Σε αυτές τις περιπτώσεις μάλιστα, όταν δηλαδή η άρση δεν γίνεται για λόγους που συνδέονται με τη διακρίβωση εγκλημάτων, τότε ο νόμος διευκολύνει ακόμα περισσότερο τη διαδικασία, καθώς δεν απαιτεί αιτιολογία, ούτε την αναγραφή στη διάταξη του ονόματος του προσώπου ή των προσώπων κατά των οποίων λαμβάνεται το μέτρο της άρσης. Το 2020 παρελήφθησαν από την Αρχή 13.751 διατάξεις που αφορούσαν στην άρση απορρήτου των επικοινωνιών για λόγους εθνικής ασφάλειας και 3.190 βουλεύματα δικαστικών συμβουλίων για διακρίβωση εγκλημάτων.

Οπως σημειώνεται στην Εκθεση Πεπραγμένων της ΑΔΑΕ για το 2020, στον αριθμό των διατάξεων άρσης απορρήτου δεν περιλαμβάνονται μόνο νέες περιπτώσεις άρσης του απορρήτου, αλλά και παρατάσεις προγενέστερων διατάξεων, καθώς και διατάξεις που ορίζουν την παύση της άρσης του απορρήτου, πριν την παρέλευση του χρόνου που έχει ορισθεί από την αρχική διάταξη. Ετερη σημαντική διευκρίνιση, ότι οι προαναφερόμενοι αριθμοί αφορούν στο πλήθος των διατάξεων που έχουν εκδοθεί και κοινοποιηθεί στην ΑΔΑΕ και όχι στον αριθμό των συνδέσεων ή ατόμων επί των οποίων διατάσσεται η άρση του απορρήτου. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι στο πλαίσιο κάθε διάταξης μπορεί να περιλαμβάνεται πολλαπλάσιος αριθμός συνδέσεων ή συσκευών.

Η άρση του απορρήτου μπορεί να διαταχθεί μόνο με εγγυήσεις της δικαστικής εξουσίας (διάταξη εισαγγελικής Αρχής ή βούλευμα δικαστικού συμβουλίου) είτε για λόγους που αφορούν στην προστασία της εθνικής ασφάλειας είτε για λόγους που συνδέονται με τη διακρίβωση συγκεκριμένων εγκλημάτων (άρθρο 4 του ν. 2225/1994 και άρθρο 34 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας). Τέτοια εγκλήματα είναι η ανθρωποκτονία από πρόθεση, η ληστεία, η έκρηξη, η κατοχή εκρηκτικών υλών, η πλαστογραφία, η διακεκριμένη κλοπή, ο εμπρησμός, η αρπαγή, η πορνογραφία ανηλίκων, η εκβίαση, το οργανωμένο έγκλημα, τα εγκλήματα που προβλέπονται στο νόμο περί ναρκωτικών κ.ά.

Οπως ορίζεται από το νομοθετικό πλαίσιο διάκρισης των εξουσιών, η ΑΔΑΕ «υπεισέρχεται μόνο στον έλεγχο της τήρησης των όρων και της διαδικασίας άρσης του απορρήτου, χωρίς να εξετάζει την κρίση των αρμόδιων δικαστικών Αρχών». Επίσης, στην ΑΔΑΕ έχει ανατεθεί η αρμοδιότητα γνωστοποίησης στον θιγόμενο του περιοριστικού μέτρου άρσης του απορρήτου μετά τη λήξη του και υπό την αναγκαία προϋπόθεση ότι «δεν διακυβεύεται ο σκοπός για τον οποίο διατάχθηκε».

Μεταξύ των ζητημάτων που επισημαίνονται στην Εκθεση του 2020 ότι πρέπει άμεσα να διευκρινιστούν είναι τα εξής:

– Κατηγοριοποίηση των αδικημάτων για τα οποία διατάσσεται η άρση του απορρήτου: συχνότητα, διάρκεια άρσης ανά είδος αδικήματος κ.ο.κ. Επίσης, ενδεχόμενη ανάδειξη περιπτώσεων όπου διατάσσεται άρση για αδίκημα διαφορετικό από τα περιλαμβανόμενα στον κατάλογο του άρθρου 4, ν. 2225/1994 αδικήματα.

– Διακρίβωση του τρόπου με τον οποίο αξιοποιείται η νέα διάταξη του άρθρου 34 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας σε σχέση με τις αρμοδιότητες του εισαγγελέα οικονομικού εγκλήματος, στο πλαίσιο της διαδικασίας άρσης του απορρήτου. Για τη συγκεκριμένη διάταξη η Αρχή έχει διατυπώσει επιφυλάξεις, καθόσον εκτείνει τη δυνατότητα άρσης του απορρήτου στην ευρύτερη κατηγορία των οικονομικών κακουργημάτων.

– Το εύρος της άρσης του απορρήτου: ποια μέσα επικοινωνίας δηλ. καταλαμβάνουν και με ποια συχνότητα οι διατάξεις περί άρσης. Ειδικότερα, σημειώνεται στην Εκθεση: «Ενδιαφέρει να γνωρίζουμε τι ακριβώς συμβαίνει με τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, μέσω των οποίων άλλωστε στην εποχή μας διενεργείται ο μεγαλύτερος όγκος των επικοινωνιών. Πολλώ δε μάλλον που κατά καιρούς έχουν αναδειχθεί στην επικαιρότητα δημοσιεύματα, σύμφωνα με τα οποία εικάζεται ότι στο στόχο των υπηρεσιών πληροφοριών έχουν τεθεί και οι παρακολουθήσεις των επικοινωνιών που διενεργούνται μέσω επιφυών υπηρεσιών, οι λεγόμενες Over the Top Services (σ.σ.: OTT Services είναι εφαρμογές όπως WhatsApp, Netflix κ.ά)».

– Η συντριπτική πλειονότητα των διατάξεων περί άρσης αφορά λόγους εθνικής ασφάλειας. Είναι γεγονός ότι, όταν η άρση διενεργείται για λόγους εθνικής ασφάλειας, ο νόμος διευκολύνει έτι περαιτέρω τη διαδικασία, καθώς δεν απαιτεί αιτιολογία, ούτε την αναγραφή στη διάταξη «το[υ] ονόμα[τος] του προσώπου ή των προσώπων κατά των οποίων λαμβάνεται το μέτρο της άρσης» . Επιπλέον, δεν θέτει ανώτατο όριο ως προς τη δυνατότητα χορήγησης διαδοχικών, μετά την αρχική, παρατάσεων.

– Σε σχέση με την αιτιολογία που περιλαμβάνουν οι διατάξεις, σε περιπτώσεις άρσης του απορρήτου για τη διακρίβωση αδικημάτων, η ΑΔΑΕ απέχει, στο πλαίσιο της αρχής διάκρισης των εξουσιών, από τη διατύπωση θέσεων που παρεισφρέουν στην ουσία της δικαστικής κρίσης και αφορούν κατά βάση τη σκοπιμότητα λήψης τού υπό συζήτηση ειδικού ανακριτικού μέτρου. Δεν ισχύει, ωστόσο, το ίδιο με την υποχρέωση της Αρχής να καταγράφει τις περιπτώσεις αναιτιολόγητων διατάξεων ή τις περιπτώσεις προσχηματικής αιτιολογίας, όπως είναι, για παράδειγμα, η απλή παράθεση ή επανάληψη της νομοθετικής διάταξης.

-Η νομολογία του ΕΔΔΑ έχει, επίσης, επισημάνει την ανάγκη καταγραφής του συνολικού ποσοστού αποδοχής των αιτημάτων περί άρσης.

Στο… χαρτί

Οπως σημειώνεται στην Εκθεση, για όλα τα παραπάνω είναι αναγκαία η άμεση στελέχωση του αποδυναμωμένου Αυτοτελούς Τμήματος Ελέγχου Αρσης Απορρήτου, αλλά και ο εκσυγχρονισμός του συστήματος διαβίβασης των διατάξεων που εκδίδουν οι δικαστικές Αρχές για την άρση του απορρήτου. Τι σημαίνει αυτό;

Οτι από το 2003 που ιδρύθηκε η ΑΔΑΕ μέχρι και σήμερα δεν υπήρχε μηχανογραφημένος τρόπος διαβίβασης των διατάξεων! Αρα, «η Αρχή λάμβανε μόνο το φυσικό σώμα των διατάξεων σε έγχαρτη μορφή – κάτι που δεν επέτρεπε την ηλεκτρονική επεξεργασία τους, καθόσον ουδέποτε η Αρχή διέθετε επάρκεια ανθρώπινων και υλικοτεχνικών πόρων για να προχωρήσει εξ ιδίων σε ψηφιοποίηση των εισερχόμενων διατάξεων».

Το θετικό είναι ότι η κυβέρνηση προχώρησε στη νομοθετική ρύθμιση για την πλήρη αναμόρφωση και ψηφιοποίηση του συστήματος, και προβλέπεται πλέον η κρυπτογραφημένη ηλεκτρονική διαβίβασή τους από τις επισπεύδουσες Αρχές προς την ΑΔΑΕ. Ομως απαιτείται ΚΥΑ των υπουργών Δικαιοσύνης και Ψηφιακής Διακυβέρνησης για την παράδοση του αποσπάσματος της διάταξης με ηλεκτρονικό κρυπτογραφημένο μήνυμα, η οποία όμως σύμφωνα με πληροφορίες δεν έχει ακόμα εκδοθεί.

Διαχρονική τάση

Οπως σημειωνόταν στην Εκθεση Πεπραγμένων του 2019, το απόρρητο αίρεται με συχνότητα πενταπλασίως υψηλότερη για λόγους εθνικής ασφάλειας σε σχέση με άρσεις που αφορούν στη διακρίβωση εγκλημάτων. Ομως η διαχρονική αυτή τάση προβληματίζει για μία σειρά λόγων:

– Στις περιπτώσεις άρσης του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας αποφασίζον όργανο είναι ο εισαγγελέας Εφετών, ενώ όταν πρόκειται για άρσεις που αφορούν στη διακρίβωση εγκλημάτων, την απόφαση λαμβάνει κατ’ αρχάς δικαστικό συμβούλιο, δηλαδή όργανο του οποίου η συλλογικότητα παρέχει εξ ορισμού υψηλότερα εχέγγυα αξιοπιστίας σε σχέση με τη μονοπρόσωπη εισαγγελική Αρχή.

– Στη διάταξη, διά της οποίας επιβάλλεται η άρση του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας, δεν προβλέπεται εκ του νόμου υποχρέωση αναγραφής του ονόματος «του προσώπου ή των προσώπων κατά των οποίων λαμβάνεται το μέτρο της άρσης». Αυτό πρακτικά οδηγεί στη δυνατότητα άρσης του απόρρητου χαρακτήρα της επικοινωνίας για αόριστο αριθμό φυσικών προσώπων (μη ατομικώς προσδιορισμένων). Στην περίπτωση, ωστόσο, τέτοιων «μαζικών ή χωρικών» άρσεων, ανακύπτουν ζητήματα συμβατότητας της εγχώριας διαδικασίας με τους όρους και τις προϋποθέσεις της ΕΣΔΑ.

– Ομοίως, στην άρση του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας, ο νόμος δεν προβλέπει υποχρέωση αιτιολόγησης της σχετικής απόφασης.

«Μολονότι είναι φανερό ότι η επιλογή αυτή του νομοθέτη συναρτάται με την ανάγκη διαφύλαξης πληροφοριών που ανάγονται στον σκληρό πυρήνα του κράτους και της ασφάλειάς του, εντούτοις, η συστηματική άρση του απορρήτου στην πράξη, κυρίως για λόγους εθνικής ασφάλειας, εγείρει επιφυλάξεις και σκεπτικισμό. Ειδικότερα, η παράλειψη αιτιολογίας αποκλείει τον δικαστικό έλεγχο ως προς την τήρηση των άκρων ορίων της διακριτικής ευχέρειας και της αρχής της αναλογικότητας – γεγονός που θέτει αυτοτελή ζητήματα σε σχέση με τις αρχές και τα minima του Κράτους Δικαίου», σημειωνόταν στην Εκθεση του 2019.

Διατάξεις για άρση του απορρήτου των επικοινωνιών για λόγους εθνικής ασφάλειας: 

2020: 13.751

2019: 11.680

2018: 11.113

2017: 7.182

2016: 9.295

2015: 9.132

2014: 9.097

2013: 9.876

2012: 7.146

2011: 7.907

2010: 5.459

2009: 2.531

2008: 1.124

2007: 611

2006: 559

2005: 406

Βουλεύματα δικαστικών συμβουλίων

2020: 3.190

2019: 2.302

2018: 3.400

2017: 3.194

2016: 2.947

2015: 2.304

2014: 1.956

2013: 2.334

2012: 2.055

2011: 1.743

2010: 1.169

2009: 970

2008: 607

2007: 411

2006: 309

2005: 144

Ειδήσεις σήμερα

Υπόθεση υποκλοπών: Παρέμβαση Μητσοτάκη για άπλετο φως

Γυναικοκτονία στο Περιστέρι: Βίος και πολιτεία το παρελθόν του Πακιστανού

Φωτιά στη Β. Εύβοια: Τι λέει έναν χρόνο μετά στον Ε.Τ. η κυρία Γιούλα που συγκλόνισε τον πλανήτη

«Αμπντουλχαμίτ Χαν»: Το γεωτρύπανο ξεκινάει με συνοδεία πολεμικών πλοίων και η Αγκυρα απειλεί

Καιρός: «Εκρηκτικό κοκτέιλ» με μελτέμια, ζέστη και καταιγίδες – Σε ποιες περιοχές έχει σημάνει συναγερμός για πυρκαγιές [βίντεο]

Σούπερ Μάρκετ: Τι έδειξε η έρευνα σε 21 βασικά προϊόντα [πίνακες]