Την προηγούμενη εβδομάδα το EThe Magazine ασχολήθηκε με την αύξηση των περιστατικών της κατάθλιψης στα χρόνια της κρίσης.

Γράφει ο Δημήτρης Καπετανόπουλος

Σε αυτό το τεύχος, το EThe Magazine του EleftherosTypos.gr, ερευνά το πώς επηρεάζουν όλες αυτές οι δυσμενείς συνθήκες τα παιδιά, αλλά και στο κατά πόσο τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί τα κρούσματα ψυχολογικών προβλημάτων σε αυτά.

Αρχικά να ξεκαθαρίσουμε ότι ψυχολογικά προβλήματα μπορούν να οριστούν και οι μαθησιακές διαταραχές, αναπτυξιακές, ακόμα ακόμα και διαταραχές διατροφής.

Για να κατανοήσουμε λοιπόν το αν έχουν αυξηθεί, θα πρέπει να προσεγγίσουμε ξεχωριστά την κάθε μία κατηγορία.

Σε αυτήν την προσπάθειά μας, είχαμε την τύχη να μας βοηθήσει η Αναπτυξιακή Ψυχολόγος Θεοδώρα- Ειρήνη Τσανάκα.

Κ. Τσανάκα, τι ορίζουμε ως «ψυχολογικά προβλήματα» για ένα παιδί;

Κατ’αρχάς να πούμε πως κάτω από την «ομπρέλα» ψυχολογικά προβλήματα κρύβονται ένα σωρό προβλήματα και διαταραχές. Η λίστα είναι μεγάλη και μπορεί να περιλαμβάνει από αναπτυξιακές και μαθησιακές διαταραχές μέχρι διαταραχές της διάθεσης και της διατροφής.

Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Υπάρχει αύξηση η μείωση των μαθησιακών διαταραχών τα τελευταία χρόνια;

Όσον αφορά τόσο τις αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός, σύνδρομο Down, ΔΕΠ-Υ, κ.α.) όσο και τις μαθησιακές (δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσορθογραφία, κ.α.) έχει παρατηρηθεί μία ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων από τη δεκαετία του 1980 κι έπειτα. Ωστόσο η αύξηση αυτή φαίνεται να οφείλεται εν μέρει στην εξέλιξη και τη βελτίωση των διαγνωστικών μεθόδων και εργαλείων καθώς επίσης και στην θέσπιση ειδικών μέτρων και ρυθμίσεων.
Με πιο απλά λόγια αυτή η φαινομενική αύξηση βασίζεται αφ’ενός στο σημερινό νομικό πλαίσιο, που αναγνωρίζει αυτές τις διαταραχές και υποστηρίζει τα άτομα που πάσχουν από αυτές και αφ’ετέρου στη διάγνωση αυτών των διαταραχών που έχει εξελιχθεί σε μία αξιόπιστη διαδικασία.

Αν αναλογιστούμε πως από την δεκαετία του ’80 και μετά όλο και περισσότερα παιδιά παίρνουν μέρος στη μαθησιακή διαδικασία, όλο και περισσότεροι μαθητές παρακολουθούν το 9-ετές υποχρεωτικό σχολείο (δημοτικό-γυμνάσιο), όλο και περισσότεροι έφηβοι συνεχίζουν την εκπαίδευσή τους στα λύκεια (τεχνικά και γενικά) και στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, είναι απόλυτα φυσιολογικό να αντιληφθούμε πως αυτός που κάποτε «δεν έπαιρνε τα γράμματα» και παρατούσε το σχολείο, σήμερα μπορεί να λάβει την κατάλληλη στήριξη ώστε να συνεχίσει στα ανώτερα σκαλιά της εκπαιδευτικής διαδικασίας ύστερα από την διάγνωση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει.

Ποιές άλλες διαταραχές εμφανίζονται στα παιδιά;

Λαμβάνοντας υπ’όψιν πως τα παιδιά είναι μικροί ενήλικες, καθώς σωματικά φαίνονται ως μικρογραφίες ενηλίκων, είναι λογικό κι επόμενο να καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως εκδηλώνουν κι αυτά αντίστοιχες ψυχολογικές διαταραχές με τους «μεγάλους», άρα τα τελευταία χρόνια υπάρχει αύξηση στα παιδιά όπως υπάρχει και στους ενήλικες. Οι διατροφικές διαταραχές (νευρική ανορεξία, βουλιμία), οι διαταραχές της διάθεσης (καταθλιπτική, διπολική), οι αγχώδεις διαταραχές κ.α. αποτελούν διαταραχές που εμφανίζονται όλο και περισσότερο τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά

Σε τι οφείλεται το ότι ένα παιδί εμφανίζει ψυχολογικά προβλήματα;

Πέρα από τους γενετικούς και τους νευροβιολογικούς παράγοντες που συμβάλουν στην εμφάνιση αυτών των διαταραχών η επιστημονική κοινότητα δίνει ιδιαίτερο βάρος στην μελέτη των ψυχοκοινωνικών παραγόντων ως μία από τις βασικές αιτίες της αύξησης των κρουσμάτων τα τελευταία χρόνια.

Στους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες ανήκουν οι ψυχολογικοί και οι κοινωνικοί παράγοντες.
Όσον αφορά τους ψυχολογικούς παράγοντες, αν και μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί η αιτιολογική σύνδεση αυτών των διαταραχών με ένα συγκεκριμένο ψυχολογικό προφίλ, ωστόσο ορισμένοι θεωρητικοί διατυπώνουν την άποψη πως τα άτομα που είναι πιο επιρρεπή να εμφανίσουν τέτοιου είδους διαταραχές χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση. Κατά άλλους, η εκδήλωση αυτών των διαταραχών μεταφράζεται ως επιθετικότητα που στρέφεται εναντίον του εαυτού. Πολλοί υποστηρίζουν πως υπάρχει μία σχέση αιτίας-αποτελέσματος στην δημιουργία του δεσμού μητέρας-παιδιού (ασφαλής, αγχώδης αποφευκτικός, αγχώδης αμφιθυμικός) και στην εμφάνιση αυτών των διαταραχών. Ας μείνουμε όμως σ’ αυτές τις τρεις έννοιες:

-χαμηλή αυτοεκτίμηση,
-επιθετικότητα εναντίων του εαυτού και
-δεσμός προσκόλλησης

Αυτοί, σύμφωνα με τους μεγάλους θεωρητικούς της ψυχολογίας, αποτελούν τους ψυχολογικούς παράγοντες που συμβάλουν στην εκδήλωση αυτών των διαταραχών. Είναι αυτοί οι παράγοντες αποκλειστικά ψυχολογικοί και ατομικά προσωπικοί ή μήπως είναι παράγοντες που επηρεάζονται από την κοινωνία;

Δηλαδή ποιοι είναι οι κοινωνικοί παράγοντες που προκαλούν τέτοια προβλήματα σε ένα παιδί;

Ο Αριστοτέλης είχε πει: «ο άνθρωπος είναι φύσει κοινωνικό ον», επηρεάζει, λοιπόν και επηρεάζεται από την κοινωνία μέσα στην οποία ζει.

Για παράδειγμα αυτό που είπαμε παραπάνω για τον δεσμό μεταξύ μητέρας-παιδιού, θα πρέπει να τον σκεφτούμε σε σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον που υπάρχει. Και αυτό γιατί τα ωράρια εργασίας των μητέρων αλλά και η ανύπαρκτη κοινωνική μέριμνα (μεωμένες άδειες εγκυμοσύνης και λοχίας0, έχουν σαν αποτέλεσμα όλο και περισσότερο τα παιδιά να μεγαλώνουν με τρίτους (γιγιάδες, babysitter κτλ), κάτι που σίγουρα επηρεάζει αυτόν τον «δεσμό» που προαναφέραμε.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι αυτό της χαμηλής αυτοεκτίμησης, η οποία μπορεί να σχετίζεται άμεσα με την κοινωνία του «φαίνεσθαι» μέσα στην οποία ζούμε.

Θα μπορούσαμε επίσης να πούμε πως για παράδειγμα η νευρική ανορεξία σχετίζεται άμεσα με την χαμηλή αυτοεκτίμηση που τα νεαρά κορίτσια έχουν για το σώμα τους και την εμφάνισή τους σε σύγκριση με το σώμα και την εμφάνιση των μοντέλων (ηθοποιοί, τραγουδιστές κ.α) της σημερινής κοινωνίας; Θα ήταν λάθος να σκεφτούμε πως οι διατροφικές διαταραχές κρύβουν μία επιθετικότητα και μία τιμωρία του εαυτού σε μία κοινωνία όπου το «κακό», το «άσχημο», το «παράτερο», τιμωρείται; Δεν θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε τον ίδιο συλλογισμό μιλώντας για τις διαταραχές της διάθεσης και τις αγχώδεις διαταραχές;

Άρα μπορούμε να πούμε ότι η κρίση έχει παίξει ρόλο στο να αυξηθούν τα φαινόμενα διαταραχών στα παιδιά

Ναι. τα παιδιά εξάλλου είναι άμεσοι αποδέκτες της καθημερινότητάς μας. τα στρεσογόνα γεγονότα που βιώνουμε λόγω των σύγχρονων κοινωνικών συνθηκών (ανεργία, οικονομικές δυσκολίες, αβεβαιότητα, κοινωνική ανέχεια), διοχετεύονται αφιλτράριστα στις ψυχές των παιδιών, δημιουργώντας πληγές ανοιχτές..

Πόσο εύκολα ένας γονιός πηγαίνει το παιδί του σε έναν ειδικό; Τον αποτρέπει η οικονομική κατάσταση;

Εαν πρόκειται για μαθησιακές δυσκολίες, τότε απευθύνεται σε ειδικό ακόμα και αν υπάρχει οικονομικό πρόβλημα, έστω και για δύο φορές το μήνα.

Εκεί που έχει παρατηρηθεί, και βάσει ερευνών, ότι υπάρχει μια καθυστέρηση και διστακτικότητα, είναι όταν το παιδί παρουσιάζει κάποια άλλα ψυχολογικά προβλήματα. και αυτό διότι ο γονιός θεωρεί πως μπορεί ο ίδιος να λύσει το πρόβλημα, χωρίς να θέλει να υποκατασταθεί από κάποιον ειδικό. Κάποιες φορές μάλιστα μπορεί και να δίνουν μικρότερη σημασία στο πρόβλημα, απ ότι θα έπρεπε βάσει της πραγματικής του διάστασης.

Λέμε πως τα παιδιά είναι «μικροί ενήλικες» και έτσι τα αντιμετωπίζουμε, είναι όμως ανωριμα συναισθηματικά και τους είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντιληφθούν πως αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα. Η ευθύνη λοιπόν πέφτει στους γονείς. Ας αφήσουμε πίσω τις λογικές «παιδί είναι, τι προβλήματα μπορεί να έχει;» και ας αφουγκραστούμε τα παιδιά μας, μας έχουν ανάγκη.

Συμπέρασμα

Τα παιδιά «αντιδρούν» ψυχολογικά στις κοινωνικές συνθήκες όπως αντιδρούν και οι μεγάλοι. Όταν λοιπόν οι μεγάλοι ζουν σε κατάσταση πίεσης και έντασης, όταν και σε αυτούς παρουσιάζεται αύξηση περιστατικών ψυχολογικών προβλημάτων, τότε αυτό περνάει και στο παιδί, που ζει μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον.
Γι αυτό και θέλει ιδιαίτερα «αντανακλαστικά» όσον αφορά την ψυχολογία των παιδιών μας.

Ας συλλογιστούμε το ότι η κοινωνία μας λοιπόν δεν είναι «αγγελικά πλασμένη». Ας σκεφτούμε πως περνάνε σήμερα την ημέρα τους τα παιδιά, πόσο δημιουργικό χρόνο αφιερώνεται από τους γονείς προς αυτά.

Η Θεοδώρα- Ειρήνη Τσανάκα συνεργάζεται με γραφείο ψυχολόγων στην Γλυφάδα