Το βιβλίο σας «Πάπυρος» (εκδόσεις Μεταίχμιο) έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου 2020 στην Ισπανία. Ποια ευθύνη γεννά μια τέτοια καταξίωση;
Οταν έγραφα το βιβλίο αυτό, ήμουν εντελώς στον αέρα, δεν ήξερα καν εάν πρόκειται μια μέρα να εκδοθεί. Ποτέ δεν τόλμησα ούτε να ονειρευτώ ότι θα έπαιρνα για αυτό ένα τόσο σημαντικό βραβείο, ένα βραβείο με το οποίο έχουν τιμηθεί τόσοι συγγραφείς και διανοούμενοι που για μένα υπήρξαν πραγματικοί δάσκαλοι. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, η επιτροπή αξιολόγησε έργα που, εκτός από την επιστημοσύνη ή την ενδελεχή τους έρευνα, ξεχώριζαν για τη δημιουργικότητα, τη φροντίδα για τη γλώσσα, την πρωτοτυπία και τη λογοτεχνική έκφραση, ιστορικά χαρακτηριστικά που έχουν μετατρέψει το δοκίμιο σε λογοτεχνικό είδος. Πιστεύω ότι το βραβείο αυτό προασπίστηκε τη δημιουργική διάσταση του δοκιμίου και τον χώρο που αφήνει για πειραματισμούς. Αποπειράθηκα να γράψω ένα «περιπετειώδες δοκίμιο», μια έρευνα και λογοτεχνικό πείραμα κατά κάποιον τρόπο, που θα μπορούσε να διαβαστεί για ευχαρίστηση, δημιουργώντας συναισθήματα και ένταση που συνήθως συνδέουμε με το μυθιστόρημα.
Την εποχή που δίδασκα διαπίστωσα, παρατηρώντας τους μαθητές μου, ότι μεγαλύτερο αντίκτυπο σε αυτούς είχαν τα ανεκδοτολογικά επεισόδια, τα απρόοπτα, οι κίνδυνοι και τα βιογραφικά στοιχεία παρά η αόριστη επιχειρηματολογία. Αναρωτήθηκα πώς μπορούσα να δημιουργήσω ένα δοκίμιο υφασμένο από νήματα αγωνίας, αφηγήσεων, σκηνικών και ανθρώπινων προσώπων. Σκέφτηκα πως εάν ήθελα να αποτίσω φόρο τιμής στα βιβλία, ο καλύτερος τρόπος ήταν να αφηγηθώ τις αλλαγές τους κατά τη διάρκεια της ιστορίας τους, όπως οι αφηγήτριες του παρελθόντος. Γι’ αυτό, καταπιάστηκα με το γράψιμο ενός βιβλίου όχι με μια ψυχρή έρευνα βασισμένη στη διάνοια, αλλά προσπαθώντας να ισορροπήσω την ακαδημαϊκή αυστηρότητα με το πάθος με το οποίο θα αφηγούνταν η Σεχραζάντ τη συναρπαστική αυτή περιπέτεια. Ο «Πάπυρος» αφηγείται με το συναίσθημα και τον ενθουσιασμό μυθιστορήματος το παραμύθι αυτού του συλλογικού επιτεύγματος, το πανάρχαιο όνειρο της προστασίας του βιβλίου. Πρωταγωνιστές είναι αφηγήτριες προφορικών ιστοριών, εφευρέτες, γραφιάδες, διακοσμητές χειρογράφων, βιβλιοθηκάριοι, μεταφραστές, βιβλιοπώλες, πλανόδιοι πωλητές, δάσκαλοι, σοφοί, κατάσκοποι, εκδότες, επαναστάτες, ταξιδευτές, καλόγεροι, σκλάβοι, τυχοδιώκτες, τυπογράφοι. Ανθρωποι στην πλειοψηφία τους ανώνυμοι που μας κληροδότησαν ό,τι πιο λαμπερό, τον θησαυρό των βιβλίων, ένα επίτευγμα εκπληκτικό, στο οποίο βασίζονται οι μεγαλύτερες ανακαλύψεις του κόσμου μας.
Οποιαδήποτε αναγνώριση -ιδιαίτερα αυτή των αναγνωστών- αποτελεί ευκαιρία αλλά ταυτόχρονα και ευθύνη να προσπαθώ να σκέφτομαι και να γράφω με ειλικρίνεια. Για να καταφέρει κανείς κάτι τέτοιο, πρέπει να μην υποκύπτει στη βιασύνη και στις πιέσεις, στην επιθυμία να είναι αρεστός, στον πειρασμό της υπεραπλούστευσης. Πάνω απ’ όλα προσπαθώ να προστατεύω τη χαρά που μου προκαλούσε ανέκαθεν η γραφή.
Εχω γεννηθεί στην Αίγυπτο και πραγματικά με εντυπωσιάσατε με όλες αυτές τις πληροφορίες που διάβασα στο βιβλίο σας. Ποιος συνέβαλε πρωταρχικά ώστε οι σκέψεις να γίνουν λέξεις και να αποτυπωθούν σε βιβλίο;
Η Αίγυπτος με μάγευε ανέκαθεν, καθώς αποτελεί σύμβολο και σημείο συναντήσεων τόσων φυλών αλλά και σταυροδρόμι πολιτισμών. Αξίζει να επισημάνουμε άλλωστε ότι χάρη στο μεγαλόπνοο σχέδιο της Βιβλιοθήκης και του Μουσείου της Αλεξάνδρειας, ο αιγυπτιακός πολιτισμός άφησε ανεξίτηλο ίχνος στον κόσμο που κατοικούμε. Ο δεσμός διατηρήθηκε ζωντανός· συγγραφείς όπως ο Λώρενς Ντάρελ ή ο Κωνσταντίνος Καβάφης αποδεικνύουν ότι η Αίγυπτος δεν έπαψε ποτέ να εμπνέει.
Χαίρομαι που αναφέρεστε στη βοήθεια, επειδή νιώθω ότι υπήρξα πολύ τυχερή. Γεννήθηκα σε μια οικογένεια που από παιδί με ενθάρρυνε να ξεδιπλώσω τη δημιουργικότητά μου. Οι γονείς μου μου διάβαζαν παραμύθια κάθε βράδυ, μου έδωσαν την ευκαιρία να περιστοιχίζομαι από βιβλία και πλήρη ελευθερία να τα εξερευνήσω. Εξαρχής με συναρπάζανε ιστορίες και διηγήσεις σχετικές με τον αρχαίο κόσμο, την Αίγυπτο, την Ελλάδα και τη Ρώμη. Εκείνοι μου μετέδωσαν τη μαγεία του γραπτού λόγου: το διάβασμα είναι που μας μαθαίνει να μιλάμε και να γράφουμε. «Τα βιβλία κάνουν τα χείλη» συνήθιζε να λέει ο δάσκαλος Κοϊντιλιανός πριν από 20 αιώνες. Πολλές φορές συναντάμε σε μία σελίδα, εξαιρετικά ξεκάθαρες ιδέες και συναισθήματα που έχουμε μέσα μας μπερδεμένα, κι έτσι η ζωή γίνεται λιγότερο χαοτική. Στα διαβάσματα βρίσκεται το λεξιλόγιο της ίδιας μας της ζωής. Ολοι με τον τρόπο μας είμαστε αφηγητές και χρειαζόμαστε τις κατάλληλες λέξεις για να πούμε καθημερινά την ιστορία μας, για να πείσουμε και να μαγέψουμε όσους μας ακούν.
Επίσης είχα την τύχη να συναντήσω στον δρόμο μου σπουδαίους δασκάλους, από το δημοτικό μέχρι το πανεπιστήμιο. Τα σημάδια και ο απόηχός τους διατηρούνται στη γραφή μου. Πάντοτε θεωρούσα τη διδασκαλία μία από τις πιο ουσιώδεις εργασίες, με αναρίθμητες συνέπειες, ένα επάγγελμα που θα άξιζε μεγαλύτερη αναγνώριση. Στην τάξη, κάθε καθηγητής, κάθε δάσκαλος χτίζει το οικοδόμημα του μέλλοντός μας.
