Γράφει ο Γιώργος Σερφιώτης

Για να απαντήσουμε, μπορούμε να καταφύγουμε σε κάμποσες πηγές … προφητείες, γραφές, αστρολογία και πολλές ακόμα. Σημασία, επομένως, έχει να εντοπίσουμε τις πιο αξιόπιστες. Ειδικά αν η ερώτηση για το μέλλον έχει να κάνει με τεχνολογία, τότε η πηγή φέρει το όνομα Kevin Kelly. Για τους φανατικούς λάτρεις της τεχνολογικής προόδου, το όνομα δεν χρειάζεται συστάσεις.

Αν δεν ανήκετε στην κατηγορία αυτή, τότε ίσως να σας είναι γνωστό το εμβληματικό πλέον περιοδικό τεχνολογίας Wired, ιδρυτικός εκδότης του οποίου είναι ο Kevin Kelly. Ένας άνθρωπος που βρίσκεται στην αιχμή του χώρου της τεχνολογίας για πάνω από είκοσι χρόνια (το Wired κυκλοφόρησε και εκδίδεται ανελλιπώς από το 1993), όχι μόνο διευθύνοντας το περιοδικό, αλλά παράλληλα παρεμβαίνοντας μέσα από την αρθρογραφία του και συγγράφοντας βιβλία.

Το αναπόφευκτο μέλλον μας σε βιβλίο

Το τελευταίο βιβλίο του Kelly, αποτελεί ίσως ένα εξαιρετικό μέσο πρόβλεψης του μέλλοντός μας, τουλάχιστον σε ότι έχει να κάνει με την τεχνολογία. Ο τίτλος του είναι “Το αναπόφευκτο: Κατανοώντας τις 12 τεχνολογικές δυνάμεις που θα διαμορφώσουν το μέλλον μας” (The Inevitable: Understanding the 12 Technological Forces that will Shape our Future).

Το βιβλίο αυτό προϊδεάζει και προβληματίζει, χωρίς να προδικάζει τις πιθανές επιλογές μας και τις επιδράσεις τους στη ταχύτητα και την τελική κατεύθυνση των εξελίξεων. Πρόκειται δε, σίγουρα, για μια αισιόδοξη προσέγγιση του πως οι δώδεκα αυτές “τεχνολογικές επιταγές” δύνανται να αναδιαμορφώσουν μέσα στα επόμενα 30 χρόνια το τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε, μαθαίνουμε, επικοινωνούμε ή αγοράζουμε.

Ο ίδιος ο K. Kelly εξηγεί πως το “αναπόφευκτο” έγκειται στη εξέλιξη και τις αλλαγές που θα προκύψουν στο μέλλον και όχι στην 100% επαλήθευση των προβλέψεων του.

Ποιες είναι οι δώδεκα δυνάμεις;

1. “Το να γίνεις / να μάθεις” [becoming]. Όπως εύστοχα μάλλον έχει εντοπίσει ο συγγραφέας, ήδη λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων σχεδόν ποτέ κανείς δεν προλαβαίνει να γίνει απόλυτα “ειδικός” σε κάτι (όπως στο παρελθόν), καθώς όλες οι πλατφόρμες εξελίσσονται και αναδιαμορφώνονται συνεχώς.

Έτσι, σχεδόν σε όλη μας τη ζωή θα ζούμε σε μια κατάσταση “πρωτάρη” (newbie) με κάτι που είτε θα έχει μόλις δημιουργηθεί, ή απλά πλήρως μετασχηματιστεί και θα απαιτεί την εκ νέου εκμάθηση.

Ο Kelly προσεγγίζει το θέμα άκρως αισιόδοξα, καθώς δηλώνει πως “τώρα είναι η καλύτερη στιγμή για να εφεύρει κανείς κάτι, σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία. Τώρα έχουμε τις περισσότερες ευκαιρίες, τους λιγότερους περιορισμούς, τις υψηλότερες αποδόσεις σε σχέση με το ρίσκο.”

2. Συνειδητότητα [cognifying]. Τα πάντα γύρω μας γίνονται ολοένα και πιο έξυπνα. Όχι μόνο οι ηλεκτρονικές συσκευές με δυνατότητα επεξεργασίας, αλλά και αντικείμενα όπως τα παπούτσια που φοράμε ή η καρέκλα του γραφείου μας. Πίσω από κάθε τέτοια εξέλιξη βρίσκεται η αδιάλειπτη προσπάθεια του ανθρώπου να προσεγγίσει ακόμα πιο πολύ την τεχνητή νοημοσύνη.

Ο Kelly εντοπίζει πως το κρίσιμο στοιχείο στην πορεία βελτιστοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι μια δημιουργία που θα ξεπεράσει το δημιουργό της, αλλά τα δίκτυα που δημιουργούνται συνδέοντας ανθρώπους και συσκευές. Αναφέρει χαρακτηριστικά πως οι διαδικτυακές υπηρεσίες τεχνητής νοημοσύνης, θα γίνονται ολοένα και εξυπνότερες όσο περισσότεροι τις χρησιμοποιούν και ούτω καθεξής.

3. Ροή [flowing]. Ο συγγραφέας προσεγγίζει θετικά τη ρευστότητα που απορρέει από τις γρήγορα προσαρμοζόμενες τεχνολογίες, θεωρώντας πως προσθέτουν στις ζωές μας αντί να αφαιρούν από αυτές. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, θα συνεχίσουμε να έχουμε όλα τα θετικά και στέρεα επιτεύγματα (δρόμους, κτίρια, κλπ.), απλά πλέον “πολλά από τα αξιόλογα αντικείμενα δεν θα είναι στατικά. Θα αποκτήσουν μια ψηφιακή χροιά”.

Εννοώντας πως πλέον θα έχουμε τη δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε απίστευτες παραμετροποιήσεις με στόχο το κάθε τι να ταιριάζει άψογα στον καθένα και την καθεμιά. Ο Kelly αντιμετωπίζει έτσι τη ρευστότητα των διαρκών αλλαγών ως ένα απέραντο ανοιχτό πεδίο το οποίο καλούμαστε να ανακαλύψουμε.

4. Θέαση [screening]. Μια έννοια την οποία αποτυπώνει ώστε να τη φέρει σε αντίθεση με την στατική ανάγνωση έντυπων μέσων πληροφόρησης. Ο συγγραφέας τολμά έναν αιχμηρό διαχωρισμό ανάμεσα σε όσους “διαβάζουν βιβλία που προκρίνουν τους νόμους, και των ανθρώπων της οθόνης, που φτιάχνουν το δικό τους περιεχόμενο και δημιουργούν τη δική τους αλήθεια”. Ο Kelly αναφέρει χαρακτηριστικά ότι “οι οθόνες προκαλούν τη δράση εν αντιθέσει με την πειθώ (αναφερόμενος στα βιβλία)”.

Συμπληρώνει μάλιστα με ένα σχόλιο που θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και εξαιρετικά επίκαιρο και ταιριαστό για τα πολιτικά δρώμενα: “Η προπαγάνδα είναι λιγότερο αποτελεσματική σε έναν κόσμο με οθόνες, καθώς παρά το ότι η παραπληροφόρηση ταξιδεύει γρήγορα, η επανόρθωση της αλήθειας είναι εξίσου γρήγορη.” Κλείνοντας την αναφορά στη θέαση, αξίζει να αναφερθεί και η εξής φράση του, πως “στα βιβλία βρίσκουμε την αλήθεια που (αυτά) μας αποκαλύπτουν, ενώ στις οθόνες συνθέτουμε την αλήθεια από πολλά διαφορετικά κομμάτια”.

5. Προσβασιμότητα [accessing]. Ο Kelly θεωρεί όπως προαναφέρθηκε, πως για τα επόμενα 30 χρόνια η εξέλιξη (τουλάχιστον τεχνολογικά) θα κινηθεί προς το άυλο, την αποκέντρωση της γνώσης και της πληροφορίας, την ταυτόχρονη πρόσβαση σε πλατφόρμες και το διαδίκτυο, καθώς το κόστος ανάπτυξης και απόκτησης της τεχνολογίας θα γίνεται μικρότερο.

Ως συνέπεια αυτής της τάσης στην εξέλιξη, θα έχουμε μια σαφή αποδυνάμωση της αξίας της ιδιοκτησίας (ως έννοιας) και παράλληλα μια ενδυνάμωση της έννοιας της προσβασιμότητας.

6. Διαμοιρασμός [sharing]. Όλη η τεχνολογική πρόοδος που συντελείται έχει να κάνει και με το στοιχείο της διασύνδεσης όσο το δυνατόν περισσότερων χρηστών και επομένως το διαμοιρασμό δεδομένων.

O Kelly φτάνει στο σημείο μάλιστα να μιλήσει για ένα νέο είδος σοσιαλισμού. Ο ίδιος βεβαίως σπεύδει να επισημάνει πως δεν αναφέρεται στο γνωστό πολιτικό σοσιαλισμό προηγούμενων γενεών. Αντιθέτως, περιγράφει μέσα από τον όρο αυτό τη συλλογική δημιουργία και τη συνεργατικότητα που επιτυγχάνεται μέσα από την εκτεταμένη διασύνδεση των χρηστών και των δεδομένων τους.

7. Φιλτράρισμα [filtering]. Το κάνουν οι δάσκαλοι, οι γονείς, οι δημοσιογράφοι, οι γνώστες ενός θέματος. Γιατί, λοιπόν, να μην το κάνει και η τεχνίτη νοημοσύνη; Άλλωστε μερικά από τα πλέον επιτυχημένα μέσα ασχολούνται με την επιλογή των “10 καλύτερων εργαλείων / τεχνικών / κ.ά.”

Αυτό που συμβαίνει ήδη με την τεχνίτη νοημοσύνη και θα συνεχίσει να εξελίσσεται είναι πως “διαβάζοντας” τις εξατομικευμένες επιθυμίες εκατοντάδων χιλιάδων χρηστών κάθε μέρα, εντοπίζει νέες μοναδικότητες, παρουσιάζοντας στους χρήστες διαρκώς βελτιούμενα αποτελέσματα.

Η βάσιμη κριτική είναι πως το φιλτράρισμα αποδίδει μια καθοδηγούμενη πορεία στις επιλογές του χρήστη, διαμορφώνοντας έμμεσα και τον χαρακτήρα του. Ο Kelly απαντά με μια αντίστροφη προσέγγιση, δηλώνοντας πως η τεχνίτη νοημοσύνη απλά ερμηνεύει ταχύτατα και στην ουσία αντανακλά ως καθρέφτης τις επιλογές του χρήστη, πολλές φορές πιο γρήγορα από ότι ο ίδιος μπορεί συνειδητά να αντιληφθεί τις δικές του επιλογές.

8. Επαναδιατύπωση [remixing]. Αναφέρθηκε και προηγούμενα πως πλέον θα έχει μεγαλύτερη σημασία η προσβασιμότητα από την ιδιοκτησία. Παράλληλα, αυτή η προσβασιμότητα στην πληροφορία θα επιτρέπει, αν όχι θα ενθαρρύνει, την επαναδιατύπωση της γνώσης με εμπλουτισμό της από διαφορετικές πηγές και φιλτράρισμα ώστε να ανταποκρίνεται στο εκάστοτε εξειδικευμένο θέμα συζήτησης ή αναζήτησης.

Με άλλα λόγια η παλαιά πεπατημένη του “ή όλο το προϊόν ή καθόλου προϊόν” δεν θα ισχύει, όπως ήδη δεν ισχύει στη μουσική βιομηχανία με τη δυνατότητα αγοράς ενός και μόνο μουσικού κομματιού από ένα δίσκο.

9. Διάδραση [interacting]. Η διάδραση με την τεχνολογία είναι γεγονός. Έχοντας πλέον διανύσει μεγάλη απόσταση, οι υπολογιστές που κάποτε χρειάζονταν ολόκληρα κτίρια για να στεγαστούν πλέον, βρίσκονται είτε στην τσέπη μας, είτε τους φοράμε (wearables). Το επόμενο βήμα, είναι να “μπούμε μέσα στην τεχνολογία” με τη χρήση της τεχνητής πραγματικότητας (virtual reality). Η διάδραση αυτή θα μπορεί να μας φέρει μέσα σε κρατήρες ηφαιστείων, στα βάθη των ωκεανών, ακόμα και εντός του ανθρώπινου σώματος.

Οι δυνατότητες θα είναι απεριόριστες, επιτρέποντας να ζήσουμε είτε πολύ ακριβές επιλογές είτε ανθρωπίνως αδύνατες καταστάσεις. Η τεχνίτη πραγματικότητα, τουλάχιστον στην αρχή θα είναι μια στιγμιαία εμπειρία. Όμως, καθότι η διάδραση αυτή είναι εξαιρετικά έντονη και δυναμική, πιθανώς να είναι συνετό να την καταναλώνουμε σε μικρές και ελεγχόμενες δόσεις, μιας και δεν υπάρχει όριο στο τι πραγματικά θα μπορούμε να βιώνουμε μέσω αυτής.

10. Παρακολούθηση [tracking]. Η ζωή σχεδόν όλων μας, πλέον, στην ψηφιακή εποχή μπορεί να αποτυπωθεί στο εξής παράδειγμα: είναι σαν να έχει προηγηθεί μια εξαιρετικά δυνατή χιονοθύελλα και πλέον, ότι κάνουμε, όπου κι αν πάμε, αφήνουμε σημάδια που το μαρτυρούν. Είναι, όμως, φορές που αναζητούμε την ανωνυμία και τη λήθη. Το αξιοσημείωτο είναι πως η μέχρι σήμερα εμπειρία από τα κοινωνικά δίκτυα δείχνει πως κάθε φορά που έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε περισσότερη ιδιωτικότητα ή κοινοποίηση πληροφορίας, η ματαιοδοξία φαίνεται πως υπερισχύει.

11. Αμφισβήτηση [questioning]. Η κοινωνία μας, κινείται μακριά από τη δομή της ιεραρχίας προς μια πιο αποκεντρωμένη ρευστότητα, με τις δεδομένες απαντήσεις να δίνουν τη θέση τους στις ερωτήσεις αμφισβήτησης. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η σημασία και η αναγκαιότητα των δεδομένων θα καθορίζουν για πάντα την ανθρωπότητα, όμως, σύμφωνα με τον Kelly, τα πιο δυναμικά, πολύτιμα και παραγωγικά σημεία της ανθρώπινης ύπαρξης θα εντοπίζονται στα όρια της αβεβαιότητας, του χάους και της ρευστότητας που προσεγγίζονται μέσα από την αμφισβήτηση.

12. Είμαστε στην αρχή [beginning]. Βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή των δραματικών αυτών τεχνολογικών εξελίξεων, με τις δυνάμεις που προαναφέρθηκαν να ξεδιπλώνονται σταδιακά. Αυτό που ο Kelly ονομάζει “holos” είναι αυτό που θα προκύψει από τη συνένωση της συλλογικής νοημοσύνης όλων των ανθρώπων, σε συνδυασμό με τη συλλογική νοημοσύνη των μηχανών, καθώς και όποια άλλη δύναμη ή χαρακτηριστικό προκύψει μέσα από αυτή τη διαδικασία.

O Kelly επιμένει πως βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή αυτών των εξελίξεων, καθώς κάθε τι που συμβαίνει τώρα θα γίνεται με πολλαπλάσιο ρυθμό και ταχύτητα, έχοντας παράλληλα και απείρως καλύτερη ακρίβεια. “Τίποτα (από όσα ζούμε) δεν είναι τελειωτικό. Όλες αυτές οι μεταβάσεις, είναι απλά ένα πρώτο βήμα στην όλη διαδικασία, του να γίνεις, να μάθεις (becoming). Είμαστε και είναι, η αρχή (beginning).”

Διδάσκεται το μέλλον;

Διαβάζοντας τον Kelly, τις 12 δυνάμεις που εντοπίζει, αλλά και τις ειδήσεις και την αρθρογραφία για τις τεχνολογικές εξελίξεις, ένα ερώτημα ανακύπτει και διαπερνά κάθε σκέψη: μπορούμε να διδάξουμε το μέλλον;

Η ίδια η πρόθεση κρύβει κάτι το αντιφατικό, καθώς πως είναι δυνατόν να διδάξεις κάτι το οποίο δεν έχει συμβεί; Η απάντηση κρύβεται στον τρόπο και εκεί εστιάζει και ο Kelly με το βιβλίο του. Δεν χρειάζεται να περιγραφεί ακριβώς το μέλλον, αλλά να δοθούν τα εργαλεία και να εντοπιστούν οι τάσεις που θα ακολουθηθούν (οι 12 δυνάμεις που αναφέρει), ώστε να προετοιμαστεί κανείς για την πορεία που θα έχουν οι εξελίξεις.

Αυτή η προετοιμασία, σε κάποιες χώρες γίνεται πιο συστηματικά, πιο διευρυμένα και πιο πετυχημένα στον ενεργό πληθυσμό. Σε κάποιες άλλες πάλι, όσοι ασχολούνται με αυτό το “άγνωστο μέλλον”, είναι αποκομμένοι από την διαδικασία και τον χώρο της εκπαίδευσης, κι αυτό γιατί απαιτείται βαθιά παιδεία για να κατανοήσει συλλογικά μια χώρα ότι το μέλλον της δεν είναι ανάγκη να είναι παρακολούθημα των εξελίξεων που διαμορφώνουν άλλοι, αλλά όσο το δυνατόν επιλογή δική της και των πολιτών της.

Θα μπορέσει άραγε η Ελλάδα, να κατανοήσει την αξία που έχει η παροχή και η διδασκαλία των εργαλείων που θα διαμορφώσουν το τεχνολογικό μας μέλλον;