Γράφει ο Δημήτρης Κατσάκος

Μάλλον κανείς δεν περίμενε ότι λίγους μήνες αργότερα, μία ημέρα σαν σήμερα, 20 Οκτωβρίου του 1947, ο γερουσιαστής Τζόζεφ Μακάρθι θα τίθεντο επικεφαλής της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Υποθέσεων, ξεκινώντας μια ανελέητη αντικομμουνιστική εκστρατεία στις ΗΠΑ.

Το σημερινό ET Magazine του EleftherosTypos.gr δεν κάνει απλή αναδρομή στα γεγονότα της περιόδου αλλά αναλύει το πολιτικό υπόβαθρο του φαινομένου που ονομάστηκε «Μακαρθισμός».

Ο Μακάρθι αναγνωρίζει παντού κομμουνιστές, ενώ η αντικομμουνιστική του μανία σαρώνει και τον χώρο της τέχνης, καθώς εκεί πίστευε ότι ο κομμουνισμός ανθίζει.

Η λογοκρισία, οι ανακρίσεις και οι αυτοεξορίες αποτελούν γνωρίσματα της εποχής του μακαρθισμού. Ηθοποιοί, σκηνοθέτες, παραγωγοί αλλά και επιστήμονες, συνθέτες, πολιτικοί, στρατιωτικοί και πολίτες καλούνται να καταθέσουν τα αντικομμουνιστικά φρονήματά τους. Ορισμένοι από αυτούς «συμμορφώνονται», άλλοι αρνούνται και διαφεύγουν στο εξωτερικό όπως ο Τσάρλι Τσάπλιν και ο Μπέρτολτ Μπρεχτ.

Συνεργάτες κατέδιδαν ο ένας τον άλλο, σύζυγοι τις γυναίκες τους και πολλά μεγάλα ονόματα της εποχής αποστασιοποιήθηκαν από στενούς φίλους για να μην στιγματιστούν ως εχθροί της αμερικανικής κυβέρνησης.

Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν ο Χάμφρι Μπόγκαρτ και η Λόρεν Μπακόλ. Ένα από τα δημοφιλέστερα ζευγάρια της εποχής και γνωστοί για τη φιλελεύθερη, αριστερή στάση τους. Τον 1947 όταν ξεκίνησαν οι εγγραφές των φιλο-κομμουνιστών στη «Μαύρη Λίστα» του Χόλιγουντ, οι δυο τους μαζί με πολλά άλλα μεγάλα ονόματα του κινηματογράφου, οργάνωσαν διαμαρτυρίες εναντίον της δράσης του Μακάρθι.

Ο Φρανκ Σινάτρα δήλωσε: «Αν υποστηρίζεις τη δίκαιη μεταχείριση του κατηγορούμενου, γίνεσαι αυτομάτως κομμουνιστής;» Η στάση τους άρχισε να αλλάζει όταν είδαν ότι δεν πέτυχαν τα αποτελέσματα που περίμεναν.

Η περίπτωση του Ντάλτον Τράμπο και των «Δέκα»

Ο σεναριογράφος Ντάλτον Τράμπο ήταν όχι απλά φιλελεύθερος, όπως αποκαλούνται γενικά οι αριστεροί στις ΗΠΑ, αλλά θαυμαστής της Σοβιετικής Ένωσης και κατά τη δεκαετία του ’40 μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Το 1946, με τον Ψυχρό Πόλεμο στα σπάργανα, δημοσίευσε ένα άρθρο όπου χαρακτήριζε την πολιτική των Δυτικών δυνάμεων ως απειλή για την ειρήνη. Όλα αυτά τον έκαναν εύκολο στόχο της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων. Εξάλλου ο Τράμπο ουδέποτε απέκρυψε την ιδεολογία του. Αυτό που αρνήθηκε, ήταν η δικαιοδοσία της Επιτροπής να τον κρίνει βάσει της ιδεολογίας του.

Το 1947 κλήθηκε στο Κογκρέσο για να καταθέσει ενώπιον της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων, η οποία ερευνούσε την «άλωση» του κόσμου του θεάματος από κομμουνιστές. Μαζί με εννέα ακόμα σεναριογράφους και σκηνοθέτες, ο Τράμπο παρουσιάστηκε αλλά αρνήθηκε να καταθέσει, υποστηρίζοντας ότι τέτοιες διαδικασίες καταστρατηγούσαν τη συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία συνείδησης. Οι «Δέκα», όπως πέρασαν στην ιστορία, απολύθηκαν αμέσως από τις εργασίες τους, ο δε Τράμπο το 1950 πέρασε και έντεκα μήνες στη φυλακή για την άρνησή του να συνεργαστεί με την Επιτροπή.

Το 2015 η συγκλονιστική ιστορία του Ντάλτον Τράμπο μεταφέρθηκε στη «μεγάλη οθόνη» με τον Μπράιαν Κράνστον να ενσαρκώνει τον Αμερικανό σεναριογράφο.

Διώξεις μόνο στο Χόλυγουντ;

Έχει επικρατήσει, όταν μιλάμε για την περίοδο του μακαρθισμού, ο νους των περισσοτέρων να πηγαίνει σε λογοκρισία στην τέχνη και σε διώξεις ανθρώπων του πολιτισμού, όπως στις περιπτώσεις που είδαμε παραπάνω.

Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πως κύριος στόχος της Επιτροπής Αντιαμερικανικών υποθέσεων ήταν να κυνηγήσει λυσσαλέα χιλιάδες εργαζόμενους κομμουνιστές, συνδικαλιστές, ριζοσπάστες και προοδευτικούς. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι σχεδόν 3.000 ναυτεργάτες και λιμενεργάτες απολύθηκαν ως ύποπτοι για «αντι-αμερικανικές δράσεις» ενώ δεν ήταν διαφορετική η αντιμετώπιση που είχαν και πάμπολλοι δημόσιοι υπάλληλοι.

«Κυνήγι μαγισσών» ή πολιτική στόχευση;

Κατά μερικούς ο «μακαρθισμός», η επίσημη πρακτική δηλαδή του αμερικανικού κράτους που κυνήγησε εκατοντάδες κομμουνιστές, συνδικαλιστές και ριζοσπάστες που δικάστηκαν και φυλακίστηκαν, ήταν ένα τέχνασμα του άσημου μέχρι τότε γερουσιαστή Μακάρθι ώστε να γίνει το όνομά του διάσημο. Άλλοι μιλούν για έναν «τρελό», «υστερικό» που έβλεπε «κόκκινα φαντάσματα» παντού στις ΗΠΑ, ακόμα και μέσα στον κρατικό μηχανισμό που ήθελαν να του καταφάνε τη σάρκα.

Η αλήθεια είναι όλα αυτά και τίποτα απ’ αυτά! Τι εννοώ;

Πράγματι ο Μακάρθι χάρη στην εκστρατεία που εξαπέλυσε όχι απλώς έγινε διάσημος, αλλά 70 χρόνια μετά γράφουμε ακόμα γι΄ αυτόν. Συνεπώς πέρασε από την αφάνεια όχι απλώς στο φως, αλλά γράφτηκε το όνομά του στην Ιστορία, στα κατάστιχά της βέβαια.

Παρανοϊκός και υστερικός; Αναμφισβήτητα η μανία με την οποία κυνήγησε εκατοντάδες ανθρώπους της τέχνης, του πολιτισμού αλλά και της εργασίας ήταν υστερική, ωστόσο αν αιτιολογήσει κανείς το μακαρθισμό ως την παράνοια ενός απλώς ανθρώπου τότε στην καλύτερη περίπτωση κοιτάει το δέντρο και χάνει το δάσος ή στη χειρότερη δίνει συγχωροχάρτι σε τόσες και τόσες διώξεις που υπέστησαν χιλιάδες άνθρωποι.

Η ουσία είναι ότι ο Τζόζεφ Μακάρθι ήταν ένας άνθρωπος που αφενός ήθελε σφόδρα να ανακηρυχτεί «ήρωας των ΗΠΑ» και διακατεχόταν από μίσος για καθετί ριζοσπαστικό και προοδευτικό. Επί της ουσίας όμως υπηρέτησε και έφερε εις πέρας το δόγμα που έλεγε ότι οι ιδέες του κομμουνισμού, ο συνδικαλισμός και γενικότερα η αμφισβήτηση στο αμερικάνικο όνειρο δεν θα γινόταν ανεκτή και θα πατασσόταν παντοιοτρόπως. Γι’ αυτό άλλωστε ο μακαρθισμός έγινε νόμος του αμερικανικού κράτους και διαπέρασε ολόκληρο τον κρατικό, ιδεολογικό μηχανισμό του.

Οι ΗΠΑ ήθελαν εξ αρχής μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο να βάλουν φρένο στην εξάπλωση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, πόσο μάλλον στο ίδιο τους το έδαφος.

Συνεπώς ο Μακάρθι βρέθηκε στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή και σάλπισε τη σταυροφορία που όμως αργά ή γρήγορα θα πραγματοποιούνταν γιατί ήταν απαραίτητη για τη σταθεροποίηση της εξουσίας στις ΗΠΑ.

[dynamic-sidebar id=”post-area-diabaste”]