Από αύριο Σάββατο το ΕΜΣΤ ανοίγει στο κοινό, την πρώτη έκθεση «Θόδωρος, Γλύπτης: Αναδρομική» αφιερωμένη στην δημιουργική πορεία του διεθνώς αναγνωρισμένου γλύπτη, αξιοποιώντας σχεδόν το σύνολο των έργων και του πλούσιου αρχειακού υλικού που άφησε πίσω του μετά τον θάνατό του, το 2018. Η έκθεση σε επιμέλεια του Σταμάτη Σχιζάκη επιχειρεί- όπως σημειώθηκε σήμερα κατά την ξενάγηση-  να αναδείξει τη βαθιά και προφητική σκέψη του Θόδωρου, τις σημαντικότερες στιγμές του έργου του αλλά και την συνολική πορεία ενός σύγχρονου δημιουργού.

Όπως σημείωσε η Καλλιτεχνική Διευθύντρια Κατερίνα Γρέγου η έκθεση εντάσσεται στο πρόγραμμα παρουσιάσεων της Συλλογής του ΕΜΣΤ στον 2o όροφο του Μουσείου και αποτελεί την πρώτη μεγάλη παρουσίαση προσέγγισης του έργου του Θόδωρου μέσα από έντεκα ενότητες. Mαζί με τα έργα του Θόδωρου παρουσιάζονται και πέντε έργα άλλων καλλιτεχνών -Νίκος Αρβανίτης, Πάκυ Βλασσοπούλου, Ίρις και Λήδα Λυκουριώτη (Αρχιτέκτονες της Φάλαινας), Κώστας Μπασάνος, Γιάννης Παπαδόπουλος– που έχουν συνδιαλλαγεί κριτικά με το έργο του Θόδωρου ή με αντίστοιχους διαχρονικούς προβληματισμούς. Την έκθεση θα εγκαινιάσει η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη το Σάββατο 8 Φεβρουαρίου το απόγευμα.

11 σταθμοί στο έργο του Θόδωρου

Οι ενότητες συγκροτούν μια ενιαία πορεία μέσα από διαφορετικά σκηνικά και ατμόσφαιρες συναθροίζοντας και αντιπαραθέτοντας έργα από διαφορετικές περιόδους. 
Η σκηνογραφία της έκθεσης έχει υλοποιηθεί από τον αρχιτέκτονα και σκηνογράφο Γιάννη Αρβανίτη.
 
ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΕΡΓΟ ΓΛΥΠΤΙΚΗΣ

Ο γλύπτης Θόδωρος ζει και εργάζεται στο Παρίσι ήδη μια δεκαετία, πριν υποχρεωθεί να επιστρέψει στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Το δικτατορικό καθεστώς ζήτησε τότε από όλους τους αποδέκτες Κρατικών Υποτροφιών που διέμεναν στο εξωτερικό να εγκατασταθούν στην Ελλάδα ή, διαφορετικά, να επιστρέψουν τα χρήματα της υποτροφίας. Η εμπειρία της εκρηκτικής ατμόσφαιρας του Παρισιού πριν τον Μάιο του 1968 σε συνδυασμό με την εμπειρία της ζωής στην Ελλάδα της δικτατορίας επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την καλλιτεχνική του σκέψη. Αντιλαμβανόμενος ότι η γλυπτική τέχνη δεν μπορεί να παραμείνει το ίδιο αποτελεσματική εάν δεν προσαρμοστεί στις νέες κοινωνικές και τεχνολογικές συνθήκες, ο Θόδωρος εισάγει τον προφορικό και γραπτό λόγο στο έργο του, αλλάζοντας εμφανώς την καλλιτεχνική του πρακτική που έως τότε περιοριζόταν σε παραδοσιακά γλυπτικά μέσα. Ονομάζει την αλλαγή αυτή «τομή» ενώ αρχίζει να υπογράφει ως «Θόδωρος, γλύπτης». Το σκεπτικό πίσω από αυτές τις αποφάσεις αναλύεται στο κείμενο Αντί για έργο γλυπτικής, το οποίο παρουσιάζεται το 1972 στην Αίθουσα Τέχνης Δεσμός με τη μορφή γλυπτικής εγκατάστασης. Εφόσον τελικά, σύμφωνα με τον Θόδωρο, η γλυπτική είναι μόνο ένα πρόσχημα και στόχος η επικοινωνία, ένα κείμενο μπορεί ταυτόχρονα να λειτουργεί και ως γλυπτικό έργο τέχνης.

ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΤΕΣΤ

Ξεχωριστή θέση στο έργο του Θόδωρου έχει η σειρά έργων Χειρισμοί, που πραγματοποιεί την περίοδο 1973-1982. Με τα έργα αυτά ο Θόδωρος θα διερευνήσει τη σχέση της γλυπτικής με άλλες καλλιτεχνικές πρακτικές καθώς επίσης και με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Ο τίτλος της σειράς αναφέρεται στην πρόθεση πρόκλησης σωματικής και διανοητικής αντίδρασης στο κοινό, μέσα από γλυπτικά ερεθίσματα, όπως, για παράδειγμα, η μορφή του κάθε αντικειμένου. Δίσκοι βινυλίου, κατάλογοι, κείμενα τοίχου αλλά και γλυπτικά έργα και εγκαταστάσεις στο χώρο καθορίζουν σε έναν βαθμό τις κινήσεις του θεατή. Λίγα χρόνια πριν από τα έργα της σειράς Χειρισμοί, είχαν προηγηθεί τα Τεστ, που παρουσιάστηκαν στην έκθεση Γλυπτική 73 = Αφή + Λίγη γεύση στην Αίθουσα τέχνης Δεσμός. Σε συνέχεια στοχασμών που είχαν αναλυθεί στο Αντί για έργο γλυπτικής, ο Θόδωρος επιδεικνύει μια σειρά ασκήσεων γλυπτικής γλώσσας όπου ο γλύπτης επιχειρεί να επικοινωνήσει με το κοινό του μέσω διαφόρων αισθήσεων και ερεθισμάτων: αφή, γεύση, βάρος, υφή, θερμοκρασία κ.ά.

ΜΑΤΡΑΚ-ΦΑΛΛΟΣ

Με αφορμή τη δολοφονία του διαδηλωτή φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα από την αστυνομία το 1965, ο Θόδωρος πραγματοποίησε και παρουσίασε Το Ξυπνητήρι του Μεσονυκτίου το ίδιο έτος. Το έργο αυτό ήταν το πρώτο του γλυπτό, ανοιχτό σε συμμετοχικές χειρονομίες από το κοινό, καθώς περιλάμβανε ένα γκλομπ, ένθετο στο μαρμάρινο βάθρο, το οποίο κάποιος μπορούσε να χειριστεί χτυπώντας το μεταλλικό μέρος του γλυπτού για να παράξει ήχο. Το γκλομπ, το εργαλείο που επιτρέπει στον θεατή μια αμφίσημη χειρονομία, βίας ή δημιουργίας, αργότερα θα εξελιχθεί στο σύμβολο της Ματράκ-Φαλλός.

Το σύμβολο αυτό συνδυάζει το γκλομπ του αστυνομικού, το σφυρί του γλύπτη και τον φαλλό – ο Θόδωρος το χρησιμοποιούσε για να επισημάνει το σύμπλεγμα εξουσιών που επηρέαζαν την καλλιτεχνική δημιουργία παρέχοντας παράλληλα και ένα εργαλείο για υποθετική ή πρακτική χρήση σε γλυπτικές εγκαταστάσεις του. Καθώς απέδωσε στο σύμβολο αυτό και ανθρωπομορφικά στοιχεία, το χρησιμοποίησε επίσης για να απεικονίσει και να διακωμωδήσει καλλιτεχνικές και εξουσιαστικές συμπεριφορές. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα από τη σειρά Παραλλαγές για ένα μνημείο στον γνωστό…, που ξεκινάει το 1970, κατά τη διάρκεια της χούντας των συνταγματαρχών, με αναφορά στους επώνυμους στρατιωτικούς βασανιστές.

Με κάθε παραλλαγή να παραπέμπει σε διαφορετικό βασανιστήριο, ο Θόδωρος πραγματοποιεί μια σειρά αντι-μνημείων στη στρατιωτική βία, σε αντιδιαστολή με τις ηρωικές απεικονίσεις των άγνωστων στρατιωτών. Για την εγκατάσταση Αντι-κόσμημα, ο Θόδωρος δημιούργησε χρηστικές και διακοσμητικές εκδοχές της Ματράκ-Φαλλός. Στη σειρά φωτογραφιών που αποτελούν μέρος του έργου, παρουσιάζει το σύμβολο αυτό σε χρήση από εκπροσώπους διαφορετικής μορφής εξουσίας – θρησκευτική, στρατιωτική κ.ά.

