Η πρόσφατη προσέγγιση Τουρκίας και Αιγύπτου έρχεται μετά από χρόνια έντασης, που πυροδοτήθηκε από την ανατροπή του ισλαμιστή Αιγύπτιου προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι το 2013 από τον στρατό. Οι διμερείς πολιτικές και διπλωματικές πιέσεις μέχρι τώρα είχαν περιορίσει τη συνεργασία της Αγκυρας και του Καΐρου σε περιφερειακές κρίσεις σε όλη την Αφρική και στην Ανατολική Μεσόγειο όπου διακυβεύονται συμφέροντα. Τώρα, ωστόσο, με την Αίγυπτο και την Τουρκία να κάνουν σημαντικά βήματα για να επανορθώσουν τις σχέσεις τους, οι πύλες είναι ανοιχτές για συνεργασία.

Ωστόσο, οι περιφερειακοί ανταγωνισμοί, οι αντικρουόμενες δεσμεύσεις και οι εξωτερικοί παράγοντες μπορεί να περιπλέξουν τη συνεργασία σε κρίσιμα ζητήματα όπως οι ενεργειακοί πόροι και η ένταση στο Κέρας της Αφρικής μεταξύ Αιθιοπίας και Σομαλίας, στο εσωτερικό του Σουδάν κ.λπ. Αρα τι σημαίνει η απόψυξη των σχέσεων Καΐρου – Αγκυρας σε γεωπολιτικό επίπεδο και πώς θα επηρεάσει τις περιφερειακές κρίσεις στην Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο; Ο πιο καυτός χώρος δράσης είναι η διχασμένη Λιβύη.

Οι δύο επίδοξοι περιφερειακοί ηγεμόνες θέλουν καλύτερες σχέσεις. Ενα σημαντικό αποτέλεσμα του πολέμου στη Γάζα ήταν η επιτάχυνση της προσέγγισής τους.

Πέρα όμως από τη ρητορική, ποιες είναι οι επιπτώσεις του ξεπαγώματος μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου για την παγωμένη σύγκρουση στη Λιβύη;

Παρορμήσεις

Η ομαλοποίηση μεταξύ των δύο μεσογειακών δυνάμεων είναι σημαντική εξέλιξη στη περιοχή. Το στρατιωτικό καθεστώς στην Αίγυπτο και η ισλαμιστική δημοκρατία στην Τουρκία βρίσκονταν σε αντίθετες πλευρές κατά τη διάρκεια της Αραβικής Ανοιξης στα τέλη του 2010 και το 2011. Τώρα, είναι πρόθυμοι για αναζωογόνηση των εμπορικών και επενδυτικών ροών, με τις δύο οικονομίες να πλήττονται από τον υψηλό πληθωρισμό. Αρχισαν οι συνομιλίες, αποκαταστάθηκαν οι διπλωματικές σχέσεις και εφαρμόστηκαν μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Ομως, μόλις τον Φεβρουάριο του 2024 η νέα τάση φάνηκε να κορυφώνεται, καθώς ο Σίσι συνάντησε τον Ερντογάν στο αεροδρόμιο του Καΐρου.

Ακριβώς όπως η επίσκεψη του σκληρά φιλοπαλαιστίνιου Ερντογάν ενίσχυσε τα διαπιστευτήρια αλληλεγγύης του Σίσι και έδωσε στον πρόεδρο της Τουρκίας πρόσβαση στην πρώτη σειρά στον πόλεμο της Γάζας, ως και ένα κανάλι για την τουρκική επιρροή για να διαμορφώσει την παρουσία της ως και να εξασφαλίσει συμβόλαια ανοικοδόμησης. Σε κοινή συνέντευξη Τύπου, ο Αιγύπτιος πρόεδρος είπε ότι στόχος ήταν να αυξηθεί ο όγκος του εμπορίου με την Τουρκία στα 15 δισεκατομμύρια δολάρια τα επόμενα χρόνια.

Και μόνο μέρες πριν από την επίσκεψη, η Τουρκία ανακοίνωσε το στολίδι στο στέμμα της αναζωογονημένης φιλίας: Θα προμήθευε την Αίγυπτο με τα περίφημα drones Bayraktar. 

Σημεία ανάφλεξης

Ωστόσο, ενώ ορισμένα σημεία ανάφλεξης έχουν εκλείψει, κάποια εξακολουθούν να τρεμοπαίζουν. Η άρση του αποκλεισμού του Κατάρ, του συμμάχου της Τουρκίας, το 2021, από τους γείτονές του στο Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου, οι οποίοι υποστήριξαν το καθεστώς Σίσι, οδήγησε σε πλήρη αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων. Ομοίως, οι διαφορές αμβλύνθηκαν σχετικά με τη Συρία.

Τον Ιούλιο του 2024, η Τουρκία απηύθυνε πρόσκληση στον Ασαντ για συνομιλίες για την επανέναρξη των σχέσεων. Αντίθετα, η διαφορά στα θαλάσσια σύνορα της Ανατολικής Μεσογείου απέχει πολύ από την επίλυση. Καθώς η Τουρκία και η Ελλάδα έχουν επικαλυπτόμενες αξιώσεις, που περιλαμβάνουν αμφιλεγόμενη ενεργειακή εξερεύνηση σε αμφισβητούμενα ύδατα, η Αίγυπτος τάχθηκε στο πλευρό της Ελλάδας, φτάνοντας στο σημείο να συνάψει συμφωνία για τα θαλάσσια σύνορα με την Αθήνα το 2020, αφού η Τουρκία είχε υπογράψει τη δική της προκλητική συμφωνία οριοθέτησης με τη Λιβύη τον προηγούμενο χρόνο. Για την Τουρκία -και την Ελλάδα εν προκειμένω- η διαμάχη αφορά τόσο σε ζητήματα ταυτότητας και εθνικής κυριαρχίας όσο και στην αναζήτηση πετρελαίου. Ως εκ τούτου, θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί συμβιβασμός.

Η Αίγυπτος και η Τουρκία είναι επίσης αντίθετοι φορείς στη σύγκρουση στη Λιβύη. Το 2019-2020 στήριξαν ανταγωνιστικές φατρίες σε έναν σκληρό πόλεμο, που δεν έχει σβήσει ακόμα.

Η επίσκεψη του Ερντογάν στο Κάιρο στις αρχές Σεπτεμβρίου 2024 χαρακτηρίστηκε ως ελπιδοφόρα στιγμή για τη Λιβύη, με τον υπουργό Εξωτερικών Φιντάν να συνεχίζει να υπόσχεται ότι η Αγκυρα και το Κάιρο θα συνεργαστούν πιο στενά. Αλλά η συνεχής προσπάθεια της Τουρκίας να θεσμοθετήσει τη σχέση ασφαλείας της με τις αρχές της Τρίπολης είναι μια από τις πολλές εξελίξεις που ασκούν πίεση στην προσέγγιση.

Πάντως οι εξελίξεις στη Λιβύη, οι κινήσεις για τουρκοσυριακό μνημόνιο για τις θαλάσσιες ζώνες και τα επόμενα βήματα στις σχέσεις Καΐρου – Αγκυρας αναμένεται μέσα στο 2025 να επηρεάσουν καταλυτικά Ελλάδα και Κύπρο.

Θερμό καλοκαίρι

Στις 12 Αυγούστου, οι ρήτρες ενός μνημονίου συνεννόησης μεταξύ της Τουρκίας και της κυβέρνησης του πρωθυπουργού Ντμπέιμπα στην Τρίπολη δόθηκαν στη δημοσιότητα, καθώς ο Ερντογάν το υπέβαλε στο τουρκικό κοινοβούλιο για έγκριση. Ακριβώς όπως ορισμένοι Λίβυοι αναλυτές περιγράφουν τη συμφωνία ως μετατροπή της Λιβύης σε στρατιωτική βάση για την Τουρκία, μπορεί επίσης να υποτεθεί ότι έχουν «σηκωθεί τα φρύδια» στο Κάιρο, το οποίο τελικά θέλει οι τουρκικές δυνάμεις να απομακρυνθούν από τη Λιβύη.

Μόνο μία μέρα πριν από τη δημοσιοποίηση του μνημονίου, η Αίγυπτος αποκάλυψε τη δική της απόφαση στο Κάιρο: ο πρωθυπουργός της υποδέχθηκε τον Οσάμα Χαμάντ, επικεφαλής της παράλληλης ανατολικής κυβέρνησης της Λιβύης, η οποία βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Χάφταρ. Αυτό ερμηνεύτηκε ως άμεση αμφισβήτηση της εξουσίας του Ντμπέιμπα ο οποίος διέταξε αμέσως την απέλαση δύο Αιγυπτίων διπλωματών από την Τρίπολη. Αυτή η κλιμάκωση ήρθε εν μέσω επιδείνωσης του περιβάλλοντος ασφαλείας στη Λιβύη καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού. Στα μέσα Ιουλίου, συγκρούσεις μεταξύ ένοπλων πολιτοφυλακών στην Τατζούρα, ένα προάστιο της Τρίπολης, προκάλεσαν θανάτους αμάχων.

Περίπου την ίδια εποχή, ο Χάφταρ κινητοποίησε στρατιωτικές ενισχύσεις προς τη νοτιοδυτική Λιβύη, προβληματίζοντας τη γειτονική Αλγερία, και ώθησε τους στρατιωτικούς ηγέτες που συμμάχησαν με την κυβέρνηση της Ντμπέιμπα να διατάξουν την επιστροφή όλων των στρατιωτών στους στρατώνες τους. Ο γιος του Χάφταρ, ο Σαντάμ, έστειλε επίσης τις δυνάμεις του νοτιοδυτικά για να αποκλείσει την παραγωγή στο μεγαλύτερο κοίτασμα πετρελαίου της Λιβύης -που εν μέρει διαχειρίζεται η Repsol- ως μέρος μιας παράξενης διαμάχης με την Ισπανία που περιλαμβάνει ένταλμα σύλληψης του Λίβυου πολέμαρχου.

Αυτές οι στρατιωτικές κινήσεις, οι οποίες αντιπροσωπεύουν τον πιο σημαντικό κίνδυνο για την κατάπαυση του πυρός του 2020, συμβαίνουν παράλληλα με μια σημαντική αρπαγή θεσμικής εξουσίας. Ο διευθυντής πληροφορικής της Κεντρικής Τράπεζας της Λιβύης (CBL), που διαχειρίζεται τα τεράστια έσοδα από το πετρέλαιο, απήχθη έξω από το σπίτι του στις 18 Αυγούστου. Την επόμενη μέρα, ο ισχυρός κυβερνήτης του CBL, Σαντίκ αλ Καμπίρ, απολύθηκε από ένα από τα κυβερνητικά όργανα στην Τρίπολη. Η νομιμότητα της απόλυσης ήταν ασαφής, αλλά υπογράμμιζε την αποφασιστικότητα του Ντμπέιμπα να εκδιώξει τον πρώην σύμμαχό του. Ο Kαμπίρ και το ανώτερο τραπεζικό προσωπικό εγκατέλειψαν τη χώρα.

Γέφυρες και στα… ανατολικά

Ενώ τα κύρια ρήγματα στη Λιβύη αντιστοιχούν σε ένα χάσμα Ανατολής-Δύσης, η ουσία της σύγκρουσης είναι οικονομική. Η διαμάχη μεταξύ των δύο αρχών έχει περιγραφεί ως μάχη μεταξύ κοσμικότητας και λυσσασμένου ισλαμισμού ή μεταξύ του νέου κανταφισμού και της δημοκρατίας. Ωστόσο, η θεμελιώδης δυναμική είναι γύρω από τη σύλληψη της ελίτ. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των κυρίαρχων φυλών -που συνδέονται όλο και περισσότερο με τις οικογένειες Ντμπέιμπα και Χάφταρ- είναι για την πρόσβαση στους πόρους της χώρας, νόμιμους και μη.

Στην πραγματικότητα, η στρατιωτική συσσώρευση του Χάφταρ μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι ένα μέσο για την αύξηση της εμπλοκής του στις παρασκηνιακές συμφωνίες που χωρίζουν τους θεσμούς της Λιβύης μεταξύ των βασικών δυνάμεών της. Αυτή η πραγματικότητα αλλάζει την εξίσωση για την Τουρκία ή τουλάχιστον κάνει τον υπολογισμό διαφορετικό από το 2019. Ενώ ενσωματώνεται στον τομέα της ασφάλειας της δυτικής Λιβύης, η Τουρκία έχει σφυρηλατήσει ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς με την ανατολική Λιβύη.

Για παράδειγμα, τον Ιούλιο, η τουρκική εταιρία παραγωγής χάλυβα Tosyali ανακοίνωσε ότι θα κατασκευάσει το μεγαλύτερο εργοστάσιο παραγωγής σιδήρου και χάλυβα στον κόσμο, στη Βεγγάζη. Ο Φιντάν συναντήθηκε επίσης ανοιχτά με τον Μπελκατσέμ Χάφταρ, τρίτο γιο του πολέμαρχου, ο οποίος ηγείται του νεοϊδρυθέντος Ταμείου Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της Λιβύης. Πολλές από τις βασικές οντότητες και τα άτομα που γρασάρουν τους τροχούς της διεφθαρμένης αυτοκρατορίας της οικογένειας Χάφταρ, από το ξέπλυμα χρήματος μέχρι τον πρωτοεμφανιζόμενο χρηματιστή ενέργειας, γνωστό ως «BGN», έχουν έδρα ή ισχυρούς δεσμούς με την Κωνσταντινούπολη. Η Αίγυπτος, από την πλευρά της, άνοιξε ξανά την πρεσβεία της στην Τρίπολη το 2021.

Ειδήσεις σήμερα

Καιρός: Χιονόνερο σε όλη τη χώρα την Κυριακή – Σε ποιες περιοχές θα βρέξει; – Αλλαγή της θερμοκρασίας την Πρωτοχρονιά

Σεισμός 4,2 Ρίχτερ ανοιχτά στην Κάρπαθο

Περού: Κλείνουν 91 λιμάνια εξαιτίας φουσκοθαλασσιάς που πλήττει την χώρα το τελευταίο 24ωρο