Ο Νίκος Αναγνωστόπουλος μιλάει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής για τη «γνωριμία» του με τον Τζένινγκς και τον θαυμασμό για την προσωπικότητά του, που πολύ σύντομα τον οδήγησε στην τρίτη του συγγραφική δουλειά. Προηγήθηκαν το βιβλίο-λεύκωμα του προσφυγικού Ναού του Αγίου ∆ηµητρίου Βύρωνα («Ι.Ν. Αγίου ∆ηµητρίου Νέας Ελβετίας Βύρωνα 1927-2017. 90 χρόνια ενοριακής προσφοράς και µαρτυρίας») και η οικογενειακή ιστορία του πρόσφυγα ιερέα Αβραάµ Παπαδόπουλου «Με µόνον ψυχήν και υποκάµισον. Η οικογένεια του παπα-Αβραάµ Παπαδόπουλου (Τσίτα Σουρµένων-Τουαψέ-Χίος-Βύρωνας)».

Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο «Ενας ήρωας στην προκυμαία»;

Η πρώτη επαφή με το πρόσωπο του Jennings έγινε τυχαία μέσα από το Ιντερνετ. Με εντυπωσίασε η δράση του και αναζήτησα περισσότερες πληροφορίες. Aυτές ήλθαν, κυρίως, από το βιβλίο του Lou Ureneck «Η μεγάλη φωτιά» («The great fire») και από άλλα βιβλία, όπως από το βιβλίο του εγγονού του, Ρότζερ Τζένινγκς (Roger Jennings), με τον τίτλο «Waking the Lion». Ο αρχικός εντυπωσιασμός από την προσωπικότητα και τη δράση του προσώπου αυτού γρήγορα μετατράπηκε σε έμπνευση. Και αυτή με οδήγησε στη συγγραφή του βιβλίου.

Πώς ήρθατε σε επαφή με τον εγγονό του Τζένινγκς;

Μέσω του e-mail του εγγονού του, Ρότζερ Τζένινγκς. O Ρότζερ, παρά την ηλικία του, υπήρξε πολύ πρόθυμος να με εφοδιάσει με αντίγραφα του αρχείου του παππού του και με φωτογραφίες.

Ποιος ήταν ο Ισαάκ (Ασα) Τζένινγκς;

Γεννήθηκε στο Οντάριο της Πολιτείας της Νέας Υόρκης (Upstate New York) το 1877. Αρχικά εργάσθηκε ως υπάλληλος της ΧΑΝ και για μία δεκαετία (1907-1917) ως περιοδεύων πάστορας σε μικρές πόλεις της περιοχής αυτής. Δεν είχε ιδιαίτερη μόρφωση και από την ηλικία των 28 ετών είχε πολύ εύθραυστη υγεία, λόγω φυματιώδους σπονδυλίτιδας. Το ύψος του είχε μειωθεί εξαιρετικά (ήταν περίπου 1,58 μ. ύψος) και είχε αναπτύξει διπλή κύφωση. Την 5ετία 1917-1922 εργάστηκε ως υπάλληλος της ΧΑΝ στη Γαλλία και την Τσεχοσλοβακία και τον Αύγουστο του 1922 μετατέθηκε στη Σμύρνη για να ασχοληθεί με αθλητικές δραστηριότητες των νέων της πόλης.

Ο Τζένινγκς, όταν έφτασε στη Σμύρνη, είδε από κοντά τη λαίλαπα που ακολούθησε. Τι τον κράτησε όρθιο;

Σίγουρα ο φιλάνθρωπος ζήλος του. Ηταν λεοντόκαρδη προσωπικότητα.

Ποιες ήταν οι πιο σπουδαίες κινήσεις που έκανε τις ημέρες που γίνονταν οι σφαγές των Ελλήνων;

Εκτός από τη βοήθεια που προσέφερε στην Επιτροπή Ανακούφισης Προσφύγων, που συγκροτήθηκε επιτόπου, οργάνωσε με απολύτως δική του πρωτοβουλία καταλύματα σε σπίτια της πόλης («τα σπίτια του»), όπου συγκέντρωνε, κυρίως, γυναίκες και μικρά παιδιά για να τα προφυλάξει από τους Τούρκους και να τα φροντίσει, κατά το δυνατόν. Το κυρίως «σπίτι» βρισκόταν στην προκυμαία, στον αριθμό 490, και ανήκε στον γνωστό Ελληνα γιατρό Δημήτριο Μαρσέλλο, ο οποίος του το παραχώρησε φεύγοντας από την πόλη.

