Κατά την εναρκτήρια ομιλία της, η κυρία Σακελλαροπούλου υπογράμμισε ότι «η δημοκρατία μας πρέπει να ανανεωθεί, σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, προκειμένου να μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και τις κρίσεις που ελλοχεύουν». Εστιάζοντας στο θέμα του Φόρουμ «Ανθεκτικότητα και Ανανέωση», υπογράμμισε ότι και οι δύο έννοιες φανερώνουν όψεις της τρέχουσας πραγματικότητας, ενώ σημείωσε ότι «η δημοκρατία μας αποδείχτηκε ανθεκτική παρά τις κρίσεις, αλλά προκειμένου να αντιμετωπίσει τις υπάρχουσες και τις μελλοντικές προκλήσεις, πρέπει επίσης να ανανεωθεί».

Αναλύοντας τις προκλήσεις για τη σύγχρονη δημοκρατία, αναφέρθηκε στον λαϊκισμό, σημειώνοντας ότι δεν έχει εξαλειφθεί, αλλά αντιθέτως, παρατηρείται η άνοδός του ακόμα σε συγκεκριμένες χώρες. «Εντούτοις, έχει αποκαλύψει την πραγματική του φύση και την ασυμβατότητά του με κομβικές πτυχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Οι λαϊκιστικές δυνάμεις δεν μπορούν εφεξής να εξαπολύσουν την επίθεσή τους τόσο ανεμπόδιστα όσο στο παρελθόν. Τώρα γνωρίζουμε και μπορούμε να αντιδράσουμε» σχολίασε η Πρόεδρος.

Χαρακτήρισε, επίσης, ευτυχές γεγονός το ότι η δημοκρατία άντεξε στα χτυπήματα, αποδεικνύοντας ότι είναι πολύ περισσότερο ανθεκτική από όσο πίστευαν οι εχθροί της και όσοι της ασκούν κριτική και έκανε ειδική αναφορά στην πανδημία, υποστηρίζοντας ότι προκάλεσε μια βαθιά ενδοσκόπηση σχετικά με τους θεσμούς και τον τρόπο ζωής μας, όπως επίσης και μια επανεκτίμηση των προτεραιοτήτων μας. «Τοποθέτησε τις αξίες της ελευθερίας, της αλληλεγγύης και της ασφάλειας στο επίκεντρο. Πρέπει να τις εναρμονίσουμε, καθώς και να μεγιστοποιήσουμε στο έπακρο τον αντίκτυπό τους στην κοινωνική ζωή» παρατήρησε η Πρόεδρος.

Τόνισε, επίσης, ότι χάρη στο επιστημονικό επίτευγμα της παραγωγής των εμβολίων σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, τα οποία μας παρέχουν μια δίοδο διαφυγής από αυτή τη δύσκολη κατάσταση, μπορούμε πλέον να ατενίζουμε το μέλλον με περισσότερη ελπίδα και αισιοδοξία και υπογράμμισε ότι «ο θρίαμβος της επιστήμης πρέπει επίσης να μας υπενθυμίσει ότι μπορούμε ακόμα να προχωρήσουμε προς τα εμπρός και να βρούμε λύσεις, χωρίς να απεμπολήσουμε τις αξίες τις οποίες τιμούμε».

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σημείωσε, ότι η πραγματοποίηση της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης ως συμμετοχικό και συμπεριληπτικό εγχείρημα είναι πολλά υποσχόμενη και ευχήθηκε «να δρέψουμε τους καρπούς της σε μια περίοδο κατά την οποία οι συμπολίτες μας και ιδίως οι νέοι μας ανυπομονούν για τέτοιες πρωτοβουλίες».

Όπως είπε «σε τελική ανάλυση, η δημοκρατία μπορεί να ιδωθεί ως ένα διαρκές εγχείρημα με σκοπό την πολιτική ελευθερία, τη συμμετοχή των πολιτών και τη χειραφέτηση, το οποίο πρέπει συνεχώς να υπερασπιζόμαστε, να ανανεώνουμε, να επεκτείνουμε και να εμβαθύνουμε. Πρέπει πάντα να είμαστε σε επαγρύπνηση, έτοιμοι να αδράξουμε τις ευκαιρίες για τη βελτίωση των θεσμών μας και την ενίσχυση του δημοκρατικού μας πολιτεύματος».

Στο πλαίσιο αυτό, τόνισε, ότι «η ανθεκτικότητα και η ανανέωση αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η πρώτη κοιτάζει κυρίως προς το παρελθόν, για να αξιολογήσει την ισχύ του πολιτεύματός μας, ενώ η άλλη στρέφεται προς το μέλλον με σκοπό να το κάνει ακόμα πιο ισχυρό».

