Με αφορμή τη συμμετοχή του ως ομιλητή στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, που θα πραγματοποιηθεί 10-15 Μαΐου, ο διακεκριμένος επιχειρηματίας της Διασποράς μίλησε στον «Ε.Τ.» της Κυριακής για τις δυνατότητες που έχει η Ελλάδα να προσελκύσει επενδύσεις σε τομείς, όπως οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και η υγιεινή διατροφή, αλλά και πώς να εκμεταλλευτεί στη μετα-Covid εποχή τον «άσο που έχει στο μανίκι της», τον τουρισμό. Παράλληλα, αναφέρθηκε στις προκλήσεις που επέφερε η πανδημία στην παγκόσμια οικονομία και στην αγορά εργασίας τονίζοντας την ανάγκη του ψηφιακού μετασχηματισμού των επιχειρήσεων. 

Πώς έχει η επηρεάσει η πανδημία του κορονοϊού την παγκόσμια οικονομία και ποιες χώρες είναι αυτές που έχουν υποστεί το μεγαλύτερο πλήγμα;

Άντριου Λιβέρης: Η παγκόσμια οικονομία έχει πάει αρκετά χρόνια πίσω, με τις προκλήσεις που έφερε η πανδημία να δείχνουν ότι η αποφασιστική ηγεσία και η ιεράρχηση των ζωών έναντι της επιβίωσης έκαναν τη διαφορά. Σε μια εποχή υπερπροσφοράς χρήματος, η αύξηση του χρέους του δημόσιου τομέα κατέστη απαραίτητη για να διατηρηθούν οι επιχειρήσεις και τα εισοδήματα μέσω κρατικής επιδότησης. Το μεγαλύτερο κίνητρο μιας κυβέρνησης στον αναπτυγμένο κόσμο είναι να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και οικονομική ανάπτυξη. Ο αναπτυγμένος κόσμος, όπως οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, θα βοηθήσει τον αναπτυσσόμενο κόσμο να ανακάμψει. Πρώτον, μέσω της καθολικής διάθεσης των εμβολίων. Δεύτερον, μέσω της μείωσης των εμποδίων στις εισαγωγές και με το να επιτρέψει στον αναπτυσσόμενο κόσμο να ευημερήσει μέσω των εξαγωγών. 

Δεδομένου ότι βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη ο εμβολιασμός, πότε θεωρείται ότι θα αρχίσει και πάλι η ανάκαμψη;

Άντριου Λιβέρης: Συχνά υποτιμούμε την επίδραση των εμβολιασμών. Xρειάστηκαν εβδομάδες για την παραγωγή του χάρτη του γονιδιώματος του ιού και μήνες για να φτάσουμε στα εμβόλια. Κοιτάζοντας χώρες όπως το Ισραήλ, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ ή η Χιλή, μπορούμε να δούμε πολύ ενθαρρυντικά πρότυπα. Αυτό, φυσικά, είναι ένα μικρό δείγμα και δεν λαμβάνει υπόψη τα υπόλοιπα 7 δισεκατομμύρια που ζουν στις υπόλοιπες χώρες. Πιστεύω ότι θα επιστρέψουμε σταδιακά στην κανονικότητα ξεκινώντας από το δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, αλλά δεν θα δούμε την πλήρη επίδραση της κρίσης πριν από το 2023 και το αργότερο μέχρι το 2025. Τείνουμε να ξεχνάμε ότι η πραγματικότητα, στην οποία ζούμε, μεταβάλλεται. Η παραμόρφωση από το τεράστιο κίνητρο που προσέφεραν οι κεντρικές τράπεζες ενισχύθηκε περαιτέρω με τα μηδενικά επιτόκια. Πιστεύω, χρησιμοποιώντας μια διαφορετική αναλογία, ότι η παγκόσμια οικονομία είναι ο ασθενής και χρησιμοποιεί έναν αναπνευστήρα για να αναπνέει. Μόνο που αυτήν τη φορά, αντί του οξυγόνου, «καίμε» δολάρια. Αυξάνουμε τα εταιρικά και εθνικά χρέη μας με την ελπίδα τόνωσης της οικονομίας. Οταν αρχίζουμε να βγάζουμε τον ασθενή από αυτήν τη μηχανική υποστήριξη, τότε θα έρθει το πραγματικό τεστ. Πόσες θέσεις εργασίας θα διατηρηθούν; Πώς θα είναι ο πληθωρισμός; Πώς θα αντιδρά η αγορά εμπορευμάτων; Αυτές είναι οι δύσκολες ερωτήσεις για το μέλλον. 

