Σήμερα θα δούμε πώς ο κορυφαίος μας συνθέτης, που σε όλη του την πορεία ήταν ο ίδιος ρυθμιστής της ζωής του, μετατράπηκε σε κομπάρσο ενός διπλωματικού-πολιτικού παρασκηνίου που παιζόταν επί ημέρες γι’ αυτόν χωρίς αυτόν, με την πιο απίστευτη κατάληξη: την απελευθέρωσή του με τη βοήθεια του δικτάτορα Παπαδόπουλου. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.

Ο Σρεμπέρ

Ολα ξεκινούν όταν ο φιλόδοξος Γάλλος γενικός γραμματέας του Ριζοσπαστικού Κόμματος και διευθυντής του περιοδικού «Paris Express», Ζαν Σερβάν Σρεμπέρ, σκέφτεται πώς να ανεβάσει τις «μετοχές» του στο ευρωπαϊκό πολιτικό προσκήνιο κάνοντας μια εντυπωσιακή ενέργεια. Να έρθει απρόβλεπτα στη χώρα μας και με «όπλα» τον αιφνιδιασμό και τις γνωριμίες του, να ζητήσει από τους δικτάτορες την απελευθέρωση του καθηγητή Σάκη Καράγιωργα ή του Ελληνογάλλου δημοσιογράφου Ζαν Σταράκη. Αλλωστε, εκείνες τις ημέρες ολοκληρώνεται η δίκη της αντιστασιακής οργάνωσης «Δημοκρατική Αμυνα» και στη διεθνή σκηνή υπάρχει η βεβαιότητα της καταδίκης σε θάνατο του πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου, Σάκη Καράγιωργα, που τραυματίζεται βαριά όταν σκάει στα χέρια του εκρηκτικός μηχανισμός που τοποθετεί για αντιστασιακή δράση.

Στην πραγματικότητα, ο Σρεμπέρ δεν γνωρίζει τίποτα για την Ελλάδα και στην πτήση του προς αυτή με ιδιωτικό αεροπλάνο, που του παραχωρεί ο φίλος του κατασκευαστής αεροπλάνων Ντασό, δίνει στον συνεργάτη του, ελληνομαθή γιατρό Ζεράτ Πιερά, ένα λευκό χαρτί λέγοντάς του: «Αυτά είναι όλα όσα ξέρω για την Ελλάδα».

Η ελληνική πραγματικότητα αποδεικνύεται αρκετά δύσκολη για τον φιλόδοξο Γάλλο. Φτάνοντας, αποτυγχάνει σε όλα: να απελευθερώσει τους δύο στόχους του, να συναντήσει τον Παπαδόπουλο, ενώ ακόμα και η γυναίκα του Σάκη Καράγιωργα αρνείται την πρόταση διαφυγής του συζύγου της στη Γαλλία, αρνούμενη να τον εγκαταλείψει. Παράλληλα, ολοκληρώνεται η δίκη της «Δημοκρατικής Αμυνας» χωρίς θανατική καταδίκη του Καράγιωργα, αφαιρώντας έτσι ένα επιχείρημα του Σρεμπέρ για άμεσο κίνδυνο της ζωής του καθηγητή.

Ο Ωνάσης

Λύση στο ερώτημα του Σρεμπέρ «Πώς θα επιστρέψω στη Γαλλία με άδεια χέρια;» δίνει ο Αριστοτέλης Ωνάσης, με τον οποίο, προφανώς, ο Γάλλος πολιτικός διατηρεί κάποιο σύνδεσμο. Ο πανέξυπνος Σμυρνιός, μη θέλοντας να χαλάσει τις ανθηρές επιχειρηματικές του σχέσεις με το δικτατορικό καθεστώς, αξιοποιεί το «δεξί του χέρι», καθηγητή Ιωάννη Γεωργάκη, για το κλείσιμο του ραντεβού με τον Παπαδόπουλο. Ο Γεωργάκης προτείνει στον Γάλλο να στρέψει τις προσπάθειές του προς την απελευθέρωση του εξαιρετικά δημοφιλούς στο εξωτερικό Μίκη Θεοδωράκη. Πράγματι, αυτή η πρόταση αλλάζει τα πάντα.

Ο Σρεμπέρ καλεί από την Αμερική τις δύο προσωπικές γραμματείς του Κένεντι, ώστε να πιέσει την αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας να βοηθήσει στο αίτημα, κάτι που τελικά γίνεται, ενώ το ίδιο κάνει και ο Αριστοτέλης Ωνάσης. Δεν γνωρίζουμε πόσο ασφυκτικές ή αποτελεσματικές είναι αυτές οι πιέσεις στον Παπαδόπουλο, αλλά είναι σίγουρο ότι ο δικτάτορας επιθυμεί να φτιάξει το δημοκρατικό του προφίλ στο εξωτερικό και η απελευθέρωση του Θεοδωράκη θα αποτελούσε μια εντυπωσιακή κίνηση προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ο Παπαδόπουλος

Στη συνάντηση Παπαδόπουλου-Σρεμπέρ, ο τελευταίος τον… παραμυθιάζει λέγοντάς του ότι η χειρονομία αυτή θα αλλάξει την εικόνα του δικτάτορα στον κόσμο, ενώ ο ίδιος θα βοηθούσε φέρνοντας στην Ελλάδα πολιτικές προσωπικότητες όπως ο Ούλοφ Πάλμε, που με την παρουσία τους θα νομιμοποιούσαν το καθεστώς. Λέγεται, μάλιστα, ότι ο Σρεμπέρ τού δίνει διαβεβαιώσεις περί μη αναμίξεως του Θεοδωράκη με την πολιτική στο εξωτερικό. Σε κάθε περίπτωση, πριν ακόμα ολοκληρωθεί η συνάντησή τους, ο Παπαδόπουλος πείθεται και δίνει τηλεφωνικές εντολές για άμεση απελευθέρωση του μεγάλου μας συνθέτη αρχικά και τη διαφυγή του στη Γαλλία στη συνέχεια.

