Ενα αίτημα που τίθεται ανελλιπώς ως σήμερα τόσο στην ημερήσια διάταξη των Συνόδων της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Xώρες Προέλευσης από το 1984, όταν ετέθη για πρώτη φορά από τη Μελίνα Μερκούρη, όσο κι από τη βρετανική κοινή γνώμη, που σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις δηλώνει υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στη γενέθλια γη τους. Ωστόσο, η βρετανική κυβέρνηση επιμένει να «πετάει» το μπαλάκι στην εξέδρα, δηλαδή στους διευθυντές του Βρετανικού Μουσείου, όπου βρίσκονται σήμερα οι αρχαιότητες που απέσπασε ο Ελγιν από τον Παρθενώνα. Η τακτική αυτή όμως φαίνεται ότι «σκοντάφτει» στην απόφαση του περασμένου Σεπτεμβρίου της 22ης Συνόδου της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για τα Γλυπτά του Παρθενώνα, όπου ο οργανισμός καλεί επιτακτικά το Ηνωμένο Βασίλειο να αναθεωρήσει τη στάση του και να προσέλθει σε καλόπιστο διάλογο με την Ελλάδα, υπογραμμίζοντας εμφατικά τον «διακυβερνητικό χαρακτήρα της διαφοράς». Το ενδιαφέρον στο ζήτημα της επιστροφής των διαρπαχθέντων γλυπτών που έχει πάρει παγκόσμια διάσταση κορυφώνεται βήμα βήμα…

Αποκατάσταση

Οπως μάλιστα είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε πρόσφατη συνέντευξή του στη βρετανική εφημερίδα «Telegraph» με αφορμή την έναρξη υλοποίησης του προγράμματος GR – eco islands από τη Χάλκη: «Η θέση μας είναι ξεκάθαρη. Τα Γλυπτά κλάπηκαν τον 19ο αιώνα, ανήκουν στο Μουσείο της Ακρόπολης και πρέπει να συζητήσουμε αυτό το ζήτημα σοβαρά και με ειλικρίνεια». Εν όψει της αυριανής συνάντησης με τον Μπόρις Τζόνσον, ο πρωθυπουργός χαρακτήρισε την άρνηση επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα ως «αναχρονιστική προσέγγιση», δεδομένων των όσων έχουν συμβεί όσον αφορά τον επαναπατρισμό πολιτιστικών θησαυρών. «Είμαι βέβαιος ότι εάν υπήρχε βούληση εκ μέρους της κυβέρνησης (του Ηνωμένου Βασιλείου) για αλλαγή στάσης θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε μία διευθέτηση με το Βρετανικό Μουσείο για να δανείσουμε στο εξωτερικό πολιτιστικούς θησαυρούς οι οποίοι δεν έχουν βρεθεί ποτέ εκτός Ελλάδας», τόνισε μεταξύ άλλων ο κ. Μητσοτάκης και επεσήμανε ότι «πρέπει να έχεις τη δυνατότητα να εκτιμήσεις την ομορφιά του μνημείου στην πληρότητά του. Δεν μιλάμε απλώς για οποιοδήποτε μνημείο, μιλάμε για ένα μνημείο που ουσιαστικά έχει “κοπεί” στα δύο, το μισό βρίσκεται στην Αθήνα και το άλλο μισό βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Επομένως, μιλάμε για την αποκατάσταση της ολότητας του μνημείου».

Ιστορικό

Η οδυνηρή ιστορία της αρπαγής των Γλυπτών του Παρθενώνα αρδεύει τις ρίζες της από το 1799, όταν ο Λόρδος Eλγιν διορίστηκε πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη στην Κωνσταντινούπολη. Οι αγώνες για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών έχουν οδηγήσει σε διπλωματικές διαπραγματεύσεις από τα χρόνια της αρπαγής τους μέχρι σήμερα που το ζήτημα διακρίνεται για την οικουμενικότητά του. Τα Γλυπτά του Παρθενώνα, που εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο, αποτελούν το 50% περίπου του συνόλου του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα που σώζεται σήμερα. Η ανάγκη για την επανένωσή τους με το άλλο 45% περίπου που βρίσκεται στην Αθήνα αποτελεί, σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, «πολιτιστική επιταγή που επιβάλλεται να πραγματοποιηθεί». Η σημαντικότητα της ιστορικότητας του χρόνιου αιτήματος εντοπίζεται και στα πρόσωπα που συνδέθηκαν και συνδέονται σήμερα με αυτό. Ο «Ε.Τ.» κάνει μια σύντομη ανασκόπηση από την εποχή που συντάχθηκε το αίτημα, το πώς το εξέφρασε μοναδικά η Μελίνα Μερκούρη, φτάνοντας μέχρι σήμερα όπου η ελληνική αντιπροσωπεία στην πρόσφατη Σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO κατέρριψε κάθε επιχείρημα της βρετανικής πλευράς.

 Η αρχή

Από το 1801 έως το 1804 ο Βρετανός διπλωμάτης και πρεσβευτής της Βρετανίας στην Οθωμανική Κωνσταντινούπολη Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Ελγιν, ζητάει από τους εργάτες των συνεργειών του να αφαιρέσουν πολυάριθμα γλυπτά από τον Παρθενώνα. Ο Παρθενώνας, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, υπέστη τεράστιες φθορές από αυτές τις ενέργειες! Το 1816 η αγγλική κυβέρνηση αγοράζει τα Γλυπτά από τον Ελγιν κι από τότε βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο κι αποτελούν την καρδιά των κλασικών συλλογών του. Η Ελλάδα από την πρώτη στιγμή μετά τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους ξεκίνησε τους αγώνες για τον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων. Το 1842 για πρώτη φορά κηρύσσεται επίσημη αιτίαση κατά του λόρδου Ελγιν από τον γραμματέα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής εταιρείας Αλέξανδρο Ραγκάκη και παράλληλα διατυπώνεται η προσδοκία επαναπατρισμού. Το 1924 το αίτημα επαναλαμβάνεται με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από το θάνατο του λόρδου Βύρωνα.

 1982, χρονιά-σταθμός

Στις 30 Ιουλίου 1982 η τότε υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη θέτει στη διάσκεψη των υπουργών Πολιτισμού της UNESCO το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Δύο χρόνια μετά, το 1984 η χώρα μας υποβάλλει αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών. Από το 1987 το ζήτημα έχει ενταχθεί στην επίσημη ατζέντα των θεμάτων της UNESCO, που συζητείται ανά διετία στις συνεδριάσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής και κάθε φορά υιοθετείται σύσταση από τα κράτη-μέλη για την προώθηση του ζητήματος. Φέτος τον Σεπτέμβριο του 2021 για πρώτη φορά εκδίδεται απόφαση που αφορά ειδικά το θέμα της επιστροφής των Παρθενωνείων Γλυπτών.

2002-Ολυμπιακοί Αγώνες 2004

Στις 15 Ιανουαρίου του 2002 ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου Ρόμπερτ Αντερσον δηλώνει σε συνέντευξή του στους «Times»: «Τα Μάρμαρα δεν φεύγουν από το Βρετανικό Μουσείο». Εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, ο τότε υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος θέτει το ζήτημα «δανεισμού» των Γλυπτών, προτείνοντας «δανεισμό για 100 χρόνια» από το Βρετανικό Μουσείο στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης που ετοιμαζόταν. Ωστόσο, η βρετανική πλευρά απορρίπτει την πρόταση. Το 2006 δημιουργείται ο Παγκόσμιος Σύνδεσμος για την Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα με πρόεδρο τον Ντέιβιντ Χιλ. Στη διακήρυξη του Συνδέσμου υπογραμμίζεται πως «η συνεχιζόμενη επιμονή του Βρετανικού Μουσείου να παραμείνουν τα Γλυπτά στο Λονδίνο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ταχέως αναπτυσσόμενη ατμόσφαιρα της διεθνούς συνεργασίας γύρω από το θέμα των αμφισβητούμενων μουσειακών αντικειμένων». Το 2007 το Βρετανικό Μουσείο σε ανακοίνωσή του ξεκαθαρίζει ότι δεν προτίθεται να παραχωρήσει την κυριότητα των Γλυπτών σε ελληνικό μουσείο.

 Νέο Μουσείο Ακρόπολης

Κατά τη διάρκεια αυτών των αγώνων για την επιστροφή των Γλυπτών, η κύρια δικαιολογία του βρετανικού δογματισμού ήταν ότι στην Ελλάδα δεν υπήρχε ο κατάλληλος χώρος για την φύλαξη και συντήρηση των Γλυπτών του Παρθενώνα. Οταν όμως το υπερσύγχρονο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης άνοιξε τις πόρτες του το 2009, όλα ανατράπηκαν… Στα μεγαλοπρεπή εγκαίνια του μουσείου, ο τότε υπουργός Πολιτισμού Αντώνης Σαμαράς τοποθετεί -σε μια συμβολική κίνηση που μεταδόθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο- τμήμα μαρμάρου σε μετόπη του Παρθενώνα, το οποίο είχε επιστρέψει το Μουσείο του Βατικανού. Η κίνηση αυτή συμβόλισε το ελληνικό αίτημα για επανένωση των μαρμάρων στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Σήμερα ο επισκέπτης του μουσείου συναντάει στη θέση των κλεμμένων θησαυρών γύψινα αντίγραφα, διακριτά στην όψη από τα πρωτότυπα.

 Αμάλ Αλαμουντίν

Τον Οκτώβριο του 2014 έρχεται στη χώρα μας η δικηγόρος Αμάλ Αλαμουντίν -τότε πρόσφατη σύζυγος του Τζορτζ Κλούνεϊ- για να προσφέρει στην κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Αντώνη Σαμαρά νομικές συμβουλές για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα. Η Βρετανή δικηγόρος που ειδικεύεται σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων μαζί με τον δικηγόρο Τζέφρι Ρόμπερτσον συναντήθηκαν τότε με τον πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά και τον υπουργό Πολιτισμού Κωνσταντίνο Τασούλα. Την ίδια χρονιά η UNESCO προτείνει να διαμεσολαβήσει για την επίλυση του θέματος, αλλά η πρόταση αυτή απορρίφθηκε αργότερα από το Ηνωμένο Βασίλειο.

 Απόφαση-σταθμός

Ενα πολύ σημαντικό βήμα έγινε τον περασμένο Σεπτέμβριο από τη Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Προώθηση της Επιστροφής των Πολιτιστικών Αγαθών. Για πρώτη φορά, υιοθέτησε ομόφωνα μια «Απόφαση» που αναγνωρίζει ότι η υπόθεση έχει διακυβερνητικό χαρακτήρα και, ως εκ τούτου, η υποχρέωση επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα αφορά απολύτως την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Επίσης, στο κείμενο της Σύστασης αποτυπώνεται μεταξύ άλλων η ανησυχία της Επιτροπής για το γεγονός ότι η αίθουσα Duveen Gallery στο Βρετανικό Μουσείο, στην οποία εκτίθενται τα Γλυπτά του Παρθενώνα, είναι κλειστή για το κοινό, εξαιτίας των επιβεβλημένων εργασιών αποκατάστασης των φθορών της.

 75η επέτειος από την ίδρυση της UNESCO

O πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, προσκεκλημένος στην τελετή για την 75η επέτειο από την ίδρυση του οργανισμού, λίγες ημέρες πριν συναντήσει τον Βρετανό ομόλογό του Μπόρις Τζόνσον, μίλησε για το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα. Οπως μάλιστα τόνισε στην εισήγησή του, «τα Γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Λονδίνο να επανενωθούν με το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής των Γλυπτών του Παρθενώνα που βρίσκεται στην Αθήνα» και επεσήμανε πως «το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να προχωρήσει σε έναν καλόπιστο διάλογο με την Ελλάδα. Και τους ζητώ να το κάνουν. Αλλωστε, φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από την έναρξη του Αγώνα για την Ανεξαρτησία της Ελλάδας. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη στιγμή από αυτή για την επιστροφή του τμήματος που λείπει και την επανένωση Γλυπτών του Παρθενώνα, στoν τόπο όπου γεννήθηκαν, την Ελλάδα».