Αυτό το έργο έρχεται να φωτίσει η εξαιρετική έκδοση «Μάγκες αλήστου εποχής: 24+1 ρεμπέτικα πορτρέτα» του κορυφαίου ερευνητή του είδους, Ηλία Βολιότη-Καπετανάκη, που επανακυκλοφορεί (εκδόσεις «Μετρονόμος»), είκοσι χρόνια μετά την πρώτη της έκδοση, εμπλουτισμένη με καινούργιο υλικό και φωτογραφίες, μια νέα στην κυριολεξία εργασία, που φέρνει στο προσκήνιο αδημοσίευτο πολύτιμο υλικό.

Αφηγήσεις

Σε αυτήν την καλαίσθητη έκδοση οι βάρδοι του ρεμπέτικου τραγουδιού αφηγούνται την ιστορία του, μέσα από πρωτότυπες βιογραφίες, που συνοδεύουν πλήθος μοναδικών φωτογραφιών και άλλων ντοκουμέντων, που περιέβαλε με την πείρα και την αγάπη του ο συγγραφέας του βιβλίου, Ηλίας Βολιότης-Καπετανάκης, ο οποίος συμπληρώνει μισό αιώνα στη δημοσιογραφία και τη λαογραφική έρευνα. Πρόκειται τυπικά μόνο για τρίτη έκδοση, που κυκλοφορεί εμπλουτισμένη με τα καινούργια ευρήματα της έρευνας των τελευταίων δεκαετιών, νέο σκληρό εξώφυλλο και οπισθόφυλλο, σε καλλιτεχνική επιμέλεια Δημήτρη Κατσουλάκου. Σαν γλαφυρή ταινία παρελαύνουν δημιουργοί, έργα, κοινωνικές συνθήκες, ολόκληρη μια αλησμόνητη εποχή. Οχι ως μουσειακή αναπόληση, αλλά με πρίσμα τη σύγχρονη αναζήτηση-ψυχαγωγία.

«Τα πάντα στη νέα έκδοση είναι καινούργια», λέει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο Ηλίας Βολιότης-Καπετανάκης και συμπληρώνει: «Υστερα από 20 χρόνια από την πρεμιέρα της πρώτης έκδοσης και για πάνω από δεκαετία το βιβλίο ήταν εξαντλημένο. Εν τω μεταξύ, η έρευνα προχωρά. Στο φως της δημοσιότητας έρχονται νέα στοιχεία, παλιά αρχεία ξεσκονίζονται. Δεν έχει νόημα να ξανατυπώσεις. Επιβάλλεται καινούργιο έργο, να περιλαμβάνει τις νέες αποκαλύψεις, να αφουγκράζεται τον παλμό της εποχής».

Υστερα από μισό αιώνα θητείας στη μουσική λαογραφική έρευνα, ποιο είναι το απόσταγμα;

Ο αείμνηστος δάσκαλος Νίκος Καραντηνός έλεγε ότι ο σωστός δημοσιογράφος δεν εγκαταλείπει ποτέ το θέμα του, το κυνηγά μέχρι να το εξαντλήσει. Το… κλέβω για τη λαογραφική έρευνα.

• Πρώτον: Είναι ζωντανός οργανισμός, που έρχεται και φεύγει με τον εκάστοτε λαογράφο.
• Δεύτερον: Το ξέθαμμα του παλιού να γίνεται φύτρο έμπνευσης για σύγχρονες συνθήκες και καημούς, καμβάς νέου έργου για τις ανάγκες του καιρού.
• Τρίτον: Πουθενά δεν υπάρχει παρθενογένεση, όσο γνωρίζεις βαθιά το παλιό τόσο πας πιο μακριά στο νέο.
• Τέταρτον: Η ομορφιά κάθε παλιού στολίζει το εκάστοτε σήμερα.
• Πέμπτον: Πλημμυρίζεις συγκίνηση σε κάθε ανακάλυψη.
• Εκτον: Τρώγοντας έρχεται η όρεξη και πάντα υπάρχει πείνα. 

Εχεις βιογραφήσει πάνω από 45 ρεμπέτες, στους «Μάγκες» είναι 25. Ποιον θεωρείς κορυφαίο;

Παιδιόθεν… μαρκομανής! Εν αρχή ην ο Μάρκος Βαμβακάρης, ακολουθούν οι άλλοι. Απαντες λατρευτοί, θρυλικοί, αλλά… «μάγια μου ’χεις κάνει, Φραγκοσυριανή γλυκιά!». 

Υπάρχει λαϊκό τραγούδι σήμερα;

Υπάρχει και είναι ανθηρό ανάλογα με τα ζόρια που τραβάμε, αλλά δεν προβάλλεται από τα Μέσα, επιμελώς, συστηματικά θάβεται, ενώ προβάλλονται εμπορικά κακέκτυπα και ο ηλεκτρικός εκκωφαντικός σαματάς, που πωλείται ως μοντέρνα μουσική. Γράφονται ωραία λαϊκά άσματα, αλλά μένουν στο πλαίσιο της παρέας, αυτοχρηματοδοτούμενη δημιουργία. Οπως, τηρουμένων κοινωνικών συνθηκών, ιστορικών αναλογιών, γίνονταν και τότε. Πόσα πούλησαν η «Συννεφιασμένη Κυριακή» και η «Φραγκοσυριανή», όταν κυκλοφόρησαν οι δίσκοι; Ελάχιστα! Ηρθε μετά ο πανδαμάτωρ χρόνος, έγιναν θρύλοι. Γι’ αυτό λέμε «Μάγκες αλήστου εποχής», γλεντώντας τα μεράκια να σιάξουμε, αν μπορούμε, και τα δικά μας τραγούδια.

Γιατί οι νέοι να ακούν ρεμπέτικο σήμερα;

Επειδή τα περίφημα 9/8, που έλεγε ο μέγας Χατζιδάκις, έρχονται από την αρχαιότητα (μουσική, τρόποι, όργανα, στίχοι, μέλη), συγκινούν το σήμερα, συνεχώς εμπλουτιζόμενα από νεότερους μαστόρους, κάθε φορά φέρνουν τα μπόλια της επόμενης πιο όμορφης μελωδικής ανθοφορίας. Επειδή όλοι αυτοί οι παλιοί είχαν μοναδικό, πρωτότυπο τρόπο να εκφράζουν βάσανα και καημούς. Επειδή οι παρέες ακόμα γλεντάνε τα μεράκια τους. Οι νέοι ακούν ρεμπέτικο, είτε ως πρόσκαιρο συρμό, εφήμερη εκτόνωση, κακοποιημένη εκτέλεση στον χαβαλέ της εποχής ή και συχνά έχοντας μέθεξη στη διαχρονική ουσία του, κάνοντάς το καμβά δικής τους δημιουργίας. Η μόδα προτιμότερη από τη σιωπή και την αφάνεια. Κάτι μένει στη σκυταλοδρομία των γενεών!

 ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

«Ο Μάρκος που είχε χτήμα του το μπουζούκι» και ο… γυναικάς Μητσάκης 

• Το καραντουζένι του Μάρκου Βαμβακάρη: Στα χνάρια του μεγάλου πατέρα του ο Στέλιος Βαμβακάρης (1947-2019) θυμάται: «Τα καραντουζένια του Μάρκου, άλλη σπουδαία ιστορία! Ο Μάρκος είχε χτήμα του το μπουζούκι. Η αρχή του Μάρκου ξέρεις ποια ήτανε; Η καρδιά του. το μυαλό του, τα χέρια του, η αγάπη γι’ αυτό που έκανε, ήταν ο τόνος της ψυχής του και ο τόνος της ψυχής δεν περιγράφεται. Αλλαζε το κούρδισμα, χαμήλωνε το μπουζούκι εκεί “που έλεγε”. Δεν το λέω εγώ, αλλά ο Μάρκος. Συχνά, όταν έπαιζε, τον άκουγες: “Εκεί λέει”, δηλαδή είναι ο τόνος, που του αρέσει, είναι γλυκός, γιατί κάθε νότα έχει την ομορφιά της. Ο Μάρκος τα περισσότερα τραγούδια τα κούρδισε µε τη φωνή του. Αλλάζει τη φυσική κλίμακα του μπουζουκιού ρε-λα-ρε. Η κάτω χορδή μένει ρε, η μεσαία σολ και η πάνω ό,τι τόνο τραγουδά, συνήθως σι μπεμόλ. Αλλάζει ο ήχος στο μπουζούκι, γίνεται πανδαισία, βαρύτερο, πιο λυπημένο». 

• Γιώργος Μητσάκης, το πρώτο ραντεβού (αφηγείται η γυναίκα του, Αθηνά Μητσάκη): «Τον Μητσάκη μού τον σύστησε ένα φιλικό ζευγάρι. Ο Νίκος Μιχαλάκης, Θεός σχωρέσ’ τον, µε τη γυναίκα του, Μαρία, παιδική µου φίλη. Ιδια γειτονιά. Ο Νίκος δούλευε στο “Ροσινιόλ”. Λέει ένα απόγευμα η φίλη µου η Μαρία στη μαμά µου: “Κυρα-Μαρία, να πάρω την Αθηνά, να πάμε βολτίτσα, να πάρουμε τον Νίκο;”. Πήγαμε στο “Ροσινιόλ”. Το ετοιμάζανε για τη νέα σεζόν. Θυμάμαι ζωγράφισαν µια ρεκλάμα “Ξανασμίγουν τ’ αηδόνια”. Λέει ο Νίκος: “Ελα, Αθηνά, να σου συστήσω τον Γιώργο Μητσάκη”. Είπαμε “χαίρω πολύ”, τα τυπικά. Τίποτα το ιδιαίτερο. Είχαμε διαφορά 17 χρόνων. Ευγενέστατος άνθρωπος. Τον ξανασυνάντησα πάλι στη γειτονιά. Ηταν Κυριακή, πήγαινα στη θεία µου, που έμενε στο Φάληρο, αδελφή της μητέρας µου. “Βρε Αθηνούλα” -µου λέει- «δεν έρχεσαι το απόγευμα να σε κεράσω ένα παγωτό;”. “Τι δουλειά έχω εγώ µ’ εσάς;”, του λέω. “Καλά, ρε παιδάκι µου, δεν θα σε φάω”, απαντά. Ο Γιώργος ήταν μεγάλος γυναικάς. Δεν του ξέφευγε γυναίκα του Μητσάκη! Ετσι και του άρεσε κιόλας; Δεν υπήρχε περίπτωση! Να µην πολυλογώ, “Πάω στη θεία µου”, του λέω. “Καλά, όταν γυρίσεις, θέλεις να σε περιμένω;”. Εν πάση περιπτώσει, είναι τυχερά, Ηλία! Διότι ήµουνα κοπελίτσα κι όμορφη. Δεκαοκτώ ετών! Χάθηκαν τα παιδιά από τη γειτονιά; Και µπλέκω µε τον Γιώργο! Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου, ημέρα του Σταυρού. Πήγα στην “Αίγλη” του Ζαππείου, έφαγα παγωτό και ο Γιώργος έπινε κονιάκ. Το θυμάμαι σαν τώρα!».

ΠΛΟΥΣΙΟ ΥΛΙΚΟ

Αφηγήσεις, νέα στοιχεία και μεγάλες αλήθειες 

Διόλου τυχαία το βιβλίο ξεκινά με τον «πατριάρχη» Μάρκο Βαμβακάρη, από τη γενέτειρά του και αφήγηση του γιου του, Στέλιου, πώς ο πατέρας του με το μπουζούκι ζωγράφιζε τους πίνακες της ζωής του. Πρωτοδημοσίευτα στοιχεία για μερακλήδες, που άλλαξαν τη λαϊκή μουσική: Ανέστος Δελιάς, Στράτος Παγιουμτζής, Γιώργος Κάβουρας, Βαγγέλης Παπάζογλου. Οι τελευταίες συναυλίες του Γιώργου Θεολογίτη-Κατσαρού. Η αλήθεια για τη «Συννεφιασμένη Κυριακή» του Βασίλη Τσιτσάνη, μελωδικές μεταλλάξεις του Απόστολου Καλδάρα. Ο τρυφερός καϊξής Απόστολος Χατζηχρήστος, το βιολί του «ρεμπέτικου» Δημήτρης Σέμσης-Σαλονικιός. Μοναδικοί τραγουδιστές: Πρόδρομος Τσαουσάκης, Στέλλα Χασκίλ, Γιάννης Μπαξεβάνης, Κώστας Τσανάκος, οι οποίοι σφράγισαν τραγούδια με τη φωνή τους. Ο θρυλικός λυράρης Ανδρέας Ροδινός και ο σύντεκνος Στέλιος Φουσταλιέρης. Ο ευπατρίδης Γιώργος Μητσάκης, οι «ξεχασμένοι» Κώστας Κανούλας, Σταύρος Παντελίδης, Τόλης Εσδράς. Οικογένειες μουσικών χάραξαν με το παίξιμό τους τη λαϊκή μούσα, Μανώλης και Ευαγγελία Μαργαρώνη. Ο Σπύρος Καλφόπουλος τελευταίο άστρο πριν από το ινδικό σκοτάδι, ο σαρκαστικός Χοντρο-Νάκος. Η πρόσφατη ανακάλυψη: Γιώργος Μακαρόνας. Δεν λείπουν τα μεράκια της θρυλικής «Σκάλας» του Μιλάνου στον Βόλο. Επίλογος με τον πρωτοπόρο του ραδιοφώνου Γιώργο Κοντογεωργίου.