Την ώρα που παίζεται αυτό το τρομερό παρασκήνιο, ο άμεσα ενδιαφερόμενος Μίκης δεν γνωρίζει τίποτα, ευρισκόμενος με βαριά φυματίωση από τις φυλακές Ωρωπού στον… νεκροθάλαμο του Νοσοκομείου «Σωτηρία», που έχει μετατραπεί σε κελί, σχεδιάζει μία ακόμα απεργία πείνας διεκδικώντας ανθρώπινες συνθήκες κράτησης και -η τύχη το φέρνει- διαβάζει το βιβλίο του Σρεμπέρ «Η αμερικανική πρόκληση»… Από τον μονότονο μικρόκοσμο της φυλακής, ξαφνικά, όλα αρχίζουν να τρέχουν γρήγορα.

Χωρίς ο Θεοδωράκης να συνειδητοποιεί τι συμβαίνει, ο Σρεμπέρ τον παραλαμβάνει από τη φυλακή με μία λιμουζίνα, που έχει μέσα τη γυναίκα του, Μυρτώ. Μόλις φτάνουν στο αεροδρόμιο του Ελληνικού βλέπει να τον περιμένει μία άλλη λιμουζίνα, αυτήν τη φορά του Ωνάση, μαζί με ένα αυτοκίνητο της ΕΣΑ. Ο Σρεμπέρ δέχεται τηλεφώνημα από τον Παπαδόπουλο, που ενδιαφέρεται να μάθει αν η αναχώρηση του κ. Θεοδωράκη εξελίσσεται κανονικά, ενώ μέσα στο αεροπλάνο τον συνοδεύουν οι δύο προσωπικοί γραμματείς του Κένεντι. Οπως είναι κατανοητό, ο Μίκης Θεοδωράκης βρίσκεται σε απόλυτη σύγχυση και συνειδητοποιεί τι έγινε μόνο όταν το αεροπλάνο φτάνει στο Παρίσι.

Ο Τύπος της εποχής

Ας δούμε τι γράφουν οι εφημερίδες της εποχής για την υποδοχή του απελευθερωμένου Θεοδωράκη στη Γαλλία: «Εις το αεροδρόμιον της γαλλικής πρωτευούσης όπου έβρεχε, ανέμενον τον Θεοδωράκη διακόσιοι, περίπου, δημοσιογράφοι και άλλοι διακόσιοι, περίπου, Ελληνες. Εφαίνετο χαρούμενος και ησπάσθη την Ελληνίδα ηθοποιόν Μελίναν Μερκούρην, η οποία τον ηναγκαλίσθη με δάκρυα εις το πρόσωπον». Η σύζυγός του, Μυρτώ, δεν μπορεί να κρύψει τη χαρά της για τις εξελίξεις: «Δεν έχω συνέλθει ακόμα από τη χαρά μου. Ηταν τόσο ευχάριστο και τόσο ξαφνικό. Δεν είχα καμία ένδειξη ή πληροφορία. Μ’ όλο που είμαι ζαλισμένη απ’ τη χαρά μου, του συνέστησα να πάει κατ’ ευθείαν στο νοσοκομείο να κοιταχτεί».

Ο Μίκης Θεοδωράκης συνεχίζει πλέον το πολιτικό και καλλιτεχνικό του έργο στο εξωτερικό, αλλά η αιφνίδια και απρόβλεπτη απελευθέρωσή του δημιουργεί πολλά προβλήματα σε Ελλάδα και εξωτερικό. Αρχικά στον ίδιο τον Παπαδόπουλο, στον οποίο οι «σκληροί» της χούντας διαμαρτύρονται για τη βιαστική απόφασή του, καθώς και για την παντελή έλλειψη ενημέρωσής τους για το ζήτημα. Σύμφωνα με τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, εκνευρισμός υπάρχει και στη γαλλική κυβέρνηση: «…Γιατί ο Σρεμπέρ καρπώθηκε όλη τη δόξα για την απελευθέρωση του Θεοδωράκη, που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται και στις κινήσεις και τις παρεμβάσεις της γαλλικής πρεσβείας στην Αθήνα». Αντίστοιχη δυσαρέσκεια υπάρχει στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα υπό τον Χένρι Τάσκα, που ήθελε να καρπωθεί η ίδια τα διπλωματικά οφέλη μιας αντίστοιχης σχεδιαζόμενης πρωτοβουλίας.

Ενδεικτικό των «αναταράξεων» που δημιουργεί στη δικτατορία η απελευθέρωση Θεοδωράκη είναι πως όταν ελάχιστες ημέρες ύστερα από αυτήν, όταν ο αναθαρρημένος Σρεμπέρ επιστρέφει στην Αθήνα, ώστε να ζητήσει αυτήν τη φορά την απελευθέρωση του Καράγιωργα, ο Παπαδόπουλος αρνείται να τον συναντήσει λέγοντας: «Η κωμωδία έληξε»…