Γράφει ο Γιάννης Παπαδάτος

Η διαρκής τρομοκρατική απειλή κατά της Ευρώπης και το μεταναστευτικό σοκ του 2015 έχουν αναβαθμίσει σημαντικά αυτό που λέμε «ισλαμοφοβία», τόσο σε επίπεδο ηγεσιών όσο και σε επίπεδο λαών. Πρέπει να παραδεχθούμε ότι κάτω από τον ενστικτώδη φόβο υπάρχουν ρεαλιστικά υποστρώματα: Οι μουσουλμάνοι δεν ενσωματώνονται εύκολα στα ευρωπαϊκά ήθη, η δημογραφική τους αύξηση προκαλεί αγωνία για το μέλλον του Χριστιανισμού στην Ευρώπη, ακόμη κι ο ένας στους εκατό να βγει «ριζοσπαστικοποιημένος» ή «σκάρτος» αρκεί για να στιγματιστεί όλη η κοινότητα.

Δυστυχώς, ζούμε σε δύσκολες καταστάσεις, όπου δεν περισσεύουν η νηφαλιότητα και η ψυχραιμία. Σε αυτόν τον τομέα λέμε «κάθε πέρσι και καλύτερα». Οταν π.χ. μιλούσε για «πόλεμο πολιτισμών» ο Νικολά Σαρκοζί το θεωρούσαμε φυσιολογικό -δεξιός είναι ο άνθρωπος, σε συντηρητικούς πολίτες απευθύνεται, ίσως και να έχει δίκιο στο τέλος τέλος-, πού είναι το παράξενο; Το 2015 ξένισε κάπως η αναφορά του Σοσιαλιστή πρωθυπουργού Μανουέλ Βαλς σε «πόλεμο πολιτισμών». Ηταν όμως φορτισμένος από κάποιες -ιδιαίτερα άγριες- τζιχαντιστικές επιθέσεις σε Γαλλία-Δανία και δεν κρατήθηκε.

Φθάσαμε αισίως στο τέλος του 2017 και τέσσερις μέρες πριν από την Πρωτοχρονιά, ο Εμανουέλ Μακρόν προστέθηκε στο πάνθεο των θιασωτών της θεωρίας περί «μάχης πολιτισμών», σε συνέντευξη που παραχώρησε στην ισπανική «El Mundo».

«Η νίκη επί του Ισλαμικού Κράτους δεν σημαίνει το τέλος της τρομοκρατικής απειλής, που είναι διαρκής. Το λέω με πάσα ευθύνη, η μάχη μας είναι επίσης μάχη πολιτισμών», είπε ο Γάλλος πρόεδρος. Οταν στη συνέχεια προσπάθησε να το μαζέψει το έκανε, που λένε, χειρότερο: «Δεν αναφέρομαι σε πόλεμο ανάμεσα σε περιοχές του πλανήτη ή σε κουλτούρες. Ομως, πρέπει να κατανοήσουμε το λόγο που τόσα πολλά παιδιά γεννημένα στο έδαφός μας στρέφονται ενάντια στις δημοκρατίες μας, τις εγκαταλείπουν και ύστερα τους επιτίθενται».

Τον όρο «πόλεμος» ή «σύγκρουση πολιτισμών» δεν τον εφεύρε ο Σάμουελ Χάντινγκτον το 1996, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι. Τον καθιέρωσε ο πανεπιστημιακός δάσκαλός του, Μπέρναρντ Λιούς, το 1957, με αφορμή την ήττα στο Σουέζ των βρετανικών αποικιακών δυνάμεων από τους Αιγύπτιους εθνικιστές του Νάσερ.

Ούτε οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι ούτε ο Ψυχρός Πόλεμος υπήρξαν συγκρούσεις πολιτισμών. Ολοι οι αντιμαχόμενοι ήταν χριστιανοί -έστω διαφορετικών δογμάτων, έστω κι αν οι Ρώσοι κομμουνιστές προσποιούνταν τους άθεους- που βγήκαν από την ίδια πολιτισμική μήτρα. Επομένως, ο πόλεμος πολιτισμών μπορεί να κατανοηθεί μόνο ως σύγκρουση θρησκειών, που είναι και η πιο ανελέητη. Εχει όμως νόημα να μιλάμε για τέτοια πράγματα τη σήμερον ημέρα; Δεν ζούμε στην εποχή των Σταυροφοριών ούτε των θρησκευτικών πολέμων στην Ευρώπη.

«Πόλεμος πολιτισμών δεν πρόκειται να υπάρξει, επειδή στη Γη υπάρχει μόνος ένας πολιτισμός, κι αυτός είναι ο ανθρώπινος», απεφάνθη πέρυσι ο Γάλλος κοινωνιολόγος Ραφαέλ Λιοζιέ. Το θέμα είναι αν όντως έχει απομείνει κάτι από τον παλιό μας πολιτισμό ή έχουμε μπει ανεπιστρεπτί στον εποχή της βαρβαρότητας.

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής