Πώς η στοχαστική μουσική του Ιάννη Ξενάκη επηρεάστηκε από τη μαθηματική οπτική;

Πώς τα βιώματα του πολυσχιδούς συνθέτη και αρχιτέκτονα στην Ελλάδα επηρέασαν τόσο τη μουσική του δημιουργία όσο και την κόρη του, τη Γαλλίδα συγγραφέα Μάχη Ξενάκη; Αναζητούσε, άραγε, την Ελλάδα, που τον καταδίκασε ερήμην του σε θάνατο;

Ποιοι Ελληνες καθόρισαν την πορεία του Ιάννη Ξενάκη μετά το 1974, χρονιά που επέστρεψε στη χώρα;

Τις απαντήσεις υπόσχονται να δώσουν οι δύο εκθέσεις του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στις οποίες ο «Ε.Τ.» της Κυριακής ξεναγήθηκε την προηγούμενη Τετάρτη.

Η εκδήλωση έγινε παρουσία της Μάχης Ξενάκη, η οποία μας μετέφερε αυθόρμητα στο πολυδαίδαλο σύμπαν της ζωής τους… «Ξέρω μία μόνο λέξη στα ελληνικά “καληνύχτα”», ομολογεί μιλώντας γαλλικά… Ο πατέρας της δεν της μιλούσε ελληνικά, αν και αγαπούσε την Ελλάδα. «Νοσταλγούσε τον μυθικό της χαρακτήρα όταν αυτοεξορίζεται στο Παρίσι το 1947», συνεχίζει να αφηγείται, ωστόσο «ο ίδιος αναζητούσε τρόπους, όπως ταξίδια στη Μεσόγειο και την Κορσική, για να ενωθεί, έστω και νοητά, με την Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι η πατρίδα του τον καταδικάζει ερήμην σε θάνατο».

Οι αφηγήσεις κατά την παρουσίαση της έκθεσης με τίτλο «Ηχητικές Οδύσσειες» στο ισόγειο μάς «μεταφέρουν» στον 3ο όροφο του ΕΜΣΤ, όπου παρουσιάζεται η δεύτερη έκθεση «Ο Ξενάκης και η Ελλάδα», όπου φωτίζεται πλήρως η τρικυμιώδης και συχνά αντιφατική σχέση του Ξενάκη με την Ελλάδα μέσα από το πολιτικό πλαίσιο εξορίας και υποδοχής του.

Φόρος τιμής

Οι δύο εκθέσεις αποτελούν έναν «φόρο τιμής» στην ανθρώπινη πλευρά και την εξέλιξη της σκέψης του διεθνούς πρωτοπόρου Ιάννη Ξενάκη, όπως τον χαρακτήρισε η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, Κατερίνα Γρέγου, κατά την παρουσίαση της εικαστικής προσέγγισης, και πραγματοποιούνται σε συνεργασία με κορυφαίους μουσικούς θεσμούς από τις δύο πατρίδες του διακεκριμένου δημιουργού, το Μουσείο Μουσικής στο Παρίσι από τη Γαλλία και το Ωδείον Αθηνών και το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Ερευνας (ΚΣΥΜΕ) από την Ελλάδα.

Στο ισόγειο του μουσείου παρουσιάζεται πρωτότυπο και ανέκδοτο υλικό από τη δημιουργικότητα του Ιάννη Ξενάκη.

Περνώντας την είσοδο της αίθουσας δίνεται η αίσθηση ενός περιβάλλοντος εργαστηρίου, που αντλεί αναφορές από αίθουσες αρχιτεκτονικών γραφείων, studio ηχογραφήσεων και χώρων μουσικών προβών της εποχής του Ξενάκη. Φωτογραφίες, αρχιτεκτονικά σχέδια, απεικονιστικές παρτιτούρες, μακέτες και ανέκδοτο ακουστικό υλικό συγκροτούν την έκθεση «Ηχητικές Οδύσσειες».

Σταθμοί της πορείας και αντισυμβατικά κομμάτια του έργου του ρίχνουν φως στην προσωπική του ιστορία, όπως επίσης και στην εικαστική, λογοτεχνική και μουσική παραγωγή του.

Ο επισκέπτης βυθίζεται στην πολυτάραχη προσωπική ιστορία του Ιάννη Ξενάκη και ανακαλύπτει το εύρος του έργου του και των ενδιαφερόντων του. Το μοναδικό και πολυδιάστατο σύμπαν του συνθέτει την προσωπικότητά του ως πρωτοπόρου συνθέτη, θεωρητικού της μουσικής, αρχιτέκτονα, μηχανικού, μαθηματικού και ενός από τους πιο προοδευτικούς και δημιουργικούς στοχαστές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Κατά τη δεκαετία του 1950, ο Ξενάκης έσπασε τους κώδικες της σύγχρονης μουσικής και δημιούργησε ένα μουσικό είδος απολύτως δικό του, χρησιμοποιώντας μαθηματικά μοντέλα στη μουσική.

«Το έργο του, ευρύτατα αναγνωρισμένο διεθνώς, δεν έχει μέχρι σήμερα παρουσιαστεί σε βάθος στην Ελλάδα», σημειώνει η κ. Γρέγου και επισημαίνει πως «υπήρξε -και είναι ακόμη σήμερα- μία από τις κορυφαίες επιρροές διεθνώς στην ανάπτυξη της ηλεκτρονικής μουσικής και της μουσικής σύνθεσης από υπολογιστή».

Σε συνεργασία

Στον τρίτο όροφο του ΕΜΣΤ, συναντάμε τον «Ξενάκη και την Ελλάδα», σε συνεργασία με το ΚΣΥΜΕ, που ίδρυσε ο ίδιος ο Ιάννης Ξενάκης, το 1979, μαζί με τον μουσικολόγο και συνθέτη Στέφανο Βασιλειάδη, τον μουσικολόγο και αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Γιάννη Γ. Παπαϊωάννου και άλλα 22 μέλη, και φιλοξενείται πλέον στο Ωδείον Αθηνών.

Η έκθεση διερευνά την ταραγμένη και πολύπλοκη σχέση του Ξενάκη με την πρώτη του πατρίδα, από τα χρόνια στη Γαλλία, μετά την καταδίκη του σε θάνατο, έως την επιστροφή του στην Ελλάδα έπειτα από 27 χρόνια αυτοεξορίας και την καταξίωσή του. Με πλούσιο αρχειακό υλικό, φωτογραφίες και επιστολές, η έκθεση καταγράφει τις πτυχές της πλούσιας μουσικής ζωής στην Ελλάδα τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, τις πρωτοβουλίες, που προώθησαν τη μουσική πρωτοπορία και στήριξαν τους σύγχρονους συνθέτες, και φτάνει μέχρι την επιστροφή του Ξενάκη το 1974, μέσα από την παρουσίαση του πολυθεάματος Πολύτοπο Μυκηνών (1978).

Παρά τη μακροχρόνια απουσία του, ο Ξενάκης κράτησε στενή σχέση με την Ελλάδα και το έργο του έγινε γρήγορα γνωστό εντός των συνόρων, ακόμη κι αν ήταν ο ίδιος απών. Μοναδικά τεκμήρια, όπως πρωτότυπες χειρόγραφες επιστολές και κείμενα του Ξενάκη, άρθρα, παρτιτούρες, προγράμματα εκδηλώσεων, φωτογραφίες, ηχογραφήσεις, βίντεο, αλλά και αντικείμενα, όπως η Πολυαγωγία (UPIC), το ηλεκτρονικό σύστημα σύνθεσης που εφηύρε ο ίδιος, αναδεικνύουν ποικίλες πτυχές της σχέσης του με την Ελλάδα.

Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει τα πρώτα βήματα του Ιάννη Ξενάκη στον χώρο της μουσικής και της αρχιτεκτονικής, αλλά και μέσα από τις επιστολές του να γνωρίσει τις σκέψεις του, τις ανησυχίες του, τη νοσταλγία για την πατρίδα του και τα όνειρά του για το μέλλον της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην Ελλάδα.

Στο αρχειακό υλικό που παρουσιάζεται αποκαλύπτεται η σχέση του με σημαντικές προσωπικότητες της μουσικής στην Ελλάδα, όπως είναι o Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου και ο Μάνος Χατζιδάκις, αλλά και αποδίδεται ένα πλήρες πορτρέτο του έργου και της ζωής του διαμορφωτή της τέχνης του 20ού αιώνα, που με το πολυεπίπεδο και ριζοσπαστικό έργο του χάραξε νέους δρόμους για τον πολιτισμό του 21ου αιώνα.

Ειδήσεις σήμερα