Τα περισσότερα κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, έλαβαν μέτρα στήριξης τόσο των επιχειρήσεων όσο και των εργαζομένων. Δεδομένου ότι οι οικονομικοί πόροι δεν είναι απεριόριστοι, εφόσον επιστρέψουμε στην κανονικότητα, τι θα πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις για να ενισχύσουν τις οικονομίες τους;

Άντριου Λιβέρης: Η ελληνική κυβέρνηση κάνει αυτό που κάνουν πολλοί άλλοι και νομίζω ότι το κάνει με επιτυχία. Οπως είπατε, η πρόκληση έγκειται στο πώς θα προχωρήσουμε στην επόμενη φάση. Πώς θα βγάλουμε τον ασθενή από τη μηχανική υποστήριξη. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να υποστηρίξει τις επιχειρήσεις επ’ αόριστον. Οι αγορές μπορούν! Ως εκ τούτου, αυτό θα είναι ένα παιχνίδι εξομάλυνσης των βραχυχρόνιων διακυμάνσεων, καθώς βλέπουμε την έξοδο των κυβερνήσεων και την επαναφορά των αγορών. Οι Κινέζοι μπορεί να έχουν ένα προβάδισμα σε αυτό, δεδομένου ότι ξέρουν πώς να βάλουν και τα δύο αβγά στο ίδιο καλάθι. Από την άλλη πλευρά, η οικονομία των ΗΠΑ δείχνει για άλλη μία φορά ισχυρά σήματα ανάκαμψης. Για την Ελλάδα, ξέρω ότι η κυβέρνησή σας έχει ένα σχέδιο και το ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός πριν από μερικές ημέρες. Αυτή είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για την Ελλάδα να χρησιμοποιήσει τη βοήθεια της Ε.Ε., για να χτίσει, όπως είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, την «Ελλάδα 2.0». Οι Ελληνες της Διασποράς κι εγώ προσωπικά θα είμαστε πάντα στο πλευρό του για να τον βοηθήσουμε να το επιτύχει. Μακροπρόθεσμα, προσπαθούμε να παρακινήσουμε άλλους Ελληνες της Διασποράς να νιώσουν το ίδιο μέσω της «Ελληνικής Πρωτοβουλίας». 

Πιστεύετε ότι είμαστε αντιμέτωποι με μια νέα παγκόσμια οικονομική κρίση και ότι θα χρειαστούν μέτρα λιτότητας;

Άντριου Λιβέρης: Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ της Main Street και της Wall Street. Με άλλα λόγια, οι αγορές φαίνονται να είναι εξαιρετικά καλές, χωρίς όμως να υπάρχουν ικανές αποδείξεις γιατί συμβαίνει αυτό. Νομίζω ότι στο τέλος υπάρχει αυξημένη ροή χρήματος σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές. Η πρόκληση θα εμφανιστεί όταν κορυφωθούν αυτά τα ποσοστά. Για παράδειγμα, η Fed είπε ότι είναι έτοιμη να ξεπεράσει τον στόχο του 2%, αλλά δεν το βλέπω να έρχεται στο άμεσο μέλλον. Ανησυχώ για τα χρέη των κυβερνήσεων και των εταιριών και πώς αυτά θα επηρεάσουν τις μελλοντικές επιδόσεις της παγκόσμιας οικονομίας όταν θα εγκαταλείψουμε την περιοχή μηδενικού συμφέροντος. 

Στο σημερινό ασταθές περιβάλλον, μπορεί μια χώρα να προσελκύσει επενδύσεις και πώς θα το επιτύχει;

Άντριου Λιβέρης: Νομίζω ότι τώρα είναι η ώρα. Αυτήν τη στιγμή που μιλάμε, έχετε τόσο πολλούς ανθρώπους που αναζητούν ευκαιρίες και η Ελλάδα πρέπει να είναι μέρος αυτής της λίστας. Οι non-dom και άλλες νομοθεσίες, τις οποίες προώθησε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, έχουν θετικό αντίκτυπο. Το βλέπω αυτό ακόμη και στο Σίδνεϊ, όπου μένω αυτήν τη στιγμή. Τις προάλλες άκουσα ότι ο αριθμός των αιτήσεων ελληνικής ιθαγένειας σε προξενείο σχεδόν τετραπλασιάστηκε τον τελευταίο χρόνο. Αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό. Βλέπουμε ανθρώπους που θέλουν να επιστρέψουν στην Ελλάδα και όχι το αντίστροφο, όπως συνέβη το 2012, όταν, μαζί με μερικούς καλούς φίλους, ίδρυσα την «Hellenic Initiative» κινητοποιώντας τη Διασπορά να επενδύσει στο μέλλον της χώρας. 

Πώς κρίνετε τη διαχείριση της πανδημίας από την ελληνική κυβέρνηση; Παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις, η ύφεση προσδιορίζεται στο 8,5%. Θεωρείτε ότι υπάρχουν περιθώρια αισιοδοξίας για την ελληνική οικονομία;

Άντριου Λιβέρης: Οι αριθμοί είναι σχετικοί, ανάλογα με το τι συγκρίνουμε. Δεν υπάρχει κακό ή καλό σενάριο. Υπάρχει καλύτερο ή χειρότερο. Νομίζω ότι η Ελλάδα τα πάει καλύτερα από κάποιες άλλες χώρες της Ε.Ε., αλλά ταυτόχρονα η Ε.Ε. τα πάει χειρότερα από άλλες αναπτυγμένες περιοχές και αγορές. Επιπλέον, η Ελλάδα έχει έναν ακόμα άσο στο μανίκι της, αυτόν του τουρισμού. Οταν επιστρέψουμε στην κανονικότητα, νομίζω ότι θα δούμε ένα ρεκόρ ανθρώπων που θα θέλουν να επισκεφθούν την Ελλάδα. Το λέω αυτό επίσης ως άτομο που ζει στο Σίδνεϊ και μου έχει λείψει πολύ η γενέτειρά μου, το Καστελλόριζο. 

Ο τουρισμός για την Ελλάδα αντιπροσωπεύει το 20% του ΑΕΠ της και πέρυσι, λόγω της πανδημίας, δέχτηκε τεράστιο πλήγμα, ενώ ανησυχία υπάρχει και για τη φετινή χρονιά. Πιστεύετε ότι έχει έρθει η ώρα η ελληνική οικονομία να διαφοροποιηθεί;

Άντριου Λιβέρης: Είναι καιρός να διαφοροποιηθείτε, αλλά πρέπει βραχυπρόθεσμα να πατήσετε σε μια σταθερή βάση, και αυτή είναι ο τουρισμός. Φυσικά, η Ελλάδα πρέπει να διαφοροποιηθεί. Εχει την ικανότητα να επενδύει -και το κάνει- για παράδειγμα στις αγορές Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και υγιεινής διατροφής. Κάθε χώρα πρέπει να το κάνει. Η χώρα, στην οποία μένω αυτήν τη στιγμή, η Αυστραλία, πρέπει να το κάνει. Δεν μπορώ να μετρήσω, για παράδειγμα, πόσες φορές έπρεπε να συζητήσω για την Αυστραλία για να χρησιμοποιήσει τους ενεργειακούς της πόρους, όπως το φυσικό αέριο, αντί να τους εξαγάγει σε άλλες χώρες, ή να διαφοροποιήσει τις αγορές και να εξαλείψει την εξάρτηση από την Κίνα. Ο καπιταλισμός αλλάζει και ο τρόπος με τον οποίο οι αγορές και οι καταναλωτές βλέπουν τα πράγματα θα αλλάξει επίσης. Αυτή η αλλαγή θα δημιουργήσει ευκαιρίες για καλά τοποθετημένες χώρες, όπως η Ελλάδα και η Αυστραλία, να «πουλήσουν» τη θέση τους καλύτερα σε έναν κόσμο όπου τα πάντα γίνονται εξ αποστάσεως. Η απόσταση δεν θα είναι πια θέμα. Οι άνθρωποι μπορούν και θα ανθήσουν ζώντας έξω από τις «μητροπόλεις» αυτού του κόσμου. Και οι δύο χώρες έχουν μια πολύ δελεαστική προσφορά για όσους θέλουν να ζήσουν έτσι.

Ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις αυτήν τη στιγμή και ποιες προτεραιότητες πρέπει να θέσουν; Θεωρείτε ότι έχουμε εισέλθει σε μια εποχή που θα πρέπει να αλλάξει το μοντέλο λειτουργίας των επιχειρήσεων;

Άντριου Λιβέρης: Νομίζω ότι όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι ο μετασχηματισμός του επιχειρηματικού κόσμου τον τελευταίο χρόνο είναι κάτι που ο κόσμος οραματίστηκε να συμβεί σε μία δεκαετία. Η λέξη-κλειδί είναι η ψηφιοποίηση. Αυτή διέπει τώρα όλα όσα κάνουμε. Από τον τρόπο που επικοινωνούμε με τους αγαπημένους μας μέχρι τον τρόπο με τον οποίο οι εταιρίες επαναπροσδιορίζουν τις αλυσίδες εφοδιασμού.

Επίσης, ο τρόπος λειτουργίας των επιχειρήσεων αλλά και της κατανάλωσης των πελατών τους θα αλλάξει δραστικά. Η λέξη-κλειδί εδώ είναι η βιωσιμότητα. Η νέα γενιά πελατών θα ενδιαφέρεται περισσότερο για το τι τρώει, τι αγοράζει και πώς όλα αυτά κατασκευάζονται, αποστέλλονται και θα είναι έτοιμη να πληρώσει παραπάνω. Αυτό το βλέπουμε σήμερα με την τιμή των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και τo premium που πρέπει να πληρώσει κάποιος για αυτήν την τεχνολογία.

Οι επιλογές των ανθρώπων και η ηθική τους στην κατανάλωση θα διαδραματίσουν σημαντικότερο ρόλο από ό,τι τις προηγούμενες δύο δεκαετίες. Ο καπιταλισμός, όπως τον γνωρίζουμε, θα αλλάξει. Θα βασιστεί τώρα σε μια προσέγγιση πολλών ενδιαφερομένων και όχι μόνο σε αυτήν που βιώσαμε τον τελευταίο αιώνα, που αφορούσε στη βραχυπρόθεσμη απόδοση των μετόχων και τα τριμηνιαία κέρδη. 

Στο ίδιο πλαίσιο, εκτιμάτε ότι θα υπάρχουν μεταβολές και στην αγορά εργασίας;

Άντριου Λιβέρης: Απολύτως! Οι αλυσίδες κατασκευής και εφοδιασμού είναι δύο πτυχές που διέπονται σε μεγάλο βαθμό από την αγορά εργασίας. Ποιος παράγει, τι και πού; Θα έχει σημασία. Το κόστος δεν θα είναι ο μόνος καθοριστικός παράγοντας. Η γεωπολιτική θα μπει στο παιχνίδι. Βλέπουμε ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης, με τα εμβόλια που προέρχονται από διαφορετικές χώρες. Πώς μια χώρα ανοίγει ή κλείνει τα σύνορα στη βοήθεια που προσφέρεται από μια άλλη. Ενδέχεται να δούμε σύντομα ορισμένες εταιρίες να σπάνε τους δεσμούς με τους παραδοσιακούς παραγωγούς και να αποφασίζουν να κάνουν πράγματα στο σπίτι. Δεν θα δουλεύουμε μόνο από το σπίτι. Θα είμαστε περισσότερο παραγωγικοί στο σπίτι. Το παραδοσιακό μοντέλο εταιρικής πυραμίδας του 20ού αιώνα μπορεί σύντομα να είναι παρελθόν. Αλλά δεν θα είναι μόνο η κορυφή που θα αλλάξει. Στις ΗΠΑ περισσότεροι από τους μισούς υπαλλήλους θέλουν να εργάζονται εξ αποστάσεως τρεις ημέρες την εβδομάδα ή περισσότερο. Αν αυτό συμβεί, πολλά άλλα πράγματα που σχετίζονται με την αγορά εργασίας θα αλλάξουν, επίσης, δραστικά.

Λένε ότι η κρίση δημιουργεί ευκαιρίες. Ισχύει αυτό και στην περίπτωση της πανδημίας;

Άντριου Λιβέρης: Ισχύει. Αρχικά, έδειξε με πολύ έντονο τρόπο τη σημασία της σταθερής και φωτισμένης ηγεσίας. Νομίζω ότι αυτό ήταν ένα μάθημα για όλους μας, το οποίο μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και εκτιμούμε ορισμένες από τις επιλογές μας στην πολιτική αρένα. Επίσης, αυτή η κρίση βοήθησε να αναπτυχθούν πολύ γρήγορα νέοι τομείς για την οικονομία, από την τεχνητή νοημοσύνη και την ευρεία ανάλυση δεδομένων έως τη ρομποτική και το blockchain. Ολοι αυτοί οι τομείς θα χρειαστούν μυαλά και χέρια για να αναπτυχθούν, όπως άλλοι τομείς το έκαναν στο παρελθόν. Μία άλλη πτυχή της ζωής μας που πιστεύω ότι θα αλλάξει δραστικά είναι η Εκπαίδευση. Είμαι πολύ κοντά σε πολλά πανεπιστήμια, ειδικά στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ, στο οποίο η οικογένειά μου έκανε μια δωρεά, και μου αρέσει συχνά να αλληλεπιδρώ μαζί τους. Μαθαίνω μόνο από αυτούς. Βλέπω πώς σκέφτονται και πώς η σκέψη τους είναι τόσο διαφορετική από τη δική μας όταν ήμασταν στην ηλικία τους. Νιώθω το ίδιο όταν μιλάω στα παιδιά μου. Αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο.

Ακολούθησε το eleftherostypos.gr στο Google News και μάθε πρώτος όλες τις ειδήσεις