Γράφει η Αικατερίνη Σταμούλη*

Οι επιδράσεις του εν λόγω φαινόμενου είναι εμφανείς τόσο στο πολιτικό όσο και στο θεσμικό πλαίσιο μίας χώρας, ενώ παράλληλα ο αντίκτυπος αυτού ενδέχεται να αποτελέσει, ενίοτε, και πλήγμα στα θεμέλια του ίδιου του κοινωνικού συστήματος . Οι γενεσιουργές πηγές των λεγόμενων fake news, προέρχονται και έλκονται ταυτόχρονα από την εξέλιξη της τεχνολογίας ενώ συνάμα από την εξέλιξη αλλά και την στασιμότητα της ίδιας της κοινωνίας. Η αλληγορία που προκύπτει μέσα από την έρευνα της αιτιώδης θεωρητικής υπόθεσης των ψευδών ειδήσεων, έγκειται στο γεγονός πως οι παράγοντες που κινητροδοτούν τούτο το φαινόμενο, είναι οι ίδιοι που επιβαρύνονται και τον μεγαλύτερο αντίκτυπο αυτού.

Προσεγγίζοντας την τεχνολογική αιτιοκρατία που έλκει το φαινόμενο, το κύριο παράγων αίτιο που εντοπίζεται είναι η εμφάνιση των νέων μέσων μαζικής επικοινωνίας και ειδικότερα αυτή των social media. Ο ανταγωνισμός που έχει δημιουργηθεί εξαιτίας της πληθώρας των ΜΜΕ που είναι πλέον διαθέσιμα στους πολίτες, έχει δρομολογήσει τους ιδιοκτήτες των δημοσιογραφικών μέσων σε έναν αγώνα ταχύτητας προκειμένου να εξασφαλίσουν την παρθενική αναπαραγωγή της είδησης, με αποτέλεσμα, ενίοτε να καταφεύγουν σε αναπαραγωγή ειδήσεων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία, αποδεδειγμένα, δεν ενδείκνυνται προς επαλήθευση και ορθή τεκμηρίωση αυτών. Ενώ, ειδικότερα στις περιπτώσεις που η πολιτική γραμμή του μέσου είναι συμβατή με το περιεχόμενο της είδησης, η τεκμηρίωση και η επαλήθευση τείνουν να απουσιάζουν πλήρως.

Στην ίδια λογική και με κοινές συνέπειες, η ανάπτυξη της τεχνολογίας άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο η γνώση και η πληροφορία φθάνει στο κοινό, και συνυπολογίζοντας την αφθονία που διέπει το διαδίκτυο, αναπροσάρμοσε τις κοινωνικές σχέσεις, συσπείρωσε τους ομοϊδεάτες, στερώντας την πολυφωνία μέσα στους κόλπους των ιστότοπων, με συνέπεια η τεκμηρίωση να έγκειται στην ομοφωνία της ομάδας, και ως εκ τούτου να κάνουν την εμφάνισή τους φαινόμενα διαρροής ψευδών ειδήσεων, διαστρέβλωσης απόψεων και φανατισμού. Ταυτόχρονα, η δυνατότητα ανάρτησης ειδήσεων και απόψεων που παρέχει το διαδίκτυο στον κάθε χρήστη αποτελεί σημαντικό αίτιο παραγωγής ψευδών ειδήσεων.

Στον ίδιο παρονομαστή, οι συνομιλίες σε πραγματικό χρόνο που δύναται να λάβουν χώρα μέσα στα social media, αποτελούν παράγων αίτιο της άμεσης και γοργής διασποράς ειδήσεων σε εκτεταμένο κοινό, με συνέπεια τον αρνητικό αντίκτυπο τόσο σε κοινωνικό όσο και σε επιχειρηματικό επίπεδο.

Στα κοινωνιοκρατικά αίτια των ψευδών ειδήσεων, οι κινητήριοι παράγοντες τοποθετούνται μέσα στα πλαίσια και τα χαρακτηριστικά του κοινωνικού ιστού. Η κουλτούρα του λαού που έχει μία γενικότερη απαξιωτική στάση απέναντι στα ΜΜΕ, αποτελεί γενεσιουργό αίτιο της έλλειψης οικονομικής στήριξης στα τελευταία. Συνέπεια τούτου, εντεινόμενου από την καπιταλιστική εποχή που διανύουμε με το οικονομικό κέρδος να αποτελεί πρωτεύων παράγοντα επιβίωσης, την χαμηλή ποιότητα ενημέρωσης από πλευράς των ΜΜΕ και με τελικό αποτέλεσμα την αναπόφευκτη παραγωγή ψευδών ειδήσεων.

Επιπλέον, παραγωγικό αίτιο της παραγωγής μη αληθινών ειδήσεων, αποτελεί το πολιτικό σύστημα, το οποίο προκειμένου να εξυπηρετήσει τα οφέλη του, καθοδηγεί την ειδησεογραφία και την οδηγεί εκάστοτε σε αναπαραγωγή ψευδών ειδήσεων, γεγονός που επιτρέπεται και εντείνεται από τα μέσα λόγω του αθέμιτου ανταγωνισμού που κυριαρχεί στην αγορά της δημοσιογραφίας. Αποτέλεσμα αυτής της σχέσης αποτελεί η διαστρέβλωση των πεποιθήσεων και η δημιουργία ψευδαισθήσεων στην κοινή γνώμη. Επισημαίνοντας την επιρροή των πολιτικών συνθηκών στην διαμόρφωση της ειδησεογραφίας, ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η επικοινωνιακή πολιτική των θεσμικών προσώπων που προσαρμόζεται και αναπαράγεται στη συνέχεια από τα ΜΜΕ, βάσει των κοινωνικών προτύπων και στερεότυπων ούτως ώστε να απολαμβάνουν την απαραίτητα κοινωνική επιβεβαίωση και αποδοχή.

Ο έλεγχος των ΜΜΕ από το σύνολο του θεσμικού πλαισίου, που παρατηρείται, σε συνάρτηση τόσο με την έντονη καθημερινή παρουσία των ΜΜΕ στη ζωή των πολιτών, όσο και με την έλλειψη τεκμηρίωσης από τη πλευρά των αναγνωστών, δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την διασπορά ψευδών ειδήσεων. Επιπλέον, η οικονομική εμπορευματοποίηση των μέσων μαζικής επικοινωνίας, εκμεταλλευόμενη την εξέλιξη και τις νέες δυνατότητες της τεχνολογίας, παρουσιάζεται ως έναν σημαντικό παράγοντα που κατευθύνει τα μέσα σε μετάδοση ασυνήθιστων ιστοριών προκειμένου να εξασφαλίσουν την αρχική επιδίωξη του κέρδους, και συνεπάγεται με τη σειρά του τη δημιουργία αρνητικών αντίκτυπων στην ίδια την κοινωνία. Επιπροσθέτως, υπό το ίδιο παραγωγικό αίτιο πηγάζουν και οι μορφές της λεγόμενης «κίτρινης δημοσιογραφίας», παράγωγο και συνάμα συνώνυμο των ψευδών ειδήσεων που ως επί το πλείστον, βρίσκουν απήχηση στο αναγνωστικό κοινό, δεδομένου ότι απευθύνονται σε μία νέα γενιά που έχει εθιστεί στην χαλαρή τεκμηρίωση.

Το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων είναι ένα γέννημα της νέας καπιταλιστικής εποχής. Η επίτευξη κέρδους, είναι τούτη που υπερισχύει στους κόλπους της δημοσιογραφίας και που κινητροδοτεί το ύφος και το περιεχόμενό της. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει δώσει νέες δυνατότητες και εκφάνσεις στη δημοσιογραφία μέσω των νέων μέσων, δεδομένου ότι αφενός έχει δώσει φωνή και ανώνυμο βήμα σε οποιονδήποτε, αφετέρου έχει δημιουργήσει τάσεις συσπείρωσης, φανατισμού και απομόνωσης με συνέπεια την αναπαραγωγή των κατεστημένων, ανά ομάδα, ιδεών και απόψεων.

Το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων που δείχνει να κατακλύζει τις παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες πηγάζει από την ίδια την κοινωνία και επιστρέφει στη συνέχεια και πάλι σε αυτήν ως αντίκτυπος. Το κέρδος συνδέεται άμεσα με το κόστος, το κόστος που έχει η στέρηση της αλήθειας στους κόλπους της κοινωνίας.

*Η  Αικατερίνη Σταμούλη είναι Οικονομολόγος ΑΠΘ

[dynamic-sidebar id=”post-area-diabaste”]