ΑΠΟ ΤΗ ΧΕΙΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΝ ΧΕΙΡΙΣΜΟ

Η ρομαντική, αφηρημένη και απροσδιόριστη έννοια της καλλιτεχνικής χειρονομίας, που κυριαρχεί στη μεταπολεμική τέχνη, αναφέρεται στην καλλιτεχνική πρόθεση και την αποσπασματική υλοποίηση τόσο στη ζωγραφική και τη γλυπτική όσο και στις πρωτοεμφανιζόμενες εννοιολογικές τάσεις. Ο Θόδωρος διαφοροποιείται ριζικά από μια τέτοια πρακτική καθώς κεντρική θέση στο έργο του έχει η χειρωναξία. Τα υλικά του γλύπτη, όπως ο πηλός και το μέταλλο, αποτυπώνουν ενέργειες των χεριών και του σώματος σε ένα υλικό με προοπτικές αιωνιότητας. Ακόμα και η περφόρμανς θεωρητικοποιείται ως μια μορφοποίηση της ενέργειας σε υλικό, όπως συμβαίνει το 1976 στο Αντι- Θεαματικό Θέατρο: Δυο γλυπτικά μονόπρακτα – Ελεγεία του Homo Faber, για το οποίο ο καλλιτέχνης σφράγισε τα παράγωγα δύο δράσεων μέσα σε μεταλλικούς κύβους. Το χέρι, η εξάσκησή του, τα εργαλεία της χειρωνακτικής εργασίας καθώς και η γνώση των υλικών, συντελούν στη δημιουργία μορφών που μεταδίδουν πολυσύνθετες πληροφορίες.

Ο ΗΧΟΣ ΤΗΣ ΓΛΥΠΤΙΚΗΣ

Ο καλλιτεχνικός λόγος ορίστηκε από τον ίδιο τον Θόδωρο σαν πρωταρχικό στοιχείο του ώριμου έργου του. Κατά τη δεκαετία του 1970, ο Θόδωρος εμπλούτισε τη γλυπτική πρακτική του, ενσωματώνοντας στα έργα του κείμενα, ηχογραφημένα ή ακόμα και άμεσο ζωντανό λόγο. Παράδειγμα το έργο Χειρισμός Ι, για έναν θεατή μόνο όπου το έργο έχει τη μορφή δίσκου βινυλίου και ηχητικό περιεχόμενο την ίδια τη γλυπτική αιτιολόγησή του: «μια φωνή που μπορείς να αγγίξεις». Με τα δύο ηχητικά κομμάτια του Χειρισμός ΙΙΙ προεκτείνει τις σκέψεις του, κάνοντας αναφορές τόσο σε αρχαίες εγχάρακτες επιγραφές όσο και στην ποπ κουλτούρα. Για τον Θόδωρο, η ενσώματη και έλλογη συμμετοχή του καλλιτέχνη δεν αποτελούσε μια ειδολογική διαφοροποίηση –τη μετατροπή του έργου σε περφόρμανς–, αλλά προέκταση της γλυπτικής του πράξης.

ΜΕΤΑΙΧΜΙΑ – ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ

Ήδη από το πρώιμο του έργο, όπως στη σειρά γλυπτών Δελφικά, 1963-1967, ο Θόδωρος διερευνά την έννοια της ισορροπίας αξιοποιώντας τους νόμους της φυσικής σε μετέωρα γλυπτά ή σε γλυπτά με συνδεδεμένα κινητά μέρη. Σταδιακά η έρευνα αυτή εξελίσσεται, εστιάζοντας στην ισορροπία εύθραυστων και άθραυστων υλικών, καθώς και στις εναλλαγές των διαστάσεων.

Γεωμετρικές συνθέσεις παραπέμπουν σε μια υπαρξιακή και μεταφυσική αναζήτηση, πραγματευόμενες τον χώρο και τον χρόνο της γλυπτικής πράξης. Με την εγκατάσταση ΑΤΟΠΟΝ, 1997, όπως και με άλλα έργα της ίδιας σειράς, ο Θόδωρος αναφέρεται σε αυτή την επισφαλή συνθήκη – την ισορροπία μεταξύ εύθραυστου και άθραυστου, φθαρτού και αιώνιου.

ΙΧΝΗ ΑΦΗΣ 

Ο Θόδωρος υποστήριζε μέσα από το έργο του και τον λόγο του ότι ο καλλιτέχνης έπρεπε να διεκδικήσει τη θέση του στη δημόσια σφαίρα, όπως αυτή διαμορφωνόταν από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης. Ακολουθώντας τον δρόμο που άνοιξε με τη σειρά Χειρισμοί, η δραστηριότητα του Θόδωρου στην τηλεόραση, τον Τύπο και το ραδιόφωνο ήταν προέκταση της γλυπτικής του πρακτικής, εγγράφοντας τον λόγο του καλλιτέχνη στα –έστω και εφήμερα– μέσα επικοινωνίας. Στο δωμάτιο αυτό παρουσιάζεται η πλούσια δράση του Θόδωρου ως δημόσιου προσώπου, όπως αποτυπώνεται στο οπτικο- ακουστικό και έντυπο αρχείο του.

ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ – ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ

Για τον Θόδωρο, η γλυπτική –η τέχνη γενικότερα– έχει μια κοινωνική λειτουργία. Με τον λόγο και το έργο του έθιξε συστηματικά τους τρόπους με τους οποίους η λειτουργία αυτή διαπλέκεται με τη δραστηριότητα των πολιτιστικών ιδρυμάτων και την αγορά της τέχνης. Η θεσμική κριτική του Θόδωρου διαφέρει από αντίστοιχες πρακτικές άλλων καλλιτεχνών που έχουν καταγραφεί και μελετηθεί από την ιστορία της τέχνης, καθώς ο ίδιος δεν απέρριπτε ούτε υπονόμευε κάποιο καλλιτεχνικό κατεστημένο – άλλωστε μέχρι πρόσφατα στην Ελλάδα δεν λειτουργούσαν οργανισμοί εξειδικευμένοι στην σύγχρονη τέχνη και η αγορά δεν ήταν υπολογίσιμη. Οι παρεμβάσεις του, αντιθέτως, στόχευαν στην ανάδειξη προβληματισμών, την υπόδειξη ορίων ακόμη και στον οραματισμό μιας λειτουργικής δομής. Ανέδειξε το μουσείο ως μηχανισμό συντήρησης, δημιουργώντας έργα μέσα από τη φθορά των υλικών –αξιοποιώντας στοιχεία όπως τα χτυπήματα και η σκουριά–, και ανέδειξε τα όρια της ιδιοκτησίας, ενσωματώνοντας στα έργα του μηνύματα προς τον αγοραστή, που για να διαβαστούν θα έπρεπε να καταστραφεί το έργο. Για παράδειγμα, στην εγκατάσταση Χειρισμός ΧΙΙΙ, Χειρισμός της μυϊκής δύναμης/ ενέργειας του θεατή/αγοραστή της τέχνης, καλούσε τον αγοραστή να χτυπήσει ένα κράνος με μια Ματράκ-Φαλλό, ολοκληρώνοντας έτσι το έργο μέσα από μια κίνηση καταστροφής.

ΤΗΛΕ-ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ

Ο Τηλε-χειρισμός είναι ένα μοναδικό έργο στην πορεία του Θόδωρου, το οποίο δεν μπορεί εύκολα να κατηγοριοποιηθεί. Πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Γιώργο Εμιρζά και πρόκειται για ένα φιλμ προορισμένο για τηλεοπτική μετάδοση. Το φιλμ περιλαμβάνει πλάνα από πραγματοποιημένες περφόρμανς αλλά και δράσεις, στις οποίες ο Θόδωρος απευθύνεται άμεσα στους τηλεθεατές και επαναλήφθηκαν ειδικά για την κάμερα. Παρουσιάζει το πρώιμο γλυπτικό έργο του σε κίνηση, δείχνει τα χέρια του γλύπτη να εργάζονται, ενώ η αφήγηση εξηγεί σε βάθος τις απόψεις του καλλιτέχνη για τη γλυπτική και τη μαζική επικοινωνία. Μέσα από αναφορές σε αισθήσεις που δεν μπορούν να μεταδοθούν από την τηλεόραση, όπως η γεύση και η αφή, αναδεικνύονται τα όρια του τηλεοπτικού μέσου: «Η πληροφορία που φέρουν τα έργα που παρουσιάζονται εδώ δεν είναι δυνατόν να μεταδοθεί μέσω φωτογραφίας ή γλώσσας – τηλεοπτική πληροφορία. […] Αυτή η αντίφαση είναι επίσης απόδειξη της αδυναμίας επιβίωσης της τέχνης εκτός των μαζικών μέσων ενημέρωσης.»

ΑΝΤΙΘΕΑΜΑ

Σαν σχόλιο στην αναδυόμενη τηλεοπτική κουλτούρα μονόδρομης επικοινωνίας, ο Θόδωρος αντιπαραθέτει τις γλυπτικές του οθόνες που εμφανίζονται την ίδια περίοδο με τα έργα της σειράς Χειρισμοί. Σε αντίθεση με την οθόνη της τηλεόρασης, που προβάλει δισδιάστατα θεάματα και συγκεκριμένες απόψεις, οι οθόνες του Θόδωρου έχουν γλυπτική υπόσταση, περιλαμβάνουν αρώματα, γίνεται να ενεργοποιηθούν ή να διαμορφωθούν από τον θεατή και προβάλουν ανοιχτά ερωτήματα. Μεταξύ αυτών των έργων θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και το ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΧXX – Ατομικό γλυπτικό-μουσικό θέαμα, 1980-1982, μια γλυπτική εγκατάσταση η οποία ενεργοποιήθηκε από τον καλλιτέχνη για να βιντεοσκοπηθεί. Η εγκατάσταση – περφόρμανς αυτή είναι από τα τελευταία έργα στη σειρά Χειρισμοί, και ο Θόδωρος το ξεχώρισε σαν ένα έργο που αποτυπώνει την ουσία αυτής της εμβληματικής σειράς: το γλυπτικό έργο καταστρέφεται για τις ανάγκες του θεάματος, ενώ παράλληλα επανέρχεται μεταμορφωμένο από τα σύγχρονα μέσα.

Ο ΚΗΠΟΣ

Ο Θόδωρος καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του πορείας έδινε έμφαση στη δημόσια γλυπτική και θεωρούσε ότι όλα του τα γλυπτά ήταν για τον δημόσιο χώρο. Αντιμαχόμενος τη συρρίκνωση του δημόσιου και ελεύθερου χώρου, προσπάθησε να διαμορφώσει το θεσμικό πεδίο, ώστε να αναπτυχθεί η αμφίδρομη επικοινωνία καλλιτέχνη-κοινού μέσα στα μουσεία, τις γκαλερί και τους άλλους χώρους τέχνης. Μετά το διάστημα 1967-1968, ο Θόδωρος προσέθεσε λόγο και κείμενο στα έργα του, σε μια προσπάθεια επικοινωνίας με ένα ευρύ κοινό, πέρα από την ελίτ των ειδικών της τέχνης και των συλλεκτών. Παράλληλα, επαναπροσέγγισε την παρουσίαση των παλαιότερων έργων του, ενεργοποιώντας τα κάθε φορά διαφορετικά, σε σχέση με τα νεότερα έργα του αλλά και τον εκάστοτε χώρο έκθεσης.

Για την έκθεση Θόδωρος, Γλύπτης – Αντί αναδρομικής διαμορφώθηκε ένας χώρος σαν κήπος, ειδικά για την παρουσίαση γλυπτών από τις παλαιότερες σειρές έργων του Θόδωρου –Γλυπτική για τη συμμετοχή του κοινού, Πύλες, Πήγασοι–, για την παρουσίαση σχεδίων από τα σπουδαστικά του χρόνια αλλά και για τη μακέτα του μεταγενέστερου και γνωστότερου πλέον έργου του για δημόσιο χώρο, το Ωρολόγιο του Μετρό, που βρίσκεται εγκατεστημένο στον σταθμό του Μετρό της Πλατείας Συντάγματος. Ένας τεχνητός κήπος ταιριάζει με τη λειτουργία των θεσμών που οραματιζόταν ο γλύπτης: μια προσπάθεια προσαρμογής σε κάθε ανάγκη του καλλιτεχνικού έργου, έστω και χωρίς επιτυχία.

ΘΟΔΩΡΟΣ, ΓΛΥΠΤΗΣ
ΑΝΤΙ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗΣ

Στο πλαίσιο παρουσιάσεων της Συλλογής ΕΜΣΤ

8 Φεβρουαρίου 2025 – 8 Φεβρουαρίου 2026
2ος Όροφος

Εγκαίνια: Σάββατο 8 Φεβρουαρίου στις 18:30

Την έκθεση θα εγκαινιάσει η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.

Η μουσική επιμέλεια της βραδιάς έχει την υπογραφή του Γιάννη Πετρίδη και είναι εμπνευσμένη από την προσωπική συλλογή βινυλίων του Θόδωρου.

Οι DJs Δημήτρης Ζουγρής και Τάσος Στεργίου θα παίξουν κομμάτια από τις δεκαετίες ’60 και ’70.

Στα εγκαίνια η είσοδος στο Μουσείο είναι δωρεάν.

Μέρες & Ώρες Λειτουργίας ΕΜΣΤ:
Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο & Κυριακή: 11.00 – 19:00
Πέμπτη:11.00 – 22.00

Εισιτήρια:
Γενική είσοδος: 8 ευρώ
Μειωμένο: 4 ευρώ
Ηλεκτρονική κράτηση εισιτηρίων: emst.gr