Καταλήγοντας, υπογράμμισε ότι «το δυτικό μας μοντέλο της δημοκρατίας, όπως επίσης και το ευρωπαϊκό ενοποιητικό εγχείρημα, στο οποίο εμπλεκόμαστε, αξίζουν και τα δύο να εργαστούμε και να αγωνιστούμε γι’ αυτά. Και, προφανώς, το μέλλον τους αξίζει να γίνει αντικείμενο προβληματισμού και ανάλυσης, κάτι στο οποίο αποσκοπεί και αυτό το Φόρουμ».

Ακολουθεί η ομιλία της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου:

«Με χαρά σας καλωσορίζω στην Αθήνα γι’ αυτό το σπουδαίο Φόρουμ, το οποίο διοργανώνεται σε συνεργασία με τους The New York Times. Ευτυχώς, μετά από ένα σύντομο διαδικτυακό διάλειμμα πέρυσι, φιλοξενείται ξανά με παρόντες τόσους πολλούς διακεκριμένους ομιλητές και προσκεκλημένους στη φυσική πατρίδα της δημοκρατίας, την Αθήνα.

Φέτος, το Φόρουμ εστιάζει στο θέμα «Ανθεκτικότητα και Ανανέωση». Και οι δύο έννοιες φανερώνουν όψεις της τρέχουσας πραγματικότητας: η δημοκρατία μας αποδείχτηκε ανθεκτική παρά τις κρίσεις, αλλά προκειμένου να αντιμετωπίσει τις υπάρχουσες και τις μελλοντικές προκλήσεις, πρέπει επίσης να ανανεωθεί.

Η εμφάνιση του κύματος του λαϊκισμού στην Ευρώπη και σε άλλες δυτικές δημοκρατίες είναι μία από αυτές τις προκλήσεις. Αντί να αποτελέσει μια αναζωογονητική και συμπεριληπτική δύναμη για το δημοκρατικό μας σύστημα, όπως ήλπιζαν ορισμένοι, εκδηλώθηκε ως ένα κίνημα που αποκλείει και εκφοβίζει. Έχει αμφισβητήσει τα θεμέλια της φιλελεύθερης δημοκρατίας μας και συνεχίζει να αμφισβητεί πολλές από τις κεντρικές αξίες της: το Κράτος Δικαίου, την ελευθερία του τύπου, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, για να αναφέρουμε μερικές από αυτές.

Ο λαϊκισμός δεν έχει εξαλειφθεί. Αντιθέτως, παρατηρείται η άνοδός του ακόμα σε συγκεκριμένες χώρες. Εντούτοις, έχει αποκαλύψει την πραγματική του φύση και την ασυμβατότητά του με κομβικές πτυχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Οι λαϊκιστικές δυνάμεις δεν μπορούν εφεξής να εξαπολύσουν την επίθεσή τους τόσο ανεμπόδιστα όσο στο παρελθόν. Τώρα γνωρίζουμε και μπορούμε να αντιδράσουμε.

Πρόκειται επομένως για ένα ευτυχές γεγονός το ότι η δημοκρατία άντεξε στα χτυπήματα, αποδεικνύοντας ότι είναι πολύ περισσότερο ανθεκτική από όσο πίστευαν οι εχθροί της και όσοι της ασκούν κριτική. Και τότε, ήρθε η πανδημία.

Πολλοί, στο ξεκίνημά της, εξέφρασαν τις αμφιβολίες τους κατά πόσο ένα δημοκρατικό καθεστώς θα μπορούσε να δράσει αποτελεσματικά, με σκοπό την αποτροπή της εξάπλωσής της, επιβάλλοντας όλα τα αναγκαία μέτρα και περιορισμούς. Από την άλλη, αυταρχικά καθεστώτα φαίνονταν πιο κατάλληλα για την εξάλειψή της και συνεπώς εμφανίζονταν ως μια σχεδόν αναπόδραστη εναλλακτική επιλογή, στην κοινωνία της διακινδύνευσης στην οποία ζούμε.

Παρ’ όλα αυτά, τα δημοκρατικά συστήματα κατέδειξαν εκ νέου την ανθεκτικότητά τους, ακόμα και σε αυτές τις δυσχερείς περιστάσεις. Σκληρά και πρωτόγνωρα -για τις γενιές μας- μέτρα έπρεπε να ληφθούν. Θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες, όπως η ελευθερία μετακίνησης εντός και εκτός της χώρας, η ελευθερία της θρησκευτικής λατρείας, το δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνική ζωή, το δικαίωμα στην εργασία, υπέστησαν περιορισμούς για λόγους δημόσιας υγείας.

Ωστόσο, το δημοκρατικό μας πολίτευμα μάς εξασφάλισε συνάμα τα κατάλληλα εργαλεία και θεσμούς, προκειμένου να υποβάλουμε σε έλεγχο νομιμότητας και συνταγματικότητας τα μέτρα, έτσι ώστε η επίκληση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης να οριοθετηθεί και να περιοριστεί στο αναγκαίο.

Πολλές θυσίες έγιναν, για να ξεπεράσουμε τα δεινά που προκάλεσε η πανδημία. Όμως, βεβαιώνω με περηφάνια ότι, παρά το γεγονός πως δοκιμάστηκαν οι αντοχές των θεσμών και η δυνατότητά τους να παραγάγουν αποτελέσματα εντός ασφυκτικών χρονικών προθεσμιών και σύμφωνα με τις νόμιμες και δημοκρατικά νομιμοποιημένες προβλεπόμενες διαδικασίες, η ουσία του δημοκρατικού τρόπου ζωής μας δεν διαψεύσθηκε ποτέ ούτε αλλοιώθηκε από τη διαχείριση της πανδημίας.

Παρότι τα μέτρα έγιναν αρχικά δεκτά με σοκ και δέος από την πλειοψηφία των πολιτών, η πίστη στη δημοκρατία δεν χάθηκε στο τέλος. Αυτό που στην αρχή μας έφερε μακριά, μας έκανε ταυτόχρονα να συνειδητοποιήσουμε τον βαθμό στον οποίο εξαρτιόμαστε ο ένας από τον άλλον. Και αυτό φυσικά ισχύει όχι μόνο για τους ανθρώπους αλλά και για τα κράτη.

Χάρη στο επιστημονικό επίτευγμα της παραγωγής των εμβολίων σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, τα οποία μας παρέχουν μια δίοδο διαφυγής από αυτή τη δύσκολη κατάσταση, μπορούμε πλέον να ατενίζουμε το μέλλον με περισσότερη ελπίδα και αισιοδοξία. Ο θρίαμβος της επιστήμης πρέπει επίσης να μας υπενθυμίσει ότι μπορούμε ακόμα να προχωρήσουμε προς τα εμπρός και να βρούμε λύσεις, χωρίς να απεμπολήσουμε τις αξίες τις οποίες τιμούμε.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πολλές αλλαγές που πρέπει να γίνουν. Η πανδημία προκάλεσε μια βαθιά ενδοσκόπηση σχετικά με τους θεσμούς και τον τρόπο ζωής μας, όπως επίσης και μια επανεκτίμηση των προτεραιοτήτων μας. Τοποθέτησε τις αξίες της ελευθερίας, της αλληλεγγύης και της ασφάλειας στο επίκεντρο. Πρέπει να τις εναρμονίσουμε, καθώς και να μεγιστοποιήσουμε στο έπακρο τον αντίκτυπό τους στην κοινωνική ζωή.

Η δημοκρατία μας πρέπει να ανανεωθεί, σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, προκειμένου να μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και τις κρίσεις που ελλοχεύουν. Η κλιματική αλλαγή είναι οπωσδήποτε η σημαντικότερη εξ αυτών. ‘Αλλα κρίσιμα ζητήματα επίσης, όπως αυτό του Αφγανιστάν, καταδεικνύουν την ανάγκη να αγωνιζόμαστε για τις αξίες πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί το δημοκρατικό μας πολίτευμα.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η πραγματοποίηση της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης ως συμμετοχικό και συμπεριληπτικό εγχείρημα είναι πολλά υποσχόμενη. Ελπίζω να δρέψουμε τους καρπούς της σε μια περίοδο κατά την οποία οι συμπολίτες μας και ιδίως οι νέοι μας ανυπομονούν για τέτοιες πρωτοβουλίες.

Σε τελική ανάλυση, η δημοκρατία μπορεί να ιδωθεί ως ένα διαρκές εγχείρημα με σκοπό την πολιτική ελευθερία, τη συμμετοχή των πολιτών και τη χειραφέτηση, το οποίο πρέπει συνεχώς να υπερασπιζόμαστε, να ανανεώνουμε, να επεκτείνουμε και να εμβαθύνουμε. Πρέπει πάντα να είμαστε σε επαγρύπνηση, έτοιμοι να αδράξουμε τις ευκαιρίες για τη βελτίωση των θεσμών μας και την ενίσχυση του δημοκρατικού μας πολιτεύματος.

Με βάση τα παραπάνω, η ανθεκτικότητα και η ανανέωση αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η πρώτη κοιτάζει κυρίως προς το παρελθόν, για να αξιολογήσει την ισχύ του πολιτεύματός μας, ενώ η άλλη στρέφεται προς το μέλλον με σκοπό να το κάνει ακόμα πιο ισχυρό.

Το δυτικό μας μοντέλο της δημοκρατίας, όπως επίσης και το ευρωπαϊκό ενοποιητικό εγχείρημα, στο οποίο εμπλεκόμαστε, αξίζουν και τα δύο να εργαστούμε και να αγωνιστούμε γι’ αυτά. Και, προφανώς, το μέλλον τους αξίζει να γίνει αντικείμενο προβληματισμού και ανάλυσης, κάτι στο οποίο αποσκοπεί και αυτό το Φόρουμ.

Εύχομαι κάθε επιτυχία στο Athens Democracy Forum 2021 και στις συζητήσεις που θα ακολουθήσουν».