία – περιορισμός  με  τη δημιουργία, έχουν πολύ ενδιαφέρον, διαμορφώνουν  μια  ιδιαίτερη ένταση, ένα σοβαρό πρόβλημα προς λύση.  Δεν είμαι σίγουρος ότι ξεκινώ τη δημιουργία ενός έργου μόνο από την επιθυμία. Παρόλο που νιώθω υπέρβαρος, σχεδόν δυσκίνητος από επιθυμίες,  δεν είμαι καθόλου zen. Δεν γνωρίζω αν τελικά στην πορεία  καταφέρνω να διευρύνω  την οπτική των άλλων  ή αν διευρύνομαι  κι εγώ  ο ίδιος. Γενικότερα  έχω  πολλές αμφιβολίες , ιδιαίτερα όταν ξεκινάω ένα καινούργιο έργο.

– Νιώθω πως είναι οι μεγάλες αναζητήσεις της ζωής μας που μας σπρώχνουν αφειδώς προς την τέχνη. Θα λέγατε πώς έχετε βρει απαντήσεις στις αναζητήσεις σας;

Πιθανόν. Εγώ έχω βρει την αχαριστία, την αδικία, την άγνοια, τη μικρότητα, ψάχνω με όλα τα μέσα  να τα ανατρέψω. Νομίζω ότι ο θυμός και οι μεγάλες δυσκολίες γεννούν επίσης τα έργα. 

– Αν σας ζητούσα να μου κάνετε μια άτυπη καταμέτρηση, ποια θα είχαν μεγαλύτερη αξία μέσα σας…Εκείνα που τα τοποθετήσατε ως στόχους και ήρθαν, εκείνα που στοχεύσατε και δεν ήρθαν ή εκείνα που δεν στοχεύσατε και με κάποιο τρόπο ήρθαν και σας “επιβλήθηκαν”;

Είχα δει πριν από πολλά χρόνια δύο υπέροχες ταινιες με τιτλο Smoking και No Smoking που διαρκούσε η κάθε μια δυόμιση ώρες. Οι  ταινίες, ήταν η μια συνέχεια της άλλης, με ακριβώς παρόμοια θέματα, με δύο  μοναδικούς πρωταγωνιστές, οι οποίοι  άλλαζαν διαρκώς ρόλους. Το θέμα τους είχε να κάνει με την συνεχή αλλαγή ζωής που μπορεί να προξενήσει οτιδήποτε, για παράδειγμα αν εκείνο το απόγευμα δεν έστριβα αριστερά και συνέχισα ευθεία, τότε  θα συνέβαινε εκείνο και το άλλο, όλη η γοητεία του τυχαίου του υπολογισμένου τυχαίου, του προγραμματισμένου τυχαίου, όπως είναι και η γέννηση μας .

– Ποιο είναι τελικά το πιο δυνατό συναίσθημα πού έχει ο Μανώλης Μπαμπούσης μετά από τόσα χρόνια: η παρηγοριά, η ικανοποίηση, η ευτυχία;

Ίσως μπορώ να καταλάβω καλύτερα τι σημαίνει η λέξη ικανοποίηση και το αντίθετο της, η ευτυχία, μου αντηχούσε πάντα λίγο μελό… όμως γιατί όχι; Είναι πάντα καλοδεχούμενη !  Παρηγοριά; Γνωρίζετε το γνωστό  ανέκδοτο καθώς κάποιος πέφτει  από τον Ουρανοξύστη και σε κάθε όροφο λέει:Έως εδώ όλα καλά !!

Πληροφορίες έκθεσης (διάρκεια μέχρι 23/11): Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα
Αρματολών και Κλεφτών 48, Ώρες λειτουργίας: Πέμπτη 15:00 – 20:00, Τετάρτη – Παρασκευή 12:00 – 20:00, Σάββατο 12:00 – 16:00

Για περισσότερες πληροφορίες μπες εδώ.

Αν θες να μάθεις καλύτερα ποιος είναι ο Μανώλης Μπαμπούσης, ανακάλυψέ τον στην ιστοσελίδα του.