Μέσα από το βιβλίο σας μαθαίνουμε πως οι Αμερικανοί έσωσαν τους Ελληνες. Εχουμε διαβάσει όμως από άλλες διηγήσεις ότι κάποιοι άλλοι ναύτες έριχναν ζεστό νερό στους πρόσφυγες όταν έφταναν μέχρι το καράβι, όπως και ότι τους ξαναέριχναν στη θάλασσα όταν ανέβαιναν στο κατάστρωμα χτυπώντας τα χέρια τους με τα κουπιά. Αλήθεια, δεν είναι αντιφατικά όλα αυτά τα γεγονότα;

Και τα αμερικανικά πλοία (η Αμερική δεν είχε επίσημα κηρύξει τον πόλεμο στην Τουρκία) αλλά και τα άλλα συμμαχικά πλοία (Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας) είχαν εντολή, ατυχώς και προς αιώνιο ψόγο τους, να μην επέμβουν σε όσα διαδραματίζονταν. Οταν άρχισε η τραγωδία της πυρκαγιάς (13/9), υπήρξε μια βοήθεια από αμερικανικά πλοία και λίγο από αγγλικά, αλλά αυτό δεν έφτανε. Στο βιβλίο μου δεν λέω ότι οι πρόσφυγες σώθηκαν από αμερικανικά πλοία. Λέω ότι ο Τζένινγκς και ορισμένοι Αμερικανοί που βρίσκονταν στη Σμύρνη, όπως, κυρίως, ο πλοίαρχος Halsey Powell, συνήργησαν καταλυτικά στην έλευση ελληνικών πλοίων για να παραλάβουν τους δυστυχείς πρόσφυγες την τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου.

Οι πρωτοβουλίες που ανέλαβε απέναντι στην τότε ελληνική κυβέρνηση ο Τζένινγκς υπήρξαν σωτήριες. Γιατί θεωρήθηκαν ότι έγιναν χωρίς την τήρηση κάποιων κανόνων;

Στην τραγωδία που εξελισσόταν δεν υπήρχε και μεγάλο έδαφος για κανόνες. Ο Τζένινγκς, στις 20 Σεπτεμβρίου, κανόνισε μόνος του (με την ύστερη σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής και του Powell) να επιβιβάσει 2.000 πρόσφυγες από τα «σπίτια» του σε ένα ιταλικό πλοίο και τους μετέφερε στη Μυτιλήνη. Στη Μυτιλήνη είδε αγκυροβολημένα ελληνικά πλοία και προσπάθησε να πείσει τον υπεύθυνο στρατηγό Φράγκου να τα διαθέσει για να παραλάβουν πρόσφυγες. Προσκρούοντας σε όχι και παντελώς αδικαιολόγητες επιφυλάξεις των ελληνικών Αρχών, προχώρησε προσωπικά, στις 23/9, με την ανεκτίμητη βοήθεια του πλοιάρχου Ιωάννη Θεοφανίδη (κυβερνήτη του «Κιλκίς»), σε μία εκβιαστική ενέργεια απέναντι στην ελληνική κυβέρνηση, στέλνοντας σήμα από το «Κιλκίς» ότι, εάν υπήρχε άρνηση διαθέσεως των πλοίων, τότε θα γινόταν ανοιχτή ενημέρωση προς πάντες, χωρίς κωδικοποιημένο μήνυμα, ότι η Ελλάδα αρνιόταν να διαθέσει πλοία της για να παραλάβει πρόσφυγες. Αυτό το εκβιαστικό σήμα μπορούμε να πούμε ότι αποτέλεσε και τη σωτηρία για τις χιλιάδες δυστυχισμένες ψυχές της σμυρναίικης προκυμαίας. Σε μία εβδομάδα δεκάδες ελληνικά πλοία κατέπλευσαν στη Σμύρνη και εκκένωσαν την προκυμαία.

Η φιλάνθρωπη δράση του συνεχίστηκε και στην ανταλλαγή των πληθυσμών. Γιατί ασχολήθηκε με τη σωτηρία κρατουμένων και αιχμαλώτων πολέμου, στο πλαίσιο της Σύμβασης της Λωζάννης του 1923;

Μετά την επιτυχημένη δράση του στην παραλαβή των προσφύγων από τη Σμύρνη, ο Τζένινγκς έγινε αμέσως εξαιρετικά δημοφιλής στην Ελλάδα. Αλλά και στην Τουρκία έγινε αποδεκτό πρόσωπο, βασικά διότι ο φιλότουρκος Αμερικανός αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη, ο Mark Bristol,τον προώθησε για δικούς του πολιτικούς λόγους. Ετσι, η αμοιβαία εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του από Ελλάδα και Τουρκία και το αποδεδειγμένο διοικητικό του ταλέντο τού έδωσαν τη δυνατότητα (την οποία ευχαρίστως ανέλαβε) να βοηθήσει στη σωτηρία κρατουμένων και αιχμαλώτων στο πλαίσιο των εργασιών της Σύμβασης της Λωζάννης.

Η Ελλάδα τον τίμησε, τον ∆εκέµβριο του 1922, µε τα ανώτερα πολιτικά και στρατιωτικά μετάλλια. Γιατί προτείνετε να τον ξανατιμήσουμε σήμερα;

Για να αφαιρέσουμε τη σκουριά της λήθης από το πρόσωπο και την ηρωική δράση του.

Τι σημαίνει για εσάς ο εορτασμός των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή;

Πάνω απ’ όλα μάθημα, πρώτον, για αποφυγή διχασμού και, δεύτερον, για εθνικά σώφρονα και ορθολογική θέαση των εκάστοτε συνθηκών και συμμάχων.

info

«ΕΝΑΣ ΗΡΩΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΥΜΑΙΑ»

ΝΙΚΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΕΛ.: 176

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: «ΝΙΚΑΣ»