Ομως δεν έχουν όλοι το ίδιο πορτοφόλι, ούτε τις ίδιες οικονομικές δυνάμεις. Επίσης, ανάλογα με την κοινωνική και επαγγελματική θέση κάθε ατόμου, προκύπτουν και οι ανάλογες δυνατότητες αντίδρασης. Αν δηλαδή μπορεί κάποιος να αποφασίσει για τον εαυτό του να μετακινηθεί λιγότερο ή να εργαστεί λιγότερο ή να κλείσει τα φώτα όποτε κρίνει πως τον συμφέρει, αυτό είναι απόρροια των συνθηκών στις οποίες εργάζεται και κινείται. Αν είναι ιδιοκτήτης, CEO ή ανώτερο στέλεχος, μπορεί να ελιχθεί με διάφορους τρόπους. Οι απλοί εργαζόμενοι όμως δεν μπορούν να κάνουν και πολλά για να συνεισφέρουν στον επαγγελματικό τους χώρο, πλην των βασικών και αυτονόητων, δηλαδή να κλείνουν τα κομπιούτερ τους όταν φεύγουν, τα φώτα όταν βγαίνουν από ένα γραφείο και να μην κάνουν σπατάλες που δεν θα τις έκαναν στα σπίτια τους. Μέχρι εκεί.

Ας το σκεφτούν αυτό λοιπόν διπλά και τριπλά όσοι κάνουν προτάσεις ερήμην των εργαζομένων για λογαριασμό τους. Η πρόταση, για παράδειγμα, να κλείνουν τα εμπορικά καταστήματα νωρίτερα έχει σοβαρές συνέπειες για την αγορά εργασίας. Μπορεί, λόγου χάριν, οι υπάλληλοι να δουλεύουν λιγότερες ώρες -χωρίς να το επιλέξουν- και άρα να αμείβονται λιγότερο ή, αν εργαστούν περισσότερο, να το παίρνουν σε ρεπό και να το ονομάσουν αυτό «ευέλικτη εργασία». Πρόκειται για μια πρόταση στα όρια του απαράδεκτου και λέμε στα όρια, διότι γίνεται αντιληπτή η ειλικρινής αγωνία των εμπόρων για τους υπέρογκους λογαριασμούς του ρεύματος ή για τα μεταφορικά. Πλην όμως δεν μπορεί ο τρόπος εξοικονόμησης του ενεργειακού κόστους ή των λειτουργικών εξόδων μιας εταιρίας ή ενός καταστήματος να επιβαρύνει τους εργαζομένους ανατρέποντας ξαφνικά και απροειδοποίητα τον οικογενειακό προγραμματισμό τους.

Η διαχείριση της πρωτόγνωρης κατάστασης που έχει προκύψει από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι δύσκολη εξίσωση και απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό, στήριξη των πιο ευάλωτων και ευρείες συνέργειες. Δεν υπάρχουν περιθώρια για στήριξη μιας κοινωνικής ομάδας σε βάρος κάποιας άλλης, παρά μόνο για μετριασμό των βαρών αναλογικά και δίκαια.