Γράφει ο Δημήτρης Κατσάκος

Ο Όργουελ κάνοντας αναριθμητισμό της χρονολογίας που ζούσε προσπάθησε μέσω του «1984» να προβλέψει ή να προειδοποιήσει για το πως θα είναι οι κοινωνίες του μέλλοντος. Σε αυτό το τεύχος του ET Magazine στο EleftheroTypos.gr, 70 χρόνια μετά τη συγγραφή του έργου και 34 χρόνια μετά το 1984 θα προσπαθήσουμε να εισχωρήσουμε στην οργουελική και σκέψη και να διαπιστώσουμε αν τελικά ο συγγραφέας δικαιώθηκε στις προβλέψεις του.

Μόλις λίγα χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου ο Όργουελ εργαζόταν ως δημοσιογράφος, αλλά βρισκόταν και στη λίστα μισθοδοσίας της Ιντέλιτζενς Σέρβις, γράφει το «1984» και σηματοδοτεί μια νέα εποχή, αυτή του Ψυχρού Πολέμου.

Το «1984» που αποτελεί αναριθμητισμό της χρονολογίας που γράφει ο Όργουελ, δηλαδή το 1948, είναι μια κραυγή αγωνίας για το μέλλον του κόσμου. Μια κραυγή ενάντια στην απολυταρχία και τον ολοκληρωτισμό και ταυτόχρονα ένας ύμνος της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η Δύση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε προσδιορίσει τον εχθρό της, και αυτός ήταν η Σοβιετική Ένωση. Το «1984» περιγράφει μια κοινωνικοπολιτική δυστοπία, στον εφιαλτικό κόσμο της Ωκεανίας, υπό το βλέμμα του Γουίνστον Σμιθ, του πρωταγωνιστή. Στην δυστοπική Ωκεανία επικρατεί ένα ολοκληρωτικό καθεστώς που επιβάλλεται από τον «Μεγάλο Αδελφό», τον υπέρτατο ηγέτη που παρακολουθεί, καθοδηγεί και επιβλέπει τις κινήσεις όλων των πολιτών.

Άγνωστο αν ο Όργουελ ήθελε να παραπέμψει στη Σοβιετική Ένωση μέσα από το «1984» ή όχι, ωστόσο μια σειρά λεπτομερειών στο έργο συνδέει άρρητα την Ωκεανία με την ΕΣΣΔ.

Ο «Μεγάλος Αδελφός» έχει μουστάκι, γεγονός που παραπέμπει και στον Στάλιν και τον Χίτλερ και έτσι ο αναγνώστης μπορεί να κάνει τη σύνδεση και με τους δύο, ταυτίζοντάς τους ακόμα.
Τα βιβλία ιστορίας ξαναγράφονται και οι παλιοί ήρωες που ξέπεσαν στην κατάσταση του αντιφρονούντα διαγράφονται από κάθε εγχειρίδιο ή φωτογραφία κι αναφέρονται ως η πηγή κάθε κακού-αναποδιάς, χωρίς να υπάρχει κανένα άλλο ίχνος της προηγούμενης δράσης τους. Ο βασικός εχθρός του καθεστώτος λέγεται Γκολντστάιν, που παραπέμπει ευθέως στο Λεβ Νταβίντοβιτς Μπρονστάιν, που δεν είναι άλλος από τον Τρότσκι. Ενώ η χώρα κάνει συνεχείς ελιγμούς, συμμαχώντας πότε με τη μία και πότε με την άλλη μεγάλη αντίπαλη δύναμη. Εδώ ο Όργουελ αναφέρεται σαρκαστικά στην αγωνιώδη προπολεμική προσπάθεια της Σοβιετικής Ένωσης να σπάσει το τείχος της διεθνούς απομόνωσής της, καθυστερώντας τον πόλεμο.

Δικαιώθηκε ο Όργουελ;

Η αλήθεια είναι ότι το «1984» δικαιώθηκε εν μέρει. Τι εννοούμε με αυτό; Πράγματι το 1984 το σοσιαλιστικό στρατόπεδο υπήρχε ακόμη αλλά απείχε πολύ από το να ηγεμονεύσει τον πλανήτη, για την ακρίβεια έπνεε τα λοίσθια, βαδίζοντας προς τις ανατροπές του ‘89-’91. Συνεπώς ο Όργουελ έπεσε έξω στο ότι «κόκκινα» ολοκληρωτικά καθεστώτα θα κατακλύσουν τη γη στο μέλλον.

Αυτό που δικαιώνει όμως τον Όργουελ είναι οι σημερινές κοινωνίες του 2018, όπου σκάνδαλα υποκλοπών και παρακολουθήσεων ξεσπούν ολοένα και πιο συχνά, με πιο πρόσφατο το Cambridge Analytica, σχετικά με τη χρήση προσωπικών δεδομένων από το Facebook. Εξίσου χαρακτηριστική ήταν η υπόθεση Σνόουντεν που αποκάλυψε πως η αμερικανική Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας συγκέντρωνε προσωπικά δεδομένα των πολιτών.
Φαίνεται λοιπόν, πως ο Όργουελ δικαιώθηκε ως προς την τάση των κοινωνιών προς την απολυταρχία, την παρακολούθηση και τον έλεγχο, ωστόσο έπεσε έξω για την πολιτική προέλευση αυτής της κοινωνικής δυστοπίας που πιο πολύ μοιάζει να ενσαρκώνεται στην Αμερική του Τραμπ σήμερα.

Άσχετα από την ιδεολογική τοποθέτηση του καθενός, το «1984» είναι από τα σπουδαιότερα και διαχρονικότερα έργα του 20ου αιώνα τουλάχιστον, γι΄ αυτό και έχει τη δυνατότητα να αυτονομείται από τις προθέσεις του συγγραφέα του και να παραμένει μια κραυγή αγωνίας για τη δύναμη κάθε εξουσίας και για το ιδανικό της ανθρώπινης ελευθερίας.

Το «1984» γυρίστηκε σε ταινία το…1984(!) ενώ τραγούδι σχετικό με το μυθιστόρημα έγραψε το 1973 ο Ντέιβιντ Μπάουι.