Μπορεί η άμμος να μην είναι ένα δυσεύρετο προϊόν, όμως αποτελεί το δεύτερο πιο περιζήτητο στοιχείο του 21ου αιώνα, μετά το νερό, γεγονός που προκαλεί προβλήματα στο περιβάλλον, αλλά και ένα αυξανόμενο κύμα βίας στην προσπάθεια κάποιων να το ελέγξουν.

Η κοινή άμμος είναι το βασικό υλικό από το οποίο χτίζονται οι πόλεις σήμερα. Το τσιμέντο, με το οποίο κατασκευάζονται σπίτια, πολυκαταστήματα, ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα, βασίζεται κυρίως στην άμμο, το ίδιο και η άσφαλτος που περιέχει αμμοχάλικο αξιοποιείται κατά κόρον στο οδικό δίκτυο. Τα τζάμια και οι οθόνες κινητών τηλεφώνων προέρχονται από επεξεργασμένη άμμο, ενώ αποτελεί βασικό υλικό στη δημιουργία σχεδόν κάθε κομματιού ηλεκτρικής συσκευής που διαθέτει ένα σπιτικό.

Δεν προκαλεί εντύπωση ότι οι ειδικοί κάνουν λόγο για τον «νέο χρυσό», δεδομένου της χρησιμότητας αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι η εξόρυξή του εκτιμάται πως είναι μια αγορά 70 δισεκατομμυρίων δολαρίων παγκοσμίως.

Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ (UNEP) έχει προειδοποιήσει πως τα αποθέματα μειώνονται σταθερά. Τα σημάδια έλλειψης έχουν κάνει την εμφάνισή τους, αφού η ανθρωπότητα εκμεταλλεύεται περίπου 50 δισεκατομμύρια τόνους αμμοχάλικου -ο όρος που χρησιμοποιεί η βιομηχανία για την άμμο και το χαλίκι που συνήθως βρίσκονται μαζί- κάθε χρόνο, ποσότητα ικανή να καλύψει ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο.

Οι ειδικοί υποστηρίζουν πως το πρόβλημα έγκειται στο ότι η βιομηχανία δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την άμμο που βρίσκεται στην έρημο, αφού είναι πολύ ψιλή, κι έτσι καταφεύγει στις κοίτες ποταμών, σε παράκτιες περιοχές, στο υδρόστρωμα, σε λίμνες και πλημμυρικές πεδιάδες, όπου η άμμος έχει την κατάλληλη πιο πυκνή και υγρή σύσταση που απαιτείται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αγροτικές και δασικές περιοχές να «ξεγυμνώνονται», παραθαλάσσιες περιοχές να αλλάζουν μορφή και κοίτες ποταμών να μετατρέπονται σε βιομηχανικές «μηχανές» για χάρη της συλλογής της πολύτιμης άμμου.

Οπως αναφέρουν οι ειδικοί, ο βασικός παράγοντας αυτής της εκμετάλλευσης είναι η αστικοποίηση, καθώς κάθε χρόνο ο πληθυσμός αυξάνεται, μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων κατευθύνεται σε αστικά κέντρα, ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Σε Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική, οι πόλεις επεκτείνονται με τον ταχύτερο ρυθμό που έχει καταγραφεί ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη, ο αριθμός των ανθρώπων που ζει σε αστικά κέντρα έχει τετραπλασιαστεί από το 1960 σε 6,2 δισεκατομμύρια και αναμένεται να προστεθούν ακόμη 2,5 δισεκατομμύρια τις επόμενες δύο δεκαετίες.

