Είναι ο μόνος ιστορικός, και ίσως ο μόνος αυτόπτης μάρτυς της Αλωσης της Βασιλεύουσας, που μας κατέλιπε την τελευταία πράξη καθήκοντος, θάρρους και γενναιότητας του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου: Πέθανε γνωρίζοντας ότι πέθαινε μαζί του η αυτοκρατορία του Βυζαντίου ή καλύτερα ό,τι είχε απομείνει από αυτήν. Αλλά αυτό το «ως κοινός στρατιώτης» του Σφραντζή αρμόζει στον τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου που ο βίος του, χωρίς απογόνους, δεν είχε χαρές, παρά θανάτους αγαπημένων του, μάχες, διαμάχες, πολέμους, αλλά και αποστολές καταλλαγής στον εμφύλιο των αδελφών του, δεσποτών Δημητρίου και Θωμά, που πρόσφεραν την ανακαίνιση της μονής όπου αποκαλύφθηκε το πορτρέτο του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου.

Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Παλαιολόγος δίκαια έγινε θρύλος και λατρεύτηκε στα τετρακόσια χρόνια της οθωμανικής κατοχής, που οι Ελληνες μετουσίωναν, με λογισμό και όνειρο στην επιστροφή «του μαρμαρωμένου βασιλιά», την πολυπόθητη λευτεριά τους, με αφηγήσεις, που έφτασαν έως τις μέρες μας, που η μνήμη του κρατιέται ακόμη ζωντανή. Δεν έχει να κάνει η προσωπικότητα του Κωνσταντίνου με θεολογικά ζητήματα. Εχει να κάνει με την Ιστορία μας και τα μαθήματα που αντλούμε από το παρελθόν μας.

ΑΠΟΔΕΙΞΗ για το τι σημαίνει ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας είναι η τεράστια συγκίνηση που εκφράζεται από την Πέμπτη, από τους Ελληνες, καθώς το υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε ότι η σπουδαία βυζαντινή αρχαιολόγος, Ανίτα Κουμούση, τεκμηρίωσε απολύτως την πρώτη αίσθηση που είχε, βλέποντας τον γενειοφόρο άνδρα, με τα μεγάλα εκφραστικά μάτια και το μελαγχολικό βλέμμα, που κοιτάζει κατάματα τον θεατή του, στο καθολικό της παλαιάς μονής των Ταξιαρχών. Σε αυτό το πορτρέτο εικονίζεται ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και αυτή η ανακάλυψη είναι η σπουδαιότερη, της τελευταίας δεκαετίας, στη Βυζαντινή Αρχαιολογία.

Το πορτρέτο δεν ακολουθεί τον συνήθη επίσημο τύπο με τον οποίο, στον 15ο αιώνα, εικονίζονται άγιοι και αυτοκράτορες, στα πρόσωπα και στις πολυτελείς ενδυμασίες. Δεν έχει χαρακτηριστικά αφαιρετικά της θέωσης αλλά του ώριμου άνδρα του από καθήκοντος μη κινούντος, του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου.

ΑΥΤΟΣ Ο ΩΡΙΜΟΣ άνδρας που τον βλέπουμε στην προσωπογραφία του να φέρει τα αυτοκρατορικά διάσημα, με χρυσοποίκιλτα ενδύματα, ενσαρκώνει την Ιστορία του Βυζαντίου που για μας τους Ελληνες είναι η αδιάσπαστη συνέχεια της αρχαίας ελληνικής Ιστορίας. Της Ιστορίας μας. Ο Κωνσταντίνος είχε πλήρη επίγνωση, όταν κλήθηκε στη Βασιλεύουσα και ανέλαβε τον θρόνο, την 6^η Ιανουαρίου 1449, για την απελπιστική κατάσταση -πολιτική, οικονομική στρατιωτική- της αυτοκρατορίας. Βασίλεψε τέσσερα χρόνια, τέσσερις μήνες και είκοσι μέρες, πιστεύοντας ότι ίσως μπορούσε να αναστρέψει το τέλος που έβλεπε ότι ερχόταν. Κι αυτός είναι κύριος λόγος που οι Ελληνες νιώθουν συγκίνηση και αγάπη και εμπνέονται από αυτόν, επειδή φύλαξε, εν γνώσει του, τις Θερμοπύλες.

ΩΣ ΔΕΣΠΟΤΗΣ του Μυστρά φιλοξενούσε στην αυλή του ανθρώπους ευρύτατης Παιδείας, δημιουργούς, καλλιτέχνες και ομοτράπεζό του είχε τον νεοπλατωνιστή Πλήθωνα. Η ανακάλυψη της προσωπογραφίας του, η τελευταία σωζόμενη προσωπογραφία αυτοκράτορα στη βυζαντινή μνημειακή ζωγραφική, το παλάτι του με τα ανακτορικά ενδιαιτήματά του, που θα παραδοθούν, την άνοιξη του 2026, από το υπουργείο Πολιτισμού στους κατοίκους και στους επισκέπτες, η μοναδικής ομορφιάς αγιογράφηση στις βυζαντινές εκκλησιές που το περιβάλλουν, ακόμη και οι Αγιοι Θεόδωροι που η παράδοση θέλει ο Κωνσταντίνος να γονάτισε πάνω στον δικέφαλο του δαπέδου τους, για να στεφθεί αυτοκράτορας, θα επιστρέψουν ολοζώντανο το Βυζάντιο, στον Μυστρά.

ΩΡΑ να περπατήσουμε στους πέτρινους ανηφορικούς δρόμους της Ιστορίας μας, συνοδεύοντας στην επιστροφή του στον Μυστρά τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο…