Γράφει ο Γιώργος Σερφιώτης

Έρευνα του Ινστιτούτου Reuters, για τη μελέτη της δημοσιογραφίας καταπιάστηκε με το ζήτημα των ψευδών ειδήσεων αλλά και της αύξησης του αριθμού των ιστοσελίδων cross-checking, δηλαδή των σάιτ που επαληθεύουν ειδήσεις, δηλώσεις και ποσοτικά δεδομένα που επικαλούνται στο δημόσιο λόγο πολιτικοί, δημοσιογράφοι, εταιρείες και οργανισμοί.

Η συνεχής διεύρυνση των μηχανισμών επαλήθευσης και η μετέπειτα δημόσια παρουσίαση των αποτελεσμάτων είναι πιθανώς ο μοναδικός τρόπος να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο που βρίσκει συνεχώς πρόσφορο έδαφος, ιδιαίτερα στον ψηφιακό κόσμο που κατακλύζεται τόσο από trolls όσο και από ειδήσεις hoaxes.

Τι έδειξε η έρευνα

Αξιοσημείωτη στις μέρες μας είναι η εξάπλωση των μηχανισμών επαλήθευσης, οι οποίοι τείνουν να μετατραπούν σε ένα νέο θεσμό της δημοκρατικής διαδικασίας. Ενδεικτικός είναι ο ρυθμός δημιουργίας νέων μηχανισμών επαλήθευσης, καθώς την τελευταία δεκαετία εμφανίστηκαν σε 50 χώρες καλύπτοντας όλες τις ηπείρους. Ο αριθμός των ενεργών «κέντρων τεκμηρίωσης» σήμερα είναι 113, με σχεδόν τα μισά να έχουν δημιουργηθεί την τελευταία διετία.

Τα νούμερα της έρευνας όμως, αποκαλύπτουν και κάτι ακόμα που ίσως κάποιος να μην το περίμενε. Η φύση των μηχανισμών επαλήθευσης διαφέρει, ανάμεσα στις ανεπτυγμένες δημοκρατίες και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Σε όποια χώρα οι δημοκρατικοί θεσμοί είναι παγιωμένοι και υπάρχει εμπιστοσύνη τόσο στους πολιτικούς όσο και στην ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης, οι μηχανισμοί συνήθως αποτελούν μέρος των δημοσιογραφικών οργανισμών οι οποίοι επιδιώκουν την αυτοεπαλήθευση προς βελτίωση του επιπέδου πληροφόρησης που παρέχουν.

Αντίθετα στις χώρες που εντοπίζεται προβληματικό πολιτικό σύστημα με αμφισβητούμενη ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης, οι μηχανισμοί επαλήθευσης λειτουργούν κυρίως ως ανεξάρτητοι μη κυβερνητικοί οργανισμοί και αρκετές φορές ως ακτιβιστικές ομάδες προάσπισης της νομιμότητας.

Πόσο «αθώο» είναι το φαινόμενο;

Πόσες φορές δεν ακούσαμε τους τελευταίους μήνες για διαστρέβλωση της πραγματικότητας, για μισές αλήθειες που εξυπηρετούσαν την επιχειρηματολογία και προσωπικές σκοπιμότητες κατά τη διαδικασία των αμερικανικών Προεδρικών εκλογών; Η απάντηση είναι, τόσες πολλές, που να φτάσουμε να μιλάμε για δημιουργία νέων μύθων προς εξαπάτηση του εκλογικού σώματος και όχι απλά για λάθη που μπορούν να συμβούν στον καθένα.

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως όλο και συχνότερα εμφανίζονται στην πολιτική σκηνή περσόνες με αμφισβητήσιμη αξιοπιστία. Η παγίδα βρίσκεται στο γεγονός πως η αντίληψή μας είναι πιο δεκτική σε μια πληροφορία που φαντάζει γνώριμη, από το να επιλέξουμε την δημιουργική αλλά και κοπιαστική αμφισβήτηση αυτού που παρουσιάζεται ως δεδομένο. Μόνο όταν η πλειοψηφία εντοπίζει την ανακολουθία ανάμεσα στην επιχειρηματολογία και την πραγματικότητα και την στιγματίζει, μπορούμε να ελπίζουμε σε βελτίωση.

Βεβαίως, υπάρχει και ο δύσκολος δρόμος, αυτός που δυστυχώς φαίνεται να διαβαίνει και η χώρα μας, όπου όλα αυτά τα ψέματα με τις «κρυφές αλήθειες» και τα «εναλλακτικά δεδομένα», διαψεύδονται με πάταγο από την ίδια την πραγματικότητα, επαναφέροντας απότομα στην κανονικότητα όσους τα πίστεψαν και τα έκαναν επιχειρήματα στο δημόσιο λόγο τους.

Τα χρόνια της οικονομικής κρίσης αποκάλυψαν όλα τα παραπάνω που έως πρόσφατα κρύβονταν επιμελώς, κυρίως λόγω της συνολικής ευμάρειας και της προσωπικής ανέλιξης των πολιτών.

Ουδείς ένιωθε την ανάγκη να ξεκινήσει ένα κυνήγι ενάντια σε μύθους και ψευδή δεδομένα, την ώρα που μπορούσε να ευχαριστηθεί τους καρπούς της διαρκούς ανάπτυξης.