Γράφει ο Θοδωρής Ρούλιας

Από τον 19ο αιώνα έως και σήμερα το Blackface παίζει ακόμα καίριο ρόλο στην διάδοση φυλετικών στερεοτύπων και στην αναπαραγωγή ρατσιστικών συμπεριφορών ανά τον κόσμο. Πάμε να το εξετάσουμε στο νέο τεύχος του ET Magazine στο EleftherosTypos.gr.

Το φαινόμενο άρχισε να κάνει την εμφάνισή του τον 19ο αιώνα ως μορφή ψυχαγωγίας σε υπαίθριες θεατρικές παραστάσεις πλανόδιων καλλιτεχνών στις ΗΠΑ. Ουσιαστικά αφορούσε σε λευκούς ανθρώπους, κυρίως άνδρες, οι οποίοι εφάρμοζαν σκούρα βαφή στο πρόσωπό τους υποδυόμενοι ένα εξευτελιστικό πρότυπο των μαύρων, παρουσιάζοντας τους ως υπανθρώπους και αντικείμενα γελοιοποίησης. Για αυτόν ακριβώς το λόγο η μπογιά ήταν τόσο μαύρη, έτσι ώστε δια της υπερβολής να φαντάζει ακόμη πιο «αστείο».

Προκειμένου να γίνει αντιληπτό το πλαίσιο στο οποίο γεννήθηκε το Blackface, πρέπει να έχει κάνεις υπόψιν τις συνθήκες και τα ήθη της εποχής. Πρόκειται βασικά για μια περίοδο, στην οποία οι σχέσεις παραγωγής και το εμπόριο βασίζονταν στην δουλεία, πριν ακόμη τον αμερικάνικο εμφύλιο. Έτσι αποτέλεσε εργαλείο εξασφάλισης της υφιστάμενης κατάστασης και διατήρησης των ρατσιστικών ιδεών, αφού οι άνθρωποι αφρικανικής καταγωγής προβάλλονταν ως κατώτεροι, ώστε με αυτόν τον τρόπο να δικαιολογηθούν οι μέθοδοι εκμετάλλευσης και η κτηνώδης μεταχείρισή τους.

Στον 21ο αιώνα το Blackface θεωρείται κατακριτέο και επισύρει άμεσες συνέπειες για όποιον το χρησιμοποιεί. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί μάλιστα ο Μike Ertel, Αμερικάνος πολιτικός, ο οποίος αναγκάστηκε να παραιτηθεί, όταν δημοσιεύτηκαν παλιές φωτογραφίες του που τον έδειχναν να κάνει χρήση της ρατσιστικής αυτής παράδοσης.

Βέβαια το Blackface ξεπέρασε κατά πολύ την αμερικάνικη ήπειρο, αφού διαδόθηκε ευρέως και στην Ευρώπη, αλλά σχεδόν και σε κάθε μέρος που δραστηριοποιούνται λευκοί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Zwarte Piet is Racisme, η κίνηση διαμαρτυρίας εναντίον του Zwarte Piet, Ολλανδικής παράδοσης στην οποία το Βlackface έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.

Έτσι δεν άργησε να διεισδύσει και στα ελληνικά δρώμενα, στα οποία, ωστόσο, εξακολουθεί να κρατεί καλά, αφού στην ελληνική κοινωνία παρουσιάζεται άγνοια ή ακόμη και εσκεμμένη συγκάλυψη του ζητήματος.

Από τον ελληνικό κινηματογράφο έως τα καρναβάλια και την τηλεόραση, οι Έλληνες εξακολουθούν να το χρησιμοποιούν σαν να ζουν χρόνια πίσω. Σε κάθε περίπτωση οποιοσδήποτε μπορεί να συνειδητοποιήσει πως σε μια τέτοια πρακτική λανθάνουν ρατσιστικά κατάλοιπα και ότι στόχος της είναι να εξευτελίσει συνανθρώπους με καταγωγή από την Αφρική.

Απτή απόδειξη αυτών των ισχυρισμών, αποτελεί η πλέον γνωστή ταινία «Τον Αράπη κι αν τον Πλένεις, το Σαπούνι σου Χαλάς!», στην οποία ο Κώστας Βουτσάς παριστάνει τον υπηρετεί ενός εφοπλιστή, φανερώνοντας ότι ο ρατσισμός είναι βαθιά ριζωμένος στην νεοελληνική κουλτούρα και αντίληψη. Μπορεί το έργο αυτό να έχει γυριστεί το 1974, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι μέχρι σήμερα η κατάσταση έχει γνωρίσει ιδιαίτερη βελτίωση.

Εν έτει 2019 η εκπομπή της Κατερίνας Καινούριου στην προσπάθεια της να αναπαραστήσει μια ιστορία, η οποία περιλαμβάνει μια κοπέλα από το Μπαλί, έβαψε ηθοποιό με μαύρη μπογιά στο πρόσωπα ακολουθώντας την μέθοδο του Blackface.

Διαβάστε εδώ όλα τα θέματα του ET Magazine 

Στη θέασή της μάλιστα ηθοποιοί και παρουσιαστές χασκογελάνε απενοχοποιώντας την ρατσιστική πρακτική που μεταδόθηκε στους τηλεθεατές, σαν να αποτελεί κάτι το φυσιολογικό. Είναι άλλωστε γνωστό ότι το μεγαλύτερο κομμάτι της ελληνικής τηλεόρασης δεν αναπαράγει πλέον ιδιαίτερα ποιοτικό περιεχόμενο και είναι βέβαια δικαίωμα της, εφόσον αυτό αντικατοπτρίζει τις προτιμήσεις του εγχώριου κοινού, ωστόσο σε ζητήματα ανθρώπινης αξιοπρέπειας και φυλετικών διακρίσεων κανείς δεν θα πρέπει να εθελεοτυφλεί.

Η ίδια η παρουσιάστρια ισχυρίστηκε ότι η πρακτική υιοθετήθηκε ελλείψει μαύρου ηθοποιού, όμως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είχε διευθετηθεί εύκολα προσλαμβάνοντας έναν ή απλώς μεταμφιέζοντας κάποιο χωρίς όμως να τον εξευτελίζει με τέτοιο τρόπο.

H ένωση Generation 2.0 for Rights, Equality & Diversity και το Πολιτιστικό Κέντρο Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA αντέδρασαν κάνοντας καταγγελία στον Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης για το περιεχόμενο της συγκεκριμένης εκπομπής.

Η ανακοίνωσή τους:

«Η οργάνωση Generation 2.0 for Rights, Equality & Diversity και το Πολιτιστικό Κέντρο Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA κατέθεσαν καταγγελία στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης σχετικά με το περιεχόμενο της εκπομπής «Ευτυχείτε» της Κατερίνας Καινούργιου στο κανάλι «Open Beyond», την Παρασκευή 25/01/2019. Συγκεκριμένα σε σκετς στη στήλη «Διλήμματα», εμφανίστηκε λευκή ηθοποιός βαμμένη με μαύρη μπογιά, για να υποδυθεί γυναίκα αφρικανικής καταγωγής.

Σαν να μην αρκούσε αυτό, προκειμένου να υποδυθεί την γυναίκα αφρικανικής καταγωγής η συγκεκριμένη ηθοποιός, φόρεσε ένα εφαρμοστό λεοπάρ ρούχο, διαιωνίζοντας επιπλέον το στερεότυπο της υπερσεξουαλικής μαύρης γυναίκας της ζούγκλας. Απόσπασμα του σκετς μετά προβλήθηκε στην εκπομπή του Νίκου Μουτσινά («για την Παρέα»). Και στις δύο εκπομπές οι παρουσιαστές καθώς και οι συνεργάτες τους φάνηκαν να διασκεδάζουν με το γεγονός, ενώ ο κ. Μουτσινάς μάλιστα συνόδευσε το σχολιασμό του χορεύοντας στο πλατό υπό τους ήχους  του περιβόητου τραγουδιού της τραγουδίστριας Τσίλα «Μαύρη»»

Κανονικά μόνον η σκέψη της εξαθλίωσης και της βαρβαρότητας που υπέστη η αφρικανική κοινότητα θα έπρεπε να εγείρει άμεσα αντιδράσεις μπροστά σε τέτοια φαινόμενα σε μια εποχή που θέλει να ισχυρίζεται ότι έχει αφήσει τις φυλετικές διακρίσεις στο παρελθόν.

Είναι σαφές ότι η υιοθέτηση τέτοιων πρακτικών συνιστά ευθέως συνενοχή στην αναπαραγωγή στερεοτυπικών αντιλήψεων, από τις οποίες η ελληνική κοινωνία πασχίζει, χωρίς έχει καταφέρει ακόμη να απαλλαγεί.