Στο μικρό και περιεκτικό νέο βιβλίο «Αιδώς, Αγάπη, Αγωνία» (εκδ. Πατάκη) του επικεφαλής καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Pepperdine στην Καλιφόρνια Αντώνη Χατζημωυσή συναντάμε μια άκρως ενδιαφέρουσα και συναρπαστική περιήγηση στο τρίπτυχο «Αιδώς, Αγάπη, Αγωνία».
Με τα λόγια του συγγραφέα
«Κατά τη συγγραφή του δοκιμίου “Αιδώς, Αγάπη, Αγωνία” επιθυμία μου ήταν να κατανοήσω τη φορά του θυμικού βλέμματος: στην αιδώ στρέφεται εντός μας, στην αγάπη ανοίγεται προς τον άλλον, στην αγωνία μετεωρίζεται αφενός προς την πραγματικότητα, αφετέρου προς τον εαυτό μας. Πρόκειται για ένα τρίπτυχο εννοιών που έχουν καθοδηγήσει το συλλογισμό στοχαστών με τους οποίους συνδιαλέγομαι στην έρευνά μου· ήθελα να διαπιστώσω αν η θεώρηση αυτών των φιλοσόφων μπορεί να φωτίσει σημαντικές εμπειρίες του σήμερα.
Η αιδώς είναι σαν ένα θυμικό έγκαυμα που συνδέεται με μια αιφνίδια αίσθηση ασημαντότητας και απώλειας ελέγχου. Οι κοινωνικές διαστάσεις της αιδούς είναι καίριες, καθώς η παρουσία των άλλων είναι συχνά καθοριστική για την ανάδυση του συναισθήματος. Κατά την άποψή μου, όμως, κάποιες φορές οι πιο αυστηροί κριτές του εαυτού μας είμαστε εμείς οι ίδιοι. Θα έλεγα ότι η αιδώς, η ντροπή και η αισχύνη (η ελληνική γλώσσα διαθέτει τρεις διαφοροποιημένες αποδόσεις αυτού του συναισθήματος) αποτυπώνουν μια κορύφωση αυτογνωσίας: τη γνώση, δηλαδή, της αποτυχίας μας να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις που εγείρονται από τις αξίες που οι ίδιοι ενστερνιζόμαστε.
Η παραδοσιακή θεώρηση της αιδούς ως κάτι εξωγενές, ως κάτι το οποίο επιβάλλεται από τους άλλους σε εμάς ως ενός είδους διαπροσωπική τιμωρία την οποία βιώνουμε ακούσια, δεν αποτελεί την πραγματική πηγή του συναισθήματος· διότι για να λειτουργήσει η ντροπή, θα πρέπει εμείς οι ίδιοι να συναισθανθούμε ότι έχουμε προδώσει κάποιον πολύ ιδιαίτερο: εμάς τους ίδιους. Εδώ εντοπίζεται μια πολύ σημαντική διαφορά μεταξύ του να τελείς ένα παράπτωμα και του να μην έχεις καν τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεσαι ότι μπορεί κάτι το οποίο κάνεις να αποτελεί πηγή ντροπής: σε αυτή την περίπτωση δεν τίθεται καν θέμα αυτo-αξιολόγησης – θεωρώντας ότι είσαι σε όλα άμεμπτος, τέλειος, εκ των προτέρων δικαιωμένος, ουσιαστικά παύεις να επικοινωνείς με τους άλλους, παύεις να μοιράζεσαι αξίες, ή να προσπαθείς να δώσεις κάτι με νόημα στη διαπροσωπική σου επαφή.