Στο βιβλίο τοποθετείτε πληροφοριακό υλικό από διαφορετικές εποχές. Ποιες δυσκολίες συναντήσατε προκειμένου να ρίξετε φως από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα;
Οταν καταπιάστηκα με τη συγγραφή του βιβλίου, δεν ήθελα να γράψω για το παρελθόν. Ο «Πάπυρος» είναι περισσότερο μια απόπειρα σκιαγράφησης του παρόντος μας, των διαξιφισμών και των διλημμάτων του κόσμου μας. Γι’ αυτό το κείμενο επικεντρώνεται συγκεκριμένα στον εντοπισμό των συνδέσεων του σήμερα με το χτες. Η κυριότερη δυσκολία ήταν να παρατηρήσω τις διαδικασίες μεταμόρφωσης και επιρροής χωρίς να υποκύψω σε στερεότυπα, προσπαθώντας να είμαι δίκαιη τόσο με το παρελθόν όσο και με το παρόν. Εμοιαζε παράλογο να υπερασπίζομαι την εγκυρότητα αυτής της πανάρχαιας εφεύρεσης σε μια εποχή που τόσες φωνές προφήτευαν το τέλος των βιβλίων, της ανάγνωσης και της λογοτεχνίας, τον εκτοπισμό τους από οθόνες, δίκτυα και την ευρεία προσφορά ψηφιακής ψυχαγωγίας. Τώρα το καινούργιο μάς θαμπώνει όλους, σε άλλες εποχές όμως δεν ήταν έτσι τα πράγματα, το καινούργιο ντυνόταν σαν παλιό για να αφομοιωθεί ευκολότερα. Ζούμε σε μια εποχή λατρείας της καινοτομίας και χάνουμε τη σχέση με το παρελθόν. Αυτό που με ενδιέφερε στο κείμενο ήταν να δείξω ότι το βιβλίο και η τεχνολογία δεν υπήρξαν ποτέ ανταγωνιστές, αλλά μάλλον επηρέασαν το ένα το άλλο. Στην εποχή μας, επιμένουμε περιέργως να βλέπουμε την πραγματικότητα ως ανταγωνισμό, όταν στην πράξη οι εφευρέσεις συνυπάρχουν και εμπλουτίζουν το εύρος των επιλογών. Κι επιπλέον πάντα υπήρχε μια στρατιά απαισιόδοξων που, μπροστά στις νέες τεχνολογίες, διαγιγνώσκουν το τέλος των προηγούμενων: με τη φωτογραφία ορισμένοι προδίκασαν τον θάνατο της ζωγραφικής, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι, όχι μόνο δεν θα πέθαινε, αλλά θα οδηγούνταν σε άλλα μονοπάτια. Και έτσι έγινε, έφτασαν η πρωτοπορία, ο κυβισμός και η αφαίρεση. Οταν εφευρέθηκε η τηλεόραση, πολλοί ανακοίνωσαν τον θάνατο του ραδιόφωνου ή του κινηματογράφου και όμως, τόσο το ραδιόφωνο όσο και ο κινηματογράφος είναι ακόμα μαζί μας, εξερευνώντας νέες διαδρομές και δυνατότητες. Η τεχνολογική καινοτομία διευρύνει τον ορίζοντα της ελευθερίας μας.
Ο Σωκράτης ήταν υπερασπιστής της προφορικής παράδοσης. Ευτυχώς για εμάς, ο διασημότερος μαθητής του, ο Πλάτωνας, είχε άλλη άποψη. Εσείς τι από τα δύο υποστηρίζετε;
Με ενδιαφέρουν βαθύτατα οι εντάσεις και οι αντιφάσεις της μετάβασης από την προφορική παράδοση στη γραφή. Αν σκεφτούμε με χρονικούς όρους, από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος και έμαθε να επικοινωνεί μέχρι την επινόηση της γραφής, πέρασε πολύ περισσότερος χρόνος απ’ ό,τι από την επινόηση των βιβλίων μέχρι σήμερα. Στην πραγματικότητα, ο γραπτός λόγος είναι κάτι σχετικά νέο. Για χιλιετίες, η επικοινωνία γινόταν χωρίς βιβλία ή γραφή. Το πρόβλημα είναι ότι γνωρίζουμε ελάχιστα για την περίοδο της προφορικότητας ακριβώς λόγω της απουσίας μαρτυριών. Η αρχαιολογία μάς δίνει μόνο πολύ ελλιπείς και μυστηριώδεις εικόνες των ιστοριών εκείνης της περιόδου. Παρατηρώντας τις σπηλαιογραφίες μπορούμε να αντιληφθούμε ότι πίσω από αυτές υπάρχουν ιστορίες και μύθοι, αλλά δεν ξέρουμε πώς να τις ερμηνεύσουμε. Μέχρι την έλευση της γραφής, δεν έχουμε Ιστορία. Είναι αδύνατο να διατηρήσουμε την προφορικότητα ή, καλύτερα, τη διατηρούμε μόνο όταν γίνεται γραφή, όταν δηλαδή παύει να είναι αυτό που είναι.
Ο Σωκράτης, που εκτιμούσε τόσο πολύ τον διάλογο, επέκρινε τα βιβλία επειδή δεν απαντούσαν στις ερωτήσεις των αναγνωστών τους. Και εξέφρασε μια αντίρρηση παρόμοια με αυτή που διατυπώνεται σήμερα κατά του Διαδικτύου: ότι πλέον η μνήμη δεν ασκείται, γιατί επαναπαυόμαστε με το να γνωρίζουμε πού μπορούμε να βρούμε τις πληροφορίες. Πιστεύω ότι ο Σωκράτης δεν γνώριζε τη φιλοσοφική έκταση της επανάστασης που αντίκριζε. Είναι πλέον γνωστό ότι, όταν επικρατούσε η προφορικότητα, ήταν πολύ πιο δύσκολο να μεταδοθούν ανατρεπτικές ιδέες και, ως εκ τούτου, ήταν απίθανο αυτές οι διαφορετικές ιδέες να έφταναν σε ένα ευρύ κοινό. Εξ ου και η σημασία των βιβλίων στη μετάδοση και επέκταση της γνώσης. Και, πάνω απ’ όλα, εκείνα τα βιβλία που περιείχαν μετασχηματιστικές ιδέες και που υπήρξαν ουσιαστικές στην κοινωνική και ιστορική εξέλιξη. Για τον λόγο αυτό, τονίζω τη σημασία των βιβλίων που γράφτηκαν γύρω από προσωπικότητες όπως ο Σωκράτης ή ο Χριστός, που δεν άφησαν κανένα γραπτό κείμενο. Χάρη στα βιβλία αυτά που γράφτηκαν από άλλους, οι ιδέες τους άσκησαν αυτή την τεράστια μεταμορφωτική ισχύ που εν δυνάμει είχαν.
Ποια η σχέση της αρχαιότητας και της πρώιμης αρχαιότητας με τη σημερινή μας κουλτούρα; Είναι αυτό το βιβλίο πολλά βιβλία και θέματα μαζί;
Θεωρώ ότι έχουμε μια συγκρουσιακή σχέση με την Ιστορία και με την κλασική κληρονομιά, αποτέλεσμα αιώνων υπερβολικής εξιδανίκευσης, σχετικής ακαδημαϊκής ακαμψίας και ιδεολογικών οικειοποιήσεων. Εμένα με ενδιαφέρουν οι κλασικοί όχι γιατί είναι τέλειοι -δεν ήταν καθόλου-, αλλά γιατί διαμόρφωσαν ιδέες, δημιούργησαν έννοιες, ξεκίνησαν μονοπάτια που διαμορφώνουν ακόμα και σήμερα το παρόν μας. Προσπαθώ να τους κατεβάζω από το βάθρο και να στήσω μαζί τους συζήτηση, έναν διάλογο που αποκαλύπτει τα φώτα τους, παράλληλα όμως περιγράφει και το σκοτάδι τους. Δεν πρέπει να τους εξιδανικεύουμε: στον κλασικό κόσμο υπήρχαν μισογυνισμός, σκλαβιά, ιμπεριαλισμός, βαρβαρότητα, λατρεία του πολέμου, περιφρόνηση για τις γυναίκες και τρομερή έλλειψη μέριμνας για όσους υπέφεραν από αναπηρίες ή σωματικές αδυναμίες. Ταυτόχρονα, όμως, είχαν και κάποιες καλές ιδέες που είναι οι ρίζες για πολλά καλά του κόσμου μας: επινόησαν τη δημοκρατία, τη δημόσια συζήτηση, τη γραπτή λογοτεχνία, το θέατρο και πολλές έννοιες που προσπαθούμε ακόμα να υπερασπιστούμε, όπως το κράτος δικαίου, η ισονομία, η αξία της επιστήμης, η ιδέα μιας κοσμοπολίτικης ιθαγένειας, το πρώτο όνειρο της Ευρώπης. Εθεσαν τα θεμέλια της γλώσσας μας, ονειρεύτηκαν τη φιλοσοφία και την ηθική, αντιμετώπισαν τα ηθικά διλήμματα που τρέφουν ακόμα και σήμερα τη φαντασία μας. Οι συζητήσεις περί χειραφέτησης, έστω κι αν εφαρμόζονταν ατελώς, εκδηλώθηκαν πρώτη φορά εκεί.
Πιστεύω ότι δεν πρέπει να δεχθούμε μια ωραιοποιημένη εκδοχή του παρελθόντος. Η Ιστορία μπορεί να μας βοηθήσει μόνο αν την αντιμετωπίσουμε όπως ήταν στην πραγματικότητα ή όσο πιο κοντά σε αυτήν, με τις φωτεινές στιγμές και τα σκοτάδια της. Είναι σημαντικό να συλλέξουμε την πιο πολύτιμη κληρονομιά του αρχαίου κόσμου. Οχι να αρνηθούμε το παρελθόν συθέμελα ή να προσπαθήσουμε να το γκρεμίσουμε ή να το βυθίσουμε στην αφάνεια, αλλά να το αναγνωρίσουμε ως δικό μας και να προσπαθήσουμε να κάνουμε τις καλύτερες ιδέες να φωτίσουν τις συζητήσεις της εποχής μας. Αρέσκομαι να πιστεύω ότι τα βιβλία δημιουργούν πολυφωνία: αντιφάσκουν μεταξύ τους, αμφισβητούν το ένα το άλλο, διορθώνουν το ένα το άλλο, αλληλοκατηγορούνται, μας δίνουν μια πολύ ευρύτερη οπτική. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι στην αρχαιότητα υπήρχαν κι εκείνοι που κατήγγελλαν τον πόλεμο, την αποικιοκρατία, τη θέση των γυναικών, τη σκλαβιά, και σήμερα αυτές οι φωνές συνεχίζουν να αποτελούν έμπνευση.
Βρίσκω πολύ εύστοχο τον συλλογισμό του Βρετανού ιστορικού Peter Brown που λέει ότι η λήθη είναι τραγωδία. Μπορεί να απαλλάξει ορισμένους ανθρώπους από κακές αναμνήσεις. Αλλά νομίζω ότι το πρόβλημα είναι οι μισές αναμνήσεις. Δεν είναι ότι έχουμε παραιτηθεί από την ιστορική μνήμη, είναι ότι μειώσαμε την ικανότητά μας να επιβληθούμε και να ασκήσουμε κριτική στις ψευδείς ιστορικές μνήμες. Αν ξεχάσουμε την Ιστορία, βρισκόμαστε στο έλεος εκείνων που τη διαστρεβλώνουν. Η παραμόρφωση της Ιστορίας είναι ακόμα χειρότερη από το να την ξεχνάς. Το επικίνδυνο είναι οι μισές αναμνήσεις που χρησιμοποιούν ορισμένοι ηγέτες για να τροφοδοτήσουν τη δυσαρέσκεια και τον φόβο.
Ο Αλμπέρ Καμύ σημειώνει κάπου πως «Αυτοί που γράφουν ξεκάθαρα έχουν αναγνώστες. Αυτοί που γράφουν δυσνόητα έχουν σχολιαστές». Τελικά αυτοί που γράφουν πιο βατά είναι ευπώλητοι και αυτοί που γράφουν κάπως πιο δυσνόητα δεν είναι;
Προς το παρόν, κανείς δεν ξέρει ποιο είναι το κλειδί που κάνει ένα βιβλίο μπεστ σέλερ. Ολοι γνωρίζουμε ότι θαυμάσια έργα έχουν περάσει απαρατήρητα τη στιγμή της έκδοσής τους. Το να ξεχωρίσεις ανάμεσα στη χιονοστιβάδα νέων εκδόσεων που εισβάλλει στα βιβλιοπωλεία κάθε εβδομάδα είναι πραγματικά εξαίρεση τόσο για εμπορικά βιβλία όσο και για τον συγγραφέα. Νομίζω ότι εν μέρει εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του εν λόγω έργου, αλλά υπάρχει κι ένα ακόμα μυστήριο κομμάτι που γεννιέται από την τύχη, από το πλαίσιο και τη σύνδεση με τα συναισθήματα και τις σιωπηλές αναζητήσεις του αναγνωστικού κοινού. Αυτή η τελευταία διάσταση είναι η πιο δύσκολη να υπολογιστεί ή να αναγνωριστεί εξαρχής, κι έτσι πολλά βιβλία που θα γίνονταν μπεστ σέλερ είχαν απορριφθεί σε πρώτη φάση από πολλούς εκδοτικούς. Είναι αλήθεια ότι τα βιβλία με ξεκάθαρη γραφή, αποτελεσματική αφήγηση και επίκαιρα θέματα έχουν περισσότερες πιθανότητες, αλλά υπάρχουν εντυπωσιακές και απροσδόκητες περιπτώσεις. Στην περίπτωσή μου, κανείς -ούτε εγώ η ίδια- δεν προέβλεπε μια τόσο θερμή υποδοχή για ένα δοκίμιο και μάλιστα με ιστορικό θέμα. Η υπεράσπιση των ανθρωπιστικών επιστημών σήμερα δεν μοιάζει με καυτό θέμα. Από την υποδοχή του «Πάπυρου» καταλαβαίνω ότι εμείς που αγαπάμε τα βιβλία έχουμε υποστεί έναν υπερβολικό καταιγισμό απαισιόδοξων προγνωστικών τα τελευταία χρόνια. Ισως πολλοί λαχταρούσαν μια παθιασμένη και ελπιδοφόρα υπεράσπιση του μέλλοντος των βιβλίων, βασισμένη στην ιστορία της επιβίωσής τους στο παρελθόν. Μια θερμή και ενεργητική δικαίωση, υπό μορφή περιπετειώδους αφήγησης, ενός συγκεκριμένου τρόπου ύπαρξης και ζωής, κόντρα σε αυτούς που μας κατηγορούν ότι είμαστε παράξενοι ή αναχρονιστικοί. Τουλάχιστον, αυτά είναι τα μηνύματα που λαμβάνω από τους αναγνώστες.
O Χίτλερ δήλωνε επάγγελμα συγγραφέας, ενώ ο Μάο τσε Τουνγκ βιβλιοπώλης. Η Ιρένε Βαγιέχο τι δηλώνει; Πολύ θα θέλαμε να γνωρίσουμε ποια είναι! Θα μας πείτε κάτι για τα μελλοντικά σας σχέδια;
Δεδομένων των προηγούμενων δηλώσεων του Χίτλερ και του Μάο, προτιμώ να μη δηλώσω για τον εαυτό μου παρά ένα περίεργο άτομο για το οποίο η μάθηση είναι μια από τις μεγάλες απολαύσεις της ζωής. Εγραψα τον «Πάπυρο» μόνη, χωρίς εκδοτικό οίκο να τον εκδώσει, χωρίς βεβαιότητες και ελπίδες. Πάντα πίστευα ότι θα ήταν ένα μικρό, διακριτικό βιβλίο που θα περνούσε απαρατήρητο. Η υπέροχη υποδοχή που έλαβε έχει ξεπεράσει τις πιο τρελές μου φαντασιώσεις. Η δουλειά του λογοτέχνη είναι μια εργασία στο ύπαιθρο. Σε εκείνη την ανεμοδαρμένη ερημιά, ο «Πάπυρος» μου έφερε χαρά, ελπίδα και καταφύγιο. Μου άνοιξε πόρτες και ευκαιρίες. Προσωπικά, βιώνω τη γενναιόδωρη στοργή των αναγνωστών ως τεράστιο προνόμιο. Η εκπληκτική σας γενναιοδωρία μού χάρισε το παιδικό μου όνειρο: να αφοσιωθώ στο γράψιμο με απόλυτη δημιουργική ελευθερία. Αυτήν τη στιγμή, έχω κατακλυστεί από δουλειά και δεν έχω καθόλου χρόνο, είναι όμως δώρο να μπορώ να διαλέγω μόνη μου τα σχέδιά μου και, όποτε μπορώ, να κάθομαι με ένα καινούργιο βιβλίο, να έχω την απαραίτητη ηρεμία για διάβασμα, έρευνα, τον απαραίτητο χρόνο για να γράψω και να ξαναγράψω. Με τη σειρά του, αυτό φέρει μαζί του το βάρος και την ευθύνη να ανταποκριθεί κανείς σε αυτήν την τεράστια εμπιστοσύνη που έλαβε. Θα ήθελα να συνεισφέρω κι εγώ τον δικό μου κόκκο άμμου για να φέρω στη συλλογική συζήτηση μερικά σημαντικά θέματα, όπως τις φροντίδες και την ευθραυστότητα, την πνευματική συνεισφορά των γυναικών κατά τη διάρκεια της Ιστορίας, την αξία των ανθρωπιστικών επιστημών και της μόρφωσης στον κόσμο του μέλλοντος. Ολα αυτά είναι που μας ενώνουν.
Ειδήσεις σήμερα
Πάτρα: Δύο δικαστήρια για την Πισπιρίγκου – Το ιστορικό και τα επόμενα βήματα της ανάκρισης
Γυναικοκτονία στο Περιστέρι: Οι πολλαπλές ταυτότητες του δολοφόνου της 17χρονης Νικολέτας
Δασωμένα χωράφια: Βήμα-βήμα η διαδικασία για τους τίτλους ιδιοκτησίας
Ροή Ειδήσεων 