Φυσικά, όλος αυτός ο κόσμος θα πρέπει να έχει σπίτια για να μείνει κι έτσι οι πόλεις πυκνώνουν, αποκτώντας περισσότερα κτίρια και πολλές φορές επεκτείνονται. Στην Ινδία, η ποσότητα άμμου που χρησιμοποιείται στον κατασκευαστικό κλάδο έχει τριπλασιαστεί από το 2000, μια τάση που συνεχίζει να καταγράφεται ανοδική. Η Κίνα αξιοποίησε αυτή τη δεκαετία περισσότερη κατασκευαστική άμμο απ’ όση οι Ηνωμένες Πολιτείες ολόκληρο τον 20ό αιώνα. Ενδεικτικό είναι πως η ζήτηση στο Ντουμπάι -που ουσιαστικά βρίσκεται στην άκρη μιας τεράστιας ερήμου- δεν μπορεί να καλυφθεί, με αποτέλεσμα να την εισάγει από την Αυστραλία! Αλλωστε, τα γνωστά «Φοινικονήσια» του Ντουμπάι αποτελούν την πιο διάσημη μάζα τεχνητής γης που έχει κατασκευαστεί από το μηδέν.

Η Σιγκαπούρη είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας άμμου στον κόσμο, καθώς επέκτεινε το έδαφός της κατά 130 τετραγωνικά χιλιόμετρα τα τελευταία 40 χρόνια, ένα εγχείρημα για το οποίο υπολογίζεται ότι χρειάστηκαν περίπου 500 εκατομμύρια τόνοι άμμου. Αντίστοιχες κινήσεις έχει κάνει η Κίνα, προσθέτοντας χιλιάδες χιλιόμετρα στην ακτογραμμή της ή κατασκευάζοντας νησιά για να φιλοξενήσει πολυτελή θέρετρα.

Η εξόρυξη άμμου προκαλεί ανεπανόρθωτες καταστροφές στο περιβάλλον. Κοραλλιογενείς ύφαλοι αφανίζονται σε Κένυα, Περσικό Κόλπο και Φλόριντα, ενώ η διατάραξη της χλωρίδας και της πανίδας σε Μαλαισία, Καμπότζη, περιοχές ενδιαφέροντος στην Κίνα, στο Βιετνάμ και τη Σιγκαπούρη είναι εμφανής. Επιπλέον, η διαδικασία έχει επιπτώσεις σε βασικές υποδομές, καθώς η εξόρυξη αφήνει έκθετα τα θεμέλια κτιρίων, γεφυρών και δρόμων, με αποτέλεσμα ο κίνδυνος κατάρρευσης να είναι προ των πυλών.

Δολοφονίες για την «πίτα» που μικραίνει

Ο σφοδρός ανταγωνισμός για το ποιος θα εξασφαλίσει μερίδιο στην «πίτα» της εξόρυξης άμμου έχει συμβάλει στην άνθηση εγκληματικών ομάδων που έχουν καταφέρει να εισβάλουν στις εμπορικές συναλλαγές κινούμενοι κυρίως στη «μαύρη αγορά».

Οπως σημειώνει ρεπορτάζ του BBC που επικαλείται ακτιβιστικές οργανώσεις, παιδιά αναγκάζονται να εργάζονται ως εργάτες-σκλάβοι σε ορυχεία άμμου στη Λατινική Αμερική και την Αφρική. Αλλωστε, οι συμμορίες καταφέρνουν να ξεφεύγουν, όπως γίνεται παντού με το οργανωμένο έγκλημα, «λαδώνοντας» αστυνομικούς και κυβερνητικούς αξιωματούχους.

Οι δολοφονίες και οι απαγωγές είναι μέρος του… παιχνιδιού όταν το χρήμα δεν ελέγχει την κατάσταση. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Χοσέ Λουίς Αλβάρες Φλόρες, ακτιβιστή για το περιβάλλον από την Πολιτεία Τσιάπας του Μεξικού, ο οποίος διαδήλωνε κατά της εξόρυξης άμμου σε τοπικό ποτάμι, ο οποίος δολοφονήθηκε τον περασμένο Ιούνιο. Στην αρχή του χρόνου, εργάτης που δούλευε σε ορυχείο στη Νότια Αφρική δέχτηκε επτά σφαίρες όταν βρέθηκε στη μέση σε ανταλλαγή πυρών αντίπαλων συμμοριών για τον έλεγχο του ορυχείου. Περιστατικά αιματηρής βίας έχουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια σε Κένυα, Γκάμπια, Ινδονησία, ενώ στην Κίνα «η μαφία της άμμου», όπως λέγεται, αποτελεί την αιτία για δεκάδες νεκρούς και τραυματίες.

Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής