Η συνταγματική απαγόρευση στα ιδιωτικά ΑΕΙ έχει τις ρίζες της στο μετεμφυλιακό Σύνταγμα του 1952 που εξάρτησε τη λειτουργία των πανεπιστημίων από προηγούμενη κρατική άδεια και κατέστησε τους καθηγητές δημοσίους υπαλλήλους, ενώ εμπεδώθηκε στα χουντικά συντάγματα των 1968 και 1973, όταν τα ΑΕΙ έγιναν αποκλειστικά νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και ενισχύθηκε η κρατική εποπτεία.

ΩΣ ΕΚ ΤΟΥΤΟΥ (δεν) είναι παράδοξο ότι το περιώνυμο άρθρο 16 του μεταπολιτευτικού Συντάγματος του 1975, όταν όλα ανεξαιρέτως τα κόμματα της εποχής διαπνέονταν από έναν έντονο κρατισμό, ουδέποτε αναθεωρήθηκε. Αντιθέτως, αντιμετωπίστηκε όλες τις τελευταίες δεκαετίες ως ταμπού που δεν έπρεπε κανείς να αγγίξει, ένα ιερό τοτέμ που δεν επιτρεπόταν σε κανέναν να ακουμπήσει. Εωσότου η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, προκειμένου να παρακάμψει τον σκόπελο του άρθρου 16, ανακάλυψε τη «φόρμουλα» του άρθρου 28 για τις διεθνείς συμφωνίες, δίνοντας μια τελολογική ερμηνεία που βασίστηκε σε αποφάσεις δικαστηρίων και γνωμοδοτήσεις συνταγματολόγων, όπως οι Σκουρής – Βενιζέλος, Αλιβιζάτος, Μανιτάκης, Σπυρόπουλος κ.ά.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ αναφέρονται σειρά αποφάσεων δικαστηρίων, όπως π.χ. η υπ’ αριθ. 2411/2012 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ, η οποία έκρινε ως σύμφωνη με το Σύνταγμα την επιβολή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά προγράμματα των δημοσίων πανεπιστημίων παρά την πρόβλεψη της παρ. 4 του άρθρου 16 για δωρεάν εκπαίδευση από τα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα ή η υπ΄αριθ. 705/2010 απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Πατρών, η οποία έκρινε ως συνταγματική την επιβολή διδάκτρων σε προπτυχιακό επίπεδο από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Η ΟΡΘΗ ερμηνευτική προσέγγιση των επίμαχων συνταγματικών διατάξεων, όπως την περιέγραψε ο νυν υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης, επιβάλλεται να είναι εναρμονισμένη με το ενωσιακό δίκαιο και να οδηγεί στην παραδοχή ότι η απαγόρευση που προβλέπεται αφορά μόνο τη «σύσταση» σχολών από ιδιώτες και όχι την εγκατάσταση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων άλλης χώρας. Αλλωστε, μια διαφορετική ερμηνεία που θα επεξέτεινε το εύρος της απαγόρευσης και στην εγκατάσταση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα θα ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με τις θεμελιώδεις ελευθερίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

ΕΙΝΑΙ ΒΕΒΑΙΟ ότι αν περιμέναμε να επιτευχθεί η ευρύτερη διακομματική συναίνεση που απαιτείται για την αλλαγή του επίμαχου άρθρου, μάλλον θα χρειάζονταν ακόμα μερικές δεκαετίες. Θυμίζουμε τη γνωστή κυβίστηση του Γιώργου Παπανδρέου το 2007, όταν είχε ταχθεί σαφώς υπέρ της ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων, αλλά την τελευταία στιγμή έκανε πίσω, επειδή, όπως έχει αναφέρει η Αννα Διαμαντοπούλου, η οποία ήταν επίσης υπέρμαχος της αναθεώρησης, η συντριπτική πλειοψηφία της τότε κοινοβουλευτικής ομάδας του ΠΑΣΟΚ, «με την εξαίρεση βουλευτών που μετριόνταν στα δάκτυλα ενός χεριού», ήταν αποφασισμένη να μη στηρίξει την πρόταση του προέδρου της.