Ποια ήταν η τεχνογνωσία, η τέχνη και οι αντιλήψεις της εκάστοτε εποχής για να φτάσουμε στο σήμερα; Τα ερωτήματα αυτά μετουσιώνονται σε εκθεσιακές ενότητες στο Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, όπου φωτίζονται ο τρόπος ζωής, οι συνθήκες, οι αντιλήψεις και τα αισθητικά πρότυπα της εποχής, η τεχνογνωσία και η τέχνη των ανθρώπων του πρόσφατου παρελθόντος, αυτά που καθόρισαν την ταυτότητα του σήμερα και επαναπροσδιορίζουν το μέλλον…

Μια σπουδαία, διαφωτιστική συνομιλία ανθρωπογραφίας από το 1750 έως σήμερα ξεκινάει στο ΜΝΕΠ. Εξάλλου οι επισκέπτες είναι κι εκείνοι πρωταγωνιστές της εκθεσιακής αφήγησης καθώς προσδιορίζουν τη θέση τους στον κόσμο ανακαλύπτοντας στοιχεία της πολιτισμικής ταυτότητάς τους.

Προσέγγιση

«Στη νέα έκθεση κυριαρχεί η ανθρωποκεντρική προσέγγιση με διττό τρόπο: αφ’ ενός επιδιώκεται η ανάδειξη του τρόπου ζωής και των αντιλήψεων του παρελθόντος μέσα από τα μουσειακά αντικείμενα, και αφ’ ετέρου δίνεται έμφαση στην εμπειρία που αποκομίζει ο επισκέπτης, με τη δημιουργία μιας ελκυστικής μουσειακής αφήγησης που βασίζεται στις αρχές της βιωματικής προσέγγισης και της ψυχαγωγικής εκπαίδευσης» περιγράφει στον «Ε.Τ.» η διευθύντρια του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού Ελενα Μελίδη και μας ξεναγεί στο μοναδικό δημόσιο μητροπολιτικό μουσείο της χώρας μας που ασχολείται με το πιο πρόσφατο παρελθόν του συνόλου του ελληνικού χώρου και τα υλικά τεκμήρια του πολιτισμού του.

Σε ένα σύμπλεγμα 4.000 τετραγωνικών μέτρων, μια γειτονιά της νεότερης Αθήνας με κτίρια που χρονολογούνται από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα και δημιουργούν ένα ιδιόμορφο μνημειακό και πολιτιστικό τοπίο στον ευρύτερο πολεοδομικό ιστό της πόλης, ξεδιπλώνεται η νέα μόνιμη έκθεση η οποία παρουσιάζει πτυχές του νεότερου ελληνικού πολιτισμού από τον 19ο αιώνα έως σήμερα μέσα από τεκμήρια της υλικής και άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Το Μουσείο διαθέτει παραρτήματα στα οποία παρουσιάζονται μόνιμες μονοθεματικές εκθέσεις στον αστικό ιστό του ιστορικού κέντρου της, το «Λουτρό των Αέρηδων» στην Πλάκα, οθωμανικό μνημείο, το μόνο σωζόμενο δημόσιο λουτρό, και το Μουσείο στην οδό Πανός 22 και 19, όπου στεγάζεται η μόνιμη έκθεση «Ανθρωποι και εργαλεία: Οψεις της Εργασίας στην Προβιομηχανική Κοινωνία» με αντικείμενα από τη Δωρεά της Εταιρείας Λαογραφικών Μελετών.

Δέκα ενότητες

Περνώντας το κατώφλι του ΜΝΕΠ, ο χρόνος γυρίζει… Η έκθεση αναπτύσσεται σε δέκα θεματικές ενότητες οι οποίες αφηγούνται τις βασικές ιδέες και μηνύματα που σχετίζονται με την έννοια της συγκρότησης της ταυτότητας του νέου ελληνισμού από το 1750 έως και το 1960. «Επιδιώκουμε το ΜΝΕΠ να γίνει ένας φορέας κοινωνικής αλλαγής και ανάπτυξης, πρόθυμος να διευρύνει τόσο τις ομάδες κοινού στις οποίες απευθύνεται όσο και την προσέγγισή του σε διαφορετικά θέματα, να διευρύνει τον ρόλο του, με τη δυναμική ένταξή του στη “βιομηχανία του ελευθέρου χρόνου”, να διευρύνει το επιστημονικό πεδίο των αναζητήσεών του και να προχωρήσει σε ανθρωπολογικές, εθνολογικές και εικαστικές αναζητήσεις» σημειώνει η διευθύντρια.

Οι δύο αιώνες -από τους οποίους προέρχεται και η συντριπτική πλειοψηφία των αντικειμένων των συλλογών του Μουσείου- «αποτελεί το χρονικό διάστημα, επίσης, κατά το οποίο ο νέος ελληνικός πολιτισμός συγκροτείται, ακμάζει και εν τέλει μέσα από έτερες πολιτιστικές επιδράσεις φτάνει να απηχείται στην ταυτότητα των σημερινών Ελλήνων».

Αφετηρία

Η έκθεση εκκινεί να ξετυλίξει το νήμα της ιστορικότητας με το ερώτημα «Από πού είστε, από πού είμαστε;». Μέσα από ετερόκλητα μεταξύ τους αντικείμενα, που λειτουργούν ως σήματα κατατεθέντα, ως ενθύμια ταξιδιού ή ως κειμήλια, περιηγούμαστε στις ιδιαίτερες πατρίδες των νεοελλήνων και βλέπουμε πώς τα μεγάλα ιστορικά ορόσημα εγγράφονται σε αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως ένα κέντημα ή ένα γραμματόσημο.

Στην ενότητα «Πού βρίσκεστε; Εδώ, τότε και τώρα» αντικείμενα που αποκαλύφθηκαν στη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης των κτιρίων πρωταγωνιστούν και αφηγούνται τις ανθρώπινες ιστορίες των κατοίκων της γειτονιάς που αποτελεί τη σημερινή στέγη του Μουσείου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενότητα για την πίστη και τη λατρεία μας, όπου αναπτύσσεται η σχέση του ανθρώπου με το θείο και παρουσιάζονται οι διαφορετικοί τρόποι έκφρασης του θρησκευτικού συναισθήματος. Οι βασικοί σταθμοί του κύκλου της ανθρώπινης ζωής και ο ετήσιος κύκλος του χρόνου εικονογραφούνται μέσα από μερικά από τα παλιότερα και πολυτιμότερα αντικείμενα των συλλογών του Μουσείου. Πανηγύρια, θέατρο σκιών, μουσικά και θεατρικά θεάματα, χοροί, κουκλοθέατρο, κινηματογράφος, καφενεία συνθέτουν ένα πολύχρωμο μωσαϊκό ψυχαγωγίας των Ελλήνων. Πρόκειται για την ενότητα «Πώς διασκέδαζαν; Πώς διασκεδάζετε» όπου δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο θέατρο σκιών.

Γυναικεία εργασία

Μεταξύ άλλων ξεδιπλώνεται ο πλούσιος ψυχικός κόσμος της ανώνυμης γυναίκας μέσα από τη γυναικεία εργασία και κυρίως στην οικοτεχνία. Στημόνι της μουσειακής αφήγησης αποτελούν τα κεντήματα και τα υφαντά. Αρχιτεκτονικά μέλη παραδοσιακών και νεοκλασικών σπιτιών, εργαλεία των επαγγελματιών της οικοδόμησης όπως μίας σαρακατσάνικης καλύβας κι ενός ροδίτικου σπιτιού καθώς και όψεις εσωτερικού διακόσμου σπιτιών εικονογραφούν την κατοικία και την εξέλιξή της στη νεότερη Ελλάδα. Σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο εκτίθενται οι τοιχογραφίες με έργα του Θεόφιλου από το «καλό δωμάτιο» της οικίας Ζόλκου στη Νάπη της Λέσβου.

Εκθέματα που σχετίζονται με την παραγωγή και την πώληση των προϊόντων διατροφής, το μαγείρεμα και την αποθήκευση των τροφών, την εστίαση και το σερβίρισμα, τη διατροφή στον κύκλο του χρόνου και της ζωής του ανθρώπου εντάσσονται στην ενότητα με τον τίτλο «Τι μαγείρευαν, τι μαγειρεύετε;», ενώ στην ενότητα «Τι δουλειά έκαναν; Τι δουλειά κάνετε» παρουσιάζονται όψεις και στιγμιότυπα της εργασίας και της παραγωγικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο των νεότερων χρόνων.

Τεκμήρια αλλοτινών εποχών που μιλούν για το «Τι φορούσαν, τι φοράτε;» για τον τρόπο που ντύνονταν οι άνθρωποι στον ελληνικό χώρο από τον 18ο έως τις αρχές του 20ού αιώνα. «Το μεγάλο διακύβευμα για το ιστορικό αυτό μουσείο ήταν και είναι να αφουγκράζεται κάθε φορά την κοινωνική αναγκαιότητα, να αποτυπώνει τις αγωνίες και τους αναστοχασμούς του κοινωνικού γίγνεσθαι ώστε να παραμένει έτσι ένα μουσείο ζωντανό, σύγχρονο και ελκυστικό για το κοινό του» σημειώνει η κ. Μελίδη και αναφέρει πως η αποκατάσταση του μουσειακού συγκροτήματος για την εγκατάσταση του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού υλοποιήθηκε με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αττική 2014-2020 της Περιφέρειας Αττικής.

ΕΚΘΕΜΑΤΑ

«Οικογενειακές γωνίες» για πρώτη φορά

Πώς, όμως, έγιναν όλα αυτά μία σύγχρονη και καινοτόμα έκθεση; «Πειραματιστήκαμε με τη δημιουργία ενός σύνθετου, πολυδιάστατου και συμμετοχικού εκθεσιακού περιβάλλοντος που επικοινωνεί με τους επισκέπτες με ποικίλους τρόπους» απαντάει η κ. Μελίδη και με καινοτόμα διάθεση εξηγεί τις αρχές του βιωματικού σχεδιασμού και της ψυχαγωγικής μάθησης.

Οπως μας αναφέρει η διευθύντρια Ελενα Μελίδη δημιούργησαν για πρώτη φορά σε ελληνικό μουσείο, τις «Οικογενειακές γωνιές» που αποτελούν πρωτοποριακή προσπάθεια του Μουσείου εφαρμογής ενός εναλλακτικού τρόπου μετάδοσης της πληροφορίας σε έναν μουσειακό χώρο. Συγκεκριμένα, σε επιλεγμένα τμήματα της έκθεσης, οικογενειακά εκθέματα παρουσιάζονται με παιγνιώδη τρόπο, ώστε να συγκεντρώνεται το ενδιαφέρον και από τις μικρότερες ηλικίες.