Στο σημείο αυτό συναντώνται η ικανότητα της αιδούς με το βίωμα της αγάπης. Στους συνήθεις ορισμούς κυριαρχεί η άποψη ότι η αγάπη έγκειται στο ότι θέλω να είμαι με κάποιον, τον οποίο επιθυμώ διαρκώς να ωφελώ. Η άποψη αυτή ενέχει δύο σφάλματα. Το πρώτο είναι ότι αντιμετωπίζει την αγάπη εργαλειακά, ως μία διαδικασία δούναι και λαβείν, όπου εγώ ως εραστής σκοπό έχω να ταυτοποιώ και να προλαμβάνω τις ανάγκες του ερώμενου – και μόνο εφόσον αυτό το δούναι και λαβείν συνεχίζεται, υφίσταται η αγαπητική σχέση. Το δεύτερο σφάλμα είναι ότι “αγαπώ κάποιον” σημαίνει οπωσδήποτε ότι δεν θέλω να τον αφήσω από το βλέμμα μου, δεν θέλω να υφίσταται η οποιαδήποτε φυσική απόσταση από αυτόν – όμως ούτε αυτό ισχύει, αντίθετα νομίζω ότι προβάλλει μια ρομαντική φαντασίωση. Κατά την άποψή μου, η αγάπη είναι κατ’ αρχάς η εμπειρία θραύσης των αμυνών μας, όλων των μηχανισμών που έχουμε καλλιεργήσει για να μην ερχόμαστε σε πραγματική επαφή με τους άλλους. Η αγάπη, διαρρηγνύοντας αυτά τα οχυρά, μας εκθέτει στον άλλον – σε αυτό έγκειται ότι είναι χαροποιός, αλλά και απρόβλεπτη, ενίοτε και επώδυνη.
Το φιλοσοφικό τρίπτυχο ολοκληρώνεται με το πολύσημο βίωμα της αγωνίας, που πηγάζει από την αίσθηση πως ό,τι αρνητικό ή θετικό έχει ο βίος μας δεν είναι άμοιρο των επιλογών μας – μια αίσθηση συνευθύνης για την ύπαρξή μας, την οποία πολλοί θα προτιμούσαν να αποφύγουν. Επειδή το τι τελικά θα προκύψει από τις επιλογές μας δεν είναι δεδομένο, οι ίδιοι πολλές φορές διστάζουμε, θέτοντας εμπόδια σε αυτή την κίνηση προς τα μπρος. Η αγωνία είναι, θα έλεγα, η αίσθηση (για κάποιους ζωοδοτική, για άλλους αγχώδης) ότι ως ελεύθερα όντα είμαστε αναπόδραστα συνδημιουργοί -και ως εκ τούτου, υπόλογοι- του σχήματος που θα λάβει ο εαυτός μας».
Το who is who
Ο Αντώνης Χατζημωυσής είναι καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας & Φιλοσοφίας των Επιστημών στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Pepperdine στην Καλιφόρνια. Κατείχε ακαδημαϊκές θέσεις στο University College London (UCL), στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (MIT). Μεταξύ των έργων του ξεχωρίζουν: «The Philosophy of Sartre» (Routledge, 2010), «Self-Knowledge» (Oxford University Press, 2011), «Ο φόβος» (Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2014), «Φιλοσοφικά Πορτρέτα» (Πόλις, 2017), «Αιδώς, Αγάπη, Αγωνία» (Πατάκης, 2020).
Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου
Ακολούθησε το eleftherostypos.gr στο Google News και μάθε πρώτος όλες τις ειδήσεις
Ειδήσεις σήμερα
- Covid Free GR: Η εφαρμογή στα κινητά για να μπαίνουμε σε κλειστούς χώρους – Πώς θα λειτουργεί
- Τι θα ισχύσει σε εστίαση και διασκέδαση από 16 Ιουλίου – Όλα τα μέτρα
- Μύκονος: Δολοφόνησαν 27χρονο – Άγρια συμπλοκή για οικονομικές διαφορές
- Φαλάσαρνα: Λιώνουν από αγωνία οι γονείς του 16χρονου Νικόλα – «Περιμένουμε ένα σημάδι»
- Κορονοϊός: «Βόμβα» από τον πρόεδρο του ΕΟΔΥ – «Περιμένουμε 3.000 κρούσματα την Τρίτη»
- Κορονοϊός: «Βόμβα» Παυλάκη – «Ένας μπορεί να κολλήσει 100 σε κορονοπάρτι»
- Ολυμπιακός – Γαλατάσαραϊ: «Πόλεμος» δηλώσεων από Τερίμ και Τσαβούσογλου – «Δεν είμαστε φίλοι»
- Βάσεις 2021: Ο χάρτης ανά πεδίο – Πού πέφτουν και πού ανεβαίνουν οι βάσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, ανά πάσα στιγμή στο EleftherosTypos.gr
Ακολουθήστε το EleftherosTypos.gr σε Instagram, Facebook και Twitter