Ένας τέτοιος αφανής εργάτης της τέχνης ήταν και ο γραφίστας Άγγελος Σπαχής, που συνέδεσε το όνομά του με διαφημίσεις κορυφαίων εταιριών, όπως του Παπαστράτου και του Κεράνη, που δημιούργησε το λογότυπο του «Ασσου», του «Old Navy», του «Νούμερο 6», του «Ρήγα», που έδωσε εικόνα στο «Αρωμα» και σε άλλα πακέτα που έγραψαν ιστορία, ενώ σχεδίασε και το έμβλημα του Ολυμπιακού, τον δαφνοστεφή έφηβο, που επιβιώνει 98 χρόνια μετά τη δημιουργία του το 1924!

Παράλληλα έβαλε την υπογραφή του σε πολλές τουριστικές αφίσες για την προβολή της Ελλάδας και στα μαντίλια της περίφημης Μαρουλίνας, που άνοιξε το μαγαζί της στη Μύκονο το 1954. Επίσης, ήταν ζωγράφος, σκηνογράφος, εικονογράφος, σκιτσογράφος.

Σε αυτόν τον πολυσχιδή καλλιτέχνη, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 57 ετών, είναι αφιερωμένη η μεγάλη έκθεση με τίτλο «Άγγελος Σπαχής 1903-1960», που διοργανώνει η Εθνική Βιβλιοθήκη, φέρνοντας έτσι στο φως το ευρύ έργο του αυτοδίδακτου αυτού καλλιτέχνη του Μεσοπολέμου, που έχει παραμείνει για 60 και πλέον χρόνια στην αφάνεια.

Με αυτά τα λόγια, περί γραφιστικής, μας συστήνει την έκθεση, που είναι αφιερωμένη στον μεγαλύτερο γραφίστα του 20ού αιώνα Άγγελο Σπαχή, ο διαπρεπής γιατρός και επιμελητής της, Νίκος Π. Παΐσιος. Για δεκατέσσερα χρόνια, έσκυψε με περίσσεια φροντίδα πάνω στο έργο του Άγγελου Σπαχή, για τον οποίο δεν υπάρχει ούτε λήμμα στη Βικιπαίδεια και το ανέσυρε από τη λήθη. Η τυχαία συνάντησή του με τον διακεκριμένο καθηγητή, αρχιτέκτονα, πολεοδόμο και ιστορικό της Πολεοδομίας, Αλέξανδρο Παπαγεωργίου-Βενετά, στάθηκε καθοριστική για την υλοποίηση της έκθεσης, την οποία επιμελήθηκαν από κοινού μαζί με τις Κωνσταντίνα Ντακόλια και Αθηνά Κυριακώδη: «Συναντηθήκαμε στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Είναι ένας από τους σημαντικότερος μαθητές του Πικιώνη, με το έργο του οποίου ασχολούμαι», λέει ο Νίκος Π. Παΐσιος στον «Ε.Τ.» της Κυριακής και συνεχίζει: «Στην πορεία ανακάλυψα ότι ήταν και ανιψιός του Αγγελου Σπαχή και είχε κρατήσει όλα αυτά τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση. Η συμβολή του είναι καθοριστική στην υλοποίησή της».

Ποια ήταν όμως η σπίθα που πυροδότησε τη θέληση του Νίκου Π. Παΐσιου, ώστε να ασχοληθεί με τον Αγγελο Σπαχή; «Το πολύ πρωτότυπο και πρωτοπόρο των εικονογραφικών του λύσεων», λέει ο ίδιος. Ανακάλυψε το έργο του στη «μνημειώδη και αξεπέραστη ακόμα στο είδος της έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης “Μεταμορφώσεις του μοντέρνου”» της Αννας Καφέτση, στην οποία και αφιερώνει το κείμενό του στον πολυτελή 400 σελίδων κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, τον οποίο επιμελήθηκε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος.

Η έκθεση παρουσιάζει ένα ευρύ μέρος του έργου του Σπαχή: Σχέδια, ελαιογραφίες, μακέτες, βιβλία, διαφημίσεις, γελοιογραφίες, αντικείμενα, κατασκευές, φωτογραφίες, που βέβαια έχουν περάσει και στον κατάλογο της έκθεσης. Στα ζωγραφικά του έργα δεν δίστασε να πειραματιστεί κατά τα προστάγματα της τέχνης του μοντερνισμού -κυρίως του κυβισμού- και να ενσωματώσει στα έργα του ένθετα υλικά. Την έκθεση συνοδεύουν προσωπογραφίες του Σπαχή φιλοτεχνημένες από τους Αλέκο Λεβίδη, Μιχάλη Μαδένη, Κωνσταντίνο Παπαμιχαλόπουλο και Ελεωνόρα Σταθοπούλου, καθώς και αναπαράσταση κατασκευής, έργο του Δημοσθένη Μπογιατζή.

«Ο Άγγελος Σπαχής, ο μεγαλύτερος γραφίστας του 20ού αιώνα στην Ελλάδα, είναι σήμερα ολότελα και άδικα λησμονημένος», σημειώνει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης. «Τον αγνοούν, με ελάχιστες τιμητικές εξαιρέσεις, ακόμη και εκείνοι από τους οποίους δεν θα το περίμενες (ζωγράφοι, σκηνογράφοι, γραφίστες, ιστορικοί της Τέχνης). Τον αγνοούμε, μα δεν ξέρω αν υπάρχει άλλος που τα έργα των χειρών του να είναι τόσο διαδεδομένα και τόσο οικεία σε όλους μας. Ποιος δεν έχει δει το λογότυπο του “Ασσου” της καπνοβιομηχανίας Παπαστράτος, το οποίο ο Σπαχής σχεδίασε το 1931 και το οποίο συνεχίζει να υπάρχει μέχρι σήμερα, αδιάκοπα επί ενενήντα χρόνια! Αλλά και ποιος από μας, καπνιστές και μη καπνιστές, γνωρίζει ότι σχεδιάστηκε από τον Σπαχή;

Θα προσθέσω ένα ακόμη ρητορικό ερώτημα: Πόσοι οπαδοί (ή αντίπαλοι) του Ολυμπιακού γνωρίζουν, άραγε, ότι το σήμα του σχεδιάστηκε από τον Άγγελο Σπαχή το 1924 ως λογότυπο αρχικά της εκδοτικής σειράς του περ. “Παντογνώστης”, πριν γίνει τον επόμενο χρόνο έμβλημα της θρυλικής ομάδας;».

«Ο Άγγελος Σπαχής άσκησε μια τέχνη ανώνυμη, καθημερινή, εμπορική, εφήμερη, πολύ συχνά ανυπόγραφη, την τέχνη του διαφημιστικού σχεδίου, της αφίσας, του εμπορικού σήματος. Aσκησε μια τέχνη ταπεινή, αλλά στις καλύτερες στιγμές της με ύφος! Η μοίρα των δημιουργών αυτού του είδους είναι παράδοξη: Tα έργα τους γίνονται πασίγνωστα, αλλά οι ίδιοι μένουν άγνωστοι. Πόσοι γνωρίζουν το όνομα εκείνου που σχεδίασε, εμπνεόμενος από το τρίτο κεφάλαιο της Γενέσεως, το καταπληκτικότερο σήμα του καιρού μας, το δαγκωμένο μήλο της Apple, που βρίσκεται καθημερινά μπροστά στα μάτια δισεκατομμυρίων ανθρώπων;».

«Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος αποφάσισε με την παρούσα έκθεση να τιμήσει τη μνήμη και το έργο του Aγγελου Σπαχή και να συμβάλει, όσο περνάει από το χέρι της, στην αποκατάσταση της θέσης του στην ιστορία της νεοελληνικής τέχνης του 20ού αιώνα και, κυρίως, στην ιστορία της νεοελληνικής γραφιστικής. Θεωρούμε ότι ανήκει στην αποστολή μας η ανάσυρση από την αφάνεια και η προβολή των άξιων αλλά άδικα ξεχασμένων δημιουργών», καταλήγει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης.

Eνας ξεχασμένος πρωτοπόρος

«Ο Aγγελος Σπαχής πέθανε σε έναν θάλαμο του “Ερυθρού Σταυρού” το μεσημέρι της Δευτέρας 19 Δεκεμβρίου 1960. Μετά τον θάνατό του, το έργο του βυθίστηκε γρήγορα στην αφάνεια. Αλλά γι’ αυτό ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό και ο ίδιος. Οσο ζούσε, δεν ακούστηκαν ποτέ από τα χείλη του ρήματα της καυχήσεως και ποτέ δεν δοκίμασε να προβάλει τον εαυτό του, είτε γιατί του έλειπε η τυπική εκπαίδευση ενός καλλιτέχνη της εποχής του είτε γιατί δεν θέλησε, εξαιτίας της πολιτικής του δράσης και έκθεσης, να τραβήξει τα φώτα επάνω του – μπορεί και για τα δύο μαζί: ένας συνδυασμός πραγματικής ταπεινοσύνης και φόβου άγριας πολιτικής δίωξης», σημειώνει ο Νίκος Π. Παΐσιος.

Σε προσωπικό τόνο ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς επισημαίνει: «Τον Σπαχή τον εγνώρισα στα δέκα μου χρόνια, περί το 1943. Ήταν θείος μου εξ αγχιστείας, είχε παντρευθεί την αγαπημένη μου θεία, αδελφή της μητέρας μου, Μαρία Κοζαδίνου. Μας εχώριζε ακριβώς μία γενιά, εκείνος γεννημένος το 1903, εγώ το 1933, και έτσι δεν μπορώ να αναφερθώ -με ίδια γνώση- στη ζωή του και στη σταδιοδρομία του ως νέου καλλιτέχνου πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Έχω όμως αναμνήσεις προσωπικές και εντυπώσεις από το έργο του, από τα χρόνια κατά τα οποία συνυπήρξαμε -και συνυπήρξαμε πολύ αρμονικά- μεταξύ του πολέμου και του 1960, οπότε μας άφησε, πρόωρα, σε ηλικία 57 ετών».

Για το γεγονός ότι ήταν αυτοδίδακτος, επισημαίνει: «Ο Άγγελος Σπαχής ήταν, όπως ομολογούσε, “ασπούδαχτος” αλλά δεν το καυχιόταν. Αντιθέτως, με τη σεμνότητά του, αισθανόταν μια στενοχώρια, μια συντριβή που του προκαλούσε το γεγονός ότι οι περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες των γονέων του δεν του επέτρεψαν να σπουδάσει. Η διακριτική του αυτή συστολή πιστεύω ότι τον τιμά, είναι δηλωτική του ήθους του. Το ζωγραφικό του έργο είναι, σε ό,τι αφορά εις το πλήθος των πινάκων, περιορισμένο, αλλά υψηλής ποιότητος».

Info: Εκθεση: «Αγγελος Σπαχής 1903-1960». Εθνική Βιβλιοθήκη, αίθριο 4ου ορόφου. Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Διάρκεια έκθεσης: Εως τις 20/11/2022. Ωράριο λειτουργίας: Καθημερινά, 09.30 – 20.00. Επιμέλεια έκδοσης-καταλόγου: Σταύρος Ζουμπουλάκης. Επιμέλεια έκθεσης: Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς, Ν.Π. Παΐσιος, Κωνσταντίνα Ντακόλια, Αθηνά Κυριακώδη. Είσοδος ελεύθερη για το κοινό.

Υπουργικό συμβούλιο: Ο Μητσοτάκης απαντά στις δηλώσεις «casus belli» του Ερντογάν – Σχεδόν αδύνατο το ραντεβού στην Πράγα

Κακοκαιρία BOGDAN: Σε ισχύ το έκτακτο δελτίο της ΕΜΥ – Πού θα σαρώσουν οι ανεμοστρόβιλοι, κλειστά τα σχολεία στην Κέρκυρα [